Вы тут

Што паглядзець у Дзяржынску?


Той, хто чакае ад падарожжа нечага незвычайнага, наўрад ці выправіцца па гэта ў горад, звычайнасць якога здаецца ўзведзенай у ступень. Яшчэ Сыракомля пісаў пра яго, што нічым ён, акрамя старажытнасці, не вылучаецца. З той пары і ад старажытнасці следу заўважнага не засталося. Тым не менш не заехаць сюды па дарозе да чаго-небудзь больш захапляльнага — значыць, зрабіць памылку.


Каль­він­скі збор на фо­та­здым­ку па­чат­ку ХХ ста­год­дзя.

Сыракомля быў тут у сярэдзіне ХІХ стагоддзя, калі гэта было яшчэ Койданава, складзенае, як ён пісаў, з дзвюх ці трох соцень сасновых дамкоў, большая частка якіх — «аж занадта знаёмыя корчмы». Згадаў, што Жыгімонт ІІІ у 1588 годзе надаў Койданаву два кірмашы, «цяпер змізарнелыя». Корчмаў з той пары значна паменела, а кірмашы замяняе рынак. Хоць адзін ён, але затое штодзённы і круглагадовы, і гандаль на ім такі размаіты і бойкі, што нават і гэтая акалічнасць можа стаць нагодай сюды завітаць. Тут, што цікава, гандлююць сярод іншага тым, чым і тады гандлявалі, — глінянымі міскамі, глякамі і гаршкамі, драўлянымі грэбнямі, ступамі, таўкачамі. Набыўшы нешта гэткае ў сучаснага прадаўца, на горад з даўно ўжо не аднымі сасновымі дамкамі паглядзіш, нібы Сыракомля. І тады першым, што захочацца зверыць з мінулым, будзе касцёл Святой Ганны. «Сціплы і знадворку, і ўсярэдзіне», усё ж ён даволі заўважны аб'ект для вандроўніка, які ўязджае ў Дзяржынск з боку Заслаўя.

Без малога шэсць соцень гадоў яму, а паверыць у гэта складана. І ўсё таму, што будаваўся ён з дрэва і ўзводзіўся наноў шмат разоў. Зрэшты, пра некаторыя драўляныя храмы — тыя з іх, якія, колькі б ні гарэлі, заўсёды неяк хутка ўзнаўляліся, — можна сказаць іначай: калі дзверы іх шырока расчынены для людзей, то самі яны, быццам людзі, якія маюць насцеж расхінутыя сэрцы, ніколі не выглядаюць на свой узрост. Сціпласць і адкрытасць — галоўныя скарбы людзей і храмаў.
А гледзячы ў ясныя вітражныя вочы касцёла Святой Ганны, можна зразумець яшчэ і тое, як важна захоўваць цвёрдасць пазіцыі. Храм стаіць на сваім фундаменце ажно з 1439 года. Значыць, бачыў ён усё тое цікавае і разам з тым вартае жалю, што ў мінулыя стагоддзі адбывалася побач.

На адлегласці, якую лёгка памераць крокамі, можна прыкмеціць невысокі пагорак. Парослы травой, дзе-нідзе ён дэманструе аголенасць у выглядзе ўпарадкаваных камянёў. Так, як цяпер ляжаць, яны былі пакладзены яшчэ ў ХVІ стагоддзі, але таго, што яны сабой утваралі, — Койданаўскага замка — не існуе ўжо амаль стагоддзе. Пагорак і шыльда з надпісам «Гарадзішча» — гэта ўсё, што засталося ад велічы пад назвамі Гаштольдава гара, а пазней Кальвіншчына.
А ўсё, спадарства, праз прагнасць тых, хто тут гаспадарыў: адбілася яна моцна на шляхце, якая зрабілася інструментам інтрыг і страціла традыцыі свае старадаўнія, асабістае паставіўшы вышэй за любоў да Айчыны. Такое не праходзіць дарэмна, за такое заўсёды патрабуецца плата, хоць часам і з адтэрміноўкай. Варта пра гэта падумаць, шукаючы адказ на пытанне, чаму адны гістарычныя помнікі разбураюцца, самі сабе аддадзеныя, а другія і час не бярэ, і людзі шануюць. Рытарычным гэтае пытанне толькі здаецца...

