Вы тут

Георгій Марчук: Гляджу на ролю кнігі ў будучыні з асцярожным аптымізмам


Кожны, хто прыкмячае неверагодна хуткую зменлівасць часу, хоць раз пытаўся сам у сябе: што будзе з кнігай і тэатрам далей? Адказы знойдуцца самыя розныя, бо час і настрой вельмі непрадказальна мяняюцца і ўплываюць адзін на аднаго. Але ў большай ступені да пошукаў вырашэння гэтага пытання набліжаны тыя, хто стварае літаратуру і ўвасабляе яе на сцэне, — драматургі. Чаму мяняецца статус кнігі ў сённяшніх рэаліях? Што ўяўляе сабой нязменны літаратурны герой? У чым заключаюцца клопаты беларускага драматурга? Якія задачы ставіць перад сабой сучасны пісьменнік? На гэтыя ды іншыя пытанні адказаў пераможца сёлетняй Нацыянальнай літаратурнай прэміі ў галіне драматургіі, пісьменнік, сцэнарыст і драматург Георгій Марчук.


— Вы пішаце шмат п’ес, атрымалі Нацыянальную літаратурную прэмію за зборнік п’ес «Святло вышыні». Чаму звяртаецеся ў творчасці менавіта да гэтага жанру? Як адрозніваецца чытач п’есы і глядач у тэатры?

— Мне прыемна атрымаць прэмію, бо пісьменніку патрэбны стымулы, адзін з якіх — прызнанне калег. У драматургіі рублены сюжэт, што мне падабаецца. Але гэта спецыфічная літаратура, не кожны яе любіць. Трэба ўяўляць герояў адразу на сцэне, а чытач звык да пластыкі прозы. Камусьці даспадобы чытанне, а камусьці больш падабаецца глядзець. Няма адназначнага адказу. Дзякуй богу, нашы часопісы не забываюць драматургаў і друкуюць іх час ад часу.

— Які ўзровень запатрабаванасці сучасных п’ес тэатрамі?

— Сапраўды, на сёння тэатры не тое каб аддаліліся, але выбіраюць у большасці тыя творы, якія дапамогуць прынесці заробак. Мне здаецца, яны пераходзяць на камерцыйнасць. Безумоўна, беларускім драматургам складана прапанаваць тэатрам штосьці некасавае — драму альбо трагедыю. Большы попыт усё ж такі мае камедыя, для якой цяпер неабсяжнае поле, бо капіталізм дае больш падстаў для авантурных сюжэтаў. Апошнім часам беларускім драматургам больш-менш удзяляецца ўвага з боку абласных тэатраў. Але я не думаю, што ўсе драматургі кінуліся пісаць толькі камерцыйныя п’есы. Калі мастак прыходзіць да разумення сваёй адказнасці перад літаратурай і грамадствам, ён ніколі не патрапіць на патрэбу сённяшняга дня. Ён заўсёды будзе рабіць сур’ёзную працу і пісаць сваё. І ў гэтым плане, мне здаецца, крыху памыляецца мой сябра — вядомы літаратуразнавец Іван Штэйнер, — калі кажа, маўляў, трэба чакаць, калі прыйдзе новы чалавек і скажа новае слова. А я думаю інакш: кожны пісьменнік, які прыходзіць і пачынае ствараць, прыносіць новае слова гэтым сваім. А калі мы будзем кіравацца ўстаноўкай чакаць новага слова і адкідваць усё астатняе, у нас ніколі не будзе значных пісьменнікаў. Гэта нібыта знявага да тых, хто працуе ў літаратуры цяпер.

— Можа, патрэбен нейкі механізм супрацоўніцтва з літаддзеламі тэатраў?

— Асноўны механізм — якасць — навізна і арыгінальнасць драматургічнага матэрыялу. Але другі механізм цяпер — дагадзіць не толькі тэатру, але і самому рэжысёру. Парвалася сувязь «рэжысёр — драматург». Часам рэжысёр хоча выявіць сябе і тое, што яго турбуе, знайсці нейкія болевые пункты ў грамадстве. Шукае адпаведны матэрыял, але не заўсёды знаходзіць. Таму застаецца спадзяванне на якасць і арыгінальны падыход самога драматурга. Толькі крыўдна, што, напрыклад, многія камедыі Анатоля Дзялендзіка не цікавяць рэжысёраў. Ды ляжаць грузам некаторыя мае камедыйныя творы, пакуль я шукаю пастаноўшчыка. Ведаю, што крыху пашанцавала Васілю Ткачову.

— Ці імкнуліся калі-небудзь знайсці патрэбнае суіснаванне свайго тэксту з бачаннем твора рэжысёрам? Ці спрабавалі паўплываць на яго?

