Дзмітрый Шулюк нарадзіўся ў 1989 годзе на Смаргоншчыне. Пасля заканчэння Рэчыцкага дзяржаўнага педагагічнага каледжа працаваў настаўнікам беларускай мовы і літаратуры. Жаданне атрымаць вышэйшую адукацыю прывяло яго на завочнае аддзяленне Белдзяржуніверсітэта. Праўда, не на філалагічны факультэт, як звычайна бывае з тымі, хто вырашыў звязаць сваю прафесію з мовай і літаратурай, а на філасофскі. Зрэшты, думаецца, гэта зусім не лішні досвед у сувязі з цяперашняй пасадай Дзмітрыя Шулюка — намесніка галоўнага рэдактара часопіса «Маладосць». Як не лішні ён і ў творчасці, бо ў выніку і нараджаюцца такія фразы, як, напрыклад, у адным з падарожных эсэ маладога празаіка: «Аўтару неверагодна шмат прыходзіцца рабіць, каб быць героем, але каб герой не быў аўтарам».
Алесь Бадак.
— Ужо амаль восем, а твайго бацькі ўсё няма. Можа, ён і не прыйдзе. А я цябе адну не пакіну. Сам жа абяцаў, сам жа гаварыў, сам жа ледзь не прымусіў мяне адправіць маці дадому. Казаў, будзе чалавекам. Казаў, будзе бацькам. І дзе твой бацька? Усё на мне, як заўсёды. Я павінна з усім разбірацца. Мне на працу ісці. Я ўжо спазняюся.
Матуля была «ўся на нервах». Аня па-дзіцячы спрабавала яе супакоіць:
— Я ж дарослая. Я магу сама пасядзець з сабой. Тым больш тата хутка прыйдзе. Праўда-праўда. Ён проста затрымліваецца.
Ці паверыла маці, ці не, напэўна, выбару ў яе не было, бо сапраўды спазнялася. Тым больш дачка накормлена, а спаць і сама ляжа. Толькі заўтра крыху раней трэба адпрасіцца з працы, каб падняць у школу.
— Нікому дзверы не адчыняй, доўга не сядзі, не забудзься выключыць святло.
— Ведаю. Памятаю. Будзе зроблена.
Дзяўчынка відавочна абрадавалася, і калі паразважаць ці крыху зазірнуць у мінулае, то зробіцца зразумела: прычына радасці не ў магчымасці пабыць самастойнай, а ў тым, што мама нарэшце перастала наракаць на тату. Тата быў добры, вясёлы, часам піў. Часта піў. Але ж ён усё роўна заставаўся татам. Добрым і вясёлым. Часам не вясёлым, а злым. Вельмі злым. Але ж гэта не ён сам, гэта гарэлка. Ён тут ні пры чым. А калі б ён не піў гарэлкі, то ці быў бы такі добры і вясёлы? Можа, ён быў бы зусім іншым чалавекам, ні на кроплю не падобным на яе тату.
Маці пайшла. Аня крыху пачытала кніжку пра чараўніка Ізумруднага горада, дачытала якраз да таго моманту, калі галоўныя героі трапілі нарэшце ў гэты самы горад, і на гэтым спынілася. Каб рассцяліць ложак, выключыць святло і, перад тым як легчы, падысці да акна і паглядзець на бязмерную казачнасць і чароўнасць сапраўднага горада. На гэтыя вокны-зоркі, якія мігцяць і тут і там, якія крычаць «а за намі тут людзі, жыццё тут, не спяць жа», усміхаюцца бліскучымі ўсмешкамі. Быццам сотні Чэшырскіх Катоў — сотні вокнаў.
Тата прыйшоў позна, але Аня яшчэ не спала: усё глядзела за шкло, у свет, на святло. Думала, чым адрозніваюцца зоркі на небе ад тых агеньчыкаў на зямлі, і прыйшла да банальнага для дарослых, але такога казачнага для сябе адкрыцця, што дзесьці там высока таксама горад са сваім начным жыццём, сваімі людзьмі: дарослымі і дзецьмі. Аня нават уявіла сабе дзяўчынку, якая глядзіць са свайго акна нябеснага дзевяціпавярховіка на Зямлю і ўяўляе Аню. Магчыма, у яе таксама не атрымліваецца заснуць, бо яна чакае тату, і тата хутка прыйдзе, ад яго будзе дрэнна пахнуць, але сам ён будзе добры.
Тата сапраўды прыйшоў п'яным і добрым. Ён шчыра радаваўся, што дачка яшчэ не спіць, моцна абдымаў яе, абяцаў больш не спазняцца, а пасля адчыніў акно «каб было лепш відаць, каб было чысцей, каб нас не супынялі гэтыя празрыстыя сцены».
— Гэта мой горад, — казаў ён, і ў снежаньскім гарадскім паветры яго голас здаваўся больш звонкім і выразным, чым быў насамрэч. — Ніхто не кіруе мной. Ніхто не прымусіць мяне рабіць тое, што я не хачу. Правільна, доча? Мы глядзім на іх зверху ўніз, яны толькі кроплі расы пад нашымі босымі нагамі.
Аня верыла тату. Можа, таму, што ён не звяртаў увагі на тое, колькі гадоў яго слухачцы, гаварыў шчыра, так, як гаварыў бы аднаму сабе. А можа, таму, што ён быў яе татам і яна ведала: так будзе заўсёды. І няхай ён часам злуецца, падае і ад яго нясе алкаголем, затое ён абдымае так цёпла.
— Тата, а ёлка? Трэба ж паставіць. Каб Дзед Мароз ведаў, куды падарунак класці.
Сам падарунак не меў значэння. Патрэбна было месца. Патрэбны былі атрыбуты святочнасці, якія і прыносяць святочнасць.
— Ты думаеш, ёлка зменіць наша жыццё? Ты думаеш, ёлка змяніла іх жыцці? — ён махнуў рукой за акно, пахіснуўся, з цяжкасцю ўтрымаўся за падаконнік, прысеў на падлогу. — Ёлка — гэта кампраміс з гэтым светам, з іх светам, гэта пакт аб ненападзенні, гэта ўсё бязглуздзіца, гэта адступленне. Нам няма куды адступаць, мы стаім на сваім месцы. А ёлка няхай стаіць на сваім.
Тата хацеў дадаць штосьці яшчэ, але замест асобных слоў у яго выйшаў толькі працяглы шэпт, які, каб і вельмі хацеў, не атрымалася б раздзяліць нават на гукі.
Калі маці прыйшла, яны яшчэ спалі. Дваццаць трэцяга снежня пад адчыненым акном.
Быў сур'ёзны скандал. Тата нічога не здолеў адказаць на папрокі, якія адзін за адным ляцелі ў яго, быццам талеркі аб падлогу. З такім жа звонам, з такімі жа знакам незвароту. Звычайна Аня спрабавала спыняць такія размовы, атрымлівалася ў яе рэдка, але нават калі не атрымлівалася, то ўплыў усё адно нейкі быў: тата рабіўся крыху мацнейшы, маці — наадварот. Зараз жа тата адчуваў сябе сапраўдным забойцам, а маці — чалавекам, які злавіў сапраўднага забойцу. Аня нічога не магла з гэтым зрабіць, бо адчувала дзіўную слабасць па ўсім целе, толькі павекі былі моцнымі і цяжкімі, не давалі расплюшчыць вочы. Вусны трымалі рот на замку, вушы клапатліва ператваралі ўсё пачутае ў паўсоннае трызненне.
— Паглядзі