Ад высокіх муроў з байніцамі і зубцамі ды ад гельвецкай царквы, што за тымі мурамі стаяла, ад таго, што паспелі намаляваць Напалеон Орда ў ліпені 1876-га і Курт Саўэрмільх у маі 1918- га, засталіся, як бачым, пагорак і камяні. На алтары царквы — Сыракомля сведка — ляжала некалі Брэсцкая біблія: ён яе на свае вочы бачыў. А пад алтаром, у скляпенні захоўваліся труны з целамі Радзівілаў. Калі б трошкі іншыя лёс і гісторыя дасталіся гэтаму храму (мо, калі б маліліся ў ім трошкі больш), тады радзівілаўская крыпта, што ў Нясвіжы, была б у нас не адзінай, і ехалі б вандроўнікі ў Дзяржынск такім самым арганізаваным парадкам. Але гісторыю не перапішаш...

Ён жа на аква­рэ­лі Са­ўэр­міль­ха.

А вось напісаць яе — акварэлькаю, на прывале, у дарожным альбоме, падчас адпачынку — цалкам верагодная справа. Зірніце на акварэль Курта Саўэрмільха з Германіі, які апынуўся ў Койданаве, бо быў прызваны ў войска ў Першую сусветную вайну і трапіў ваяваць на Усходні фронт. Нарадзіўся ён, праўда, у Варшаве, калі бацька і маці ўцякалі з Санкт-Перцярбурга, бо бацька, служачы там капельмайстрам, здзейсніў замах на цара. Такі вось фінт лёсу. Злева на акварэльцы — бачыце? — вежа касцёла Святой Ганны, які і сёння стаіць, і вежы чарговы раз новыя. Справа — гаротная царква кальвіністаў, таксама з вежай. Саўэрмільх заспеў яе ўжо без гадзінніка, але да 1913 года ён на гэтай вежы дакладна быў. На малюнку Орды гадзінніка таксама няма: мо, яшчэ няма?..

Мастакі-летапісцы і летапісцы-пісьменнікі — найлепшыя экскурсаводы, не ў крыўду сённяшнім кажучы. Што яшчэ паведаміць нам Сыракомля?

Кажа, што нядаўна ўзведзеная цэркаўка (гэта ўжо ў цэнтры, на плошчы, на скрыжаванні сённяшніх Першай і Другой Ленінскіх, Маркса і Кастрычніцкай, асвечаная як Свята-Пакроўская) вельмі хораша спалучае італьянскі стыль з візантыйскім. І больш пра яе нічога. Праўда, яшчэ адзін «экскурсавод», Павел Шпілеўскі, кажа, што ў гэтай царкве захоўвалася калісьці ікона з надпісам «Крутагор'е 1146». Крутагор'е — яшчэ адна назва Дзяржынска, ранейшая, перад Койданавам. Атрымліваецца, што Дзяржынску, які нічым не адметны, у які сучасны, спрактыкаваны, распешчаны цікавінкамі падарожнік наўрад ці збярэ свой рукзак, па-першае, перапала ад гісторыі ажно тры назвы, а па-другое, налічваецца самае малое 872 гады. На самай справе больш, бо перш чым пісаць на іконе назву паселішча, трэба яго збудаваць. Ды і назвы зусім не тры. У самым пачатку ХVІ стагоддзя, калі з сям'ёй тагачасных уладальнікаў парадніўся Альбрэхт Гаштольд, некаторыя дакументы ўпаміналі населены пункт як Гаштольдава. А на зары існавання гэтае месца называлася жыхарамі Акопішчам. Адзін, два, тры, чатыры, пяць... Пяць — гэта лік, на якім грунтуюцца шмат якія законы светабудовы.

Адзін, два, тры, чатыры, пяць... Рынак, касцёл Святой Ганны, месца былога замка, Свята-Пакроўская цэркаўка... Хедэр! Мы не зірнулі на хедэр. А Сыракомля пісаў, што сэрца горада — яўрэйскія бажніцы, бо хрысціянства тут «на другім плане». Хедэр лёгка заўважыць, калі рухацца ад касцёла ў цэнтр горада па Першамайскай. Драўляны двухпавярховы будынак вельмі простага выгляду пафарбаваны ў колер, дзякуючы якому, калі верыць даўняй яўрэйскай легендзе, зло, прымаючы фарбу за кавалачак неба, ніколі не апусціцца на горад.

Падарожнічала Святлана Воцінава

Загаловак у газеце: У Дзяржынску праездам

Выбар рэдакцыі

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Вольга Здзярская: Для мяне мая прафесія — жыццё

Вольга Здзярская: Для мяне мая прафесія — жыццё

Актрыса НАДТ імя М. Горкага — пра шлях да сцэны і натхненне.

Грамадства

«Любоў — галоўнае, што бацькі павінны даць сваім дзецям»

«Любоў — галоўнае, што бацькі павінны даць сваім дзецям»

Тата і мама — два самыя важныя чалавекі ў жыцці кожнага дзіцяці.