— Трэба яго пераканаць, каб нашы паралельныя погляды збегліся. Спробы былі. Цяпер драматург, паддаючыся законам капіталізму, сам шукае выйсце да рэжысёраў, дасылае творы ў тэатры: а раптам дырэктар адгукнецца на прапанову.

— Ці ёсць нейкі варыянт развіцця стасункаў, пры якіх сучасныя драматургічныя творы ставіліся без перашкод?

— Раней гэта было пад кантролем Міністэрства культуры. Цяпер прыярытэты аддадзеныя самім тэатрам, каб такім чынам не дыктаваць сваю ідэалогію. Добра гэта ці не: 50 на 50. Але дзяржава не можа адхіляцца ад ідэалагічнай палітыкі. Каго выхоўваюць тэатры праз нашу драматургію ці драматургію таго ж Макдонаха? Тэатр — і храм, і ідэалагічная ўстанова, якая заклікае любіць жыццё і радзіму, не здраджваць, не зайздросціць, а несці ў сабе боскі пачатак. А калі ён хоча толькі пацешыць, напрыклад, нейкай смешнай сітуацыяй, якая можа і не здарыцца ў жыцці (а сцэна — гэта павелічальнае люстэрка), і глядач адпачыў, і тэатр зарабіў грошы, — падаецца, місія выканана. Не зусім. Трэба ставіць творы, якія падымаюць глабальныя пытанні, тым самым шукаючы сэнс жыцця чалавека. Тэатр павінен выконваць высокую місію.

— Ці магчымы змены ў такой сітуацыі?

— На ўсе тэатры нельга раскладваць клішэ. У нас жа ёсць пастаноўкі Шэкспіра, Астроўскага, Макаёнка, Крапівы. Усё залежыць ад вышыні духоўнасці кіраўнікоў тэатра, ад іх патрыятызму і любові да свайго. Рэжысёрам можна ж узяць не зусім дасканалую п’есу, папрацаваць разам з драматургам, «падцягнуць» твор да намечанай вышыні. Але такіх выпадкаў цяпер малавата. Ці спяшаюцца, ці абыякава ставяцца да нацыянальнай драматургіі — адназначнага адказу ў мяне няма.

— Якія яшчэ цяжкасці ў сучаснага пісьменніка?

— Як найбольш глыбока і па-мастацку пераканаўча «ўхапіць» сучаснасць. Кожны спрабуе да яе дакрануцца і адчувае разгубленасць. Але трэба пераадолець сябе і ісці на перамогу пры ўмове, што хочацца гэта зрабіць. Самае складанае — напісаць пра свой час. Калі робіш гістарычны твор, можна нешта дамысліць, знайсці, ды і сведкаў няма. А пры апісанні сучаснасці ўдзельнічае ў гэтым працэсе кожны. Таму проза цяпер трохі затармазілася: няма раманаў пра сучаснасць, мала стала і навел. Усё вельмі хутка становіцца гісторыяй. Аднак ёсць чалавек. І калі глыбока паказаць яго разгубленасць перад значнымі з’явамі і падзеямі, то гэта таксама будзе адлюстраванне часу — тып чалавека сучаснасці. Магчыма, прычына — у зменлівасці часу.

— Ці ўдаецца беларускім пісьменнікам «ухапіць» сучаснасць?

— Пара называць новыя імёны, бо, у каго ні запытаеш пра любімага аўтара, усе кажуць: Караткевіч, Колас, Багдановіч. Бо, падаецца, астатніх не чытаюць. У нас цяпер на найвышэйшым узроўні — паэзія, якой я ганаруся. Несумненна, яна можа ўпрыгожваць еўрапейскую паэзію: Людміла Кебіч, Аліна Легастаева, Вольга Шпакевіч, Святлана Якубоўская, Святлана Быкава. Я для сябе адкрыў такога выдатнага празаіка, як Мікола Адам, які таленавіта спалучыў дакументальнасць і мастацкасць. Вельмі арыгінальны і цікавы твор Адама Глобуса «Сям’я». У драматургіі па-ранейшаму сур’ёзна працуюць Ягор Конеў, Васіль Ткачоў, Фёдар Палачанін. Адзначу, што часопіс «Маладосць» выдатна папулярызуе маладых пісьменнікаў.

— Якім для вас уяўляецца сучасны літаратурны герой?

— Сумленны чалавек. Паняцце сумленнасці цяпер знікае. Цягам часу сутнасць героя ў літаратуры не змяняецца, мяняюцца толькі абставіны вакол яго. Напрыклад, пры стварэнні гістарычнага твора аўтары павінны вывучыць час, у якім гэты герой існуе, што цяжкавата. Драматургія выйграе перад прозай у тым, што ў прозе аўтар павінен выпісаць вопратку, пітво, ежу на стале — драматургія абыходзіцца без гэтых дробязяў. Бярэцца экстрэмальная сітуацыя, у якую трапляе герой, таму ён мусіць рабіць выбар. Аснова сюжэта драматургіі — учынак і выбар: ці па шляху дабра, ці па шляху зла. І калі ў прозе больш аналізу, то ў драматургіі больш сінтэзу.

— Ці часта вы бераце сітуацыі і вобразы з асабістага жыцця?

— Кожны пісьменнік адштурхоўваецца ад перажытага. Вядома, надаю нешта сваім героям з таго, як сам бачу свет, як стаўлюся да рэлігіі, да грамадства, да носьбітаў агрэсіўных ідэй. Але гэта не значыць, што пішу толькі асабістае. Нейкае падабенства ёсць, але каб поўнасцю патрапіць у нейкага знаёмага — такога ў мяне не бывае. Я імкнуся зрабіць героя, у якім угадваўся б тып часу. У гэтым дапамагае досвед.

— Якія задачы ставіце сабе?

— Відаць, неяк словам бараніць вечныя каштоўнасці. Не здраджваць традыцыі і не баяцца эксперыментаў. Пісьменнікі павінны ісці да чытача: у бібліятэкі, музеі, школы, воінскія часці, працоўныя калектывы, бо знізілася цікавасць да чытання наогул, а да беларускага — тым больш. Цяпер у маіх планах — стварыць персанажа, які пасля школы не прачытаў ніводнай кнігі: як ён сябе пачувае, якое ў яго жыццё, якім чынам можна існаваць без літаратуры… Мне падаецца, што не адчуваеш сябе прыналежным да нацыі, калі ты глуханямы да мастацтва і літаратуры. Гэта ўжо не грамадзянін, а чалавек, які проста жыве на пэўнай тэрыторыі.

 — А хіба няма ў аддаленасці людзей ад літаратуры віны пісьменніка?

— Усе крыху вінаватыя. Часам бывае, што аўтар замкнуўся на працы за пісьмовым сталом, аддаў рукапіс у друк, а задача папулярызаваць і прыцягваць чытача да яго кніжкі аддаецца выдавецтву. Пісьменніку не хапае актыўнасці — недастаткова творчых сустрэч, няма шырокай папулярызацыі ў СМІ, нават сарафаннае радыё не гучыць.

— А ў плане якасці літаратуры?

— Вядома, мы хацелі б, каб кожны дзень з’яўляліся шэдэўры. Але спачатку патрэбна пра гэты твор даведацца. Без цікавасці — нікуды. Як гэта ні крыўдна, мы прыйшлі да часоў Пушкіна, калі выдавалі тыраж 200, а не 2000. Згубілася цікавасць не толькі да чытання, але нават і да паэзіі. Губляецца рамантызм і паэтычнае ўспрыманне свету, прыйшлі на змену эгацэнтрызм і рацыяналізм. Было б добра арганізаваць міжнародны ці ўсебеларускі фестываль паэзіі, магчыма, нават не ў Мінску. Кожны год мы бачым, як у розных гарадах людзі ўспрымаюць Дзень пісьменства. Яны цягнуцца да кнігі, таму што туды рэдка прыязджаюць пісьменнікі. А гэта трэба рабіць пастаянна, таму ёсць патрэба ў лакальных, абласных фестывалях. Падобныя мерапрыемствы існуюць, але яны не пастаўлены на агульную дзяржаўную задачу.

— Ці могуць пісьменнікі паўплываць у гэтым сэнсе на чыноўнікаў?

— Як кажуць, мы ў адной лодцы. Нашы прапановы даходзяць, але чамусьці далей няма руху. Не разумею, па якой прычыне.

— Якім вы бачыце статус кнігі цяпер і наступныя некалькі гадоў?

— Я гляджу на ролю кнігі ў будучыні з асцярожным аптымізмам. Статус пісьменніка і статус кнігі заніжаны. Не ведаю, чаго чакаць у перспектыве і не бяру на сябе смеласці загадваць далёка. Кніга будзе жыць — я ўпэўнены, бо нараджаецца новае пакаленне, якое праз школу, сям’ю, царкву будзе паважаць і чытаць, няхай і не так актыўна, як некалі. Было б выдатна, каб народ хаця б засвоіў тое, што зроблена за 150 гадоў існавання беларускай літаратуры, у тым ліку ганарыўся месцам, дзе нарадзіўся, і шанаваў тыя куткі Беларусі, адкуль пайшлі выдатныя аўтары. І тады ўся краіна загаворыць пра літаратуру.

Яўгенія ШЫЦЬКА

Фота Кастуся ДРОБАВА

Выбар рэдакцыі

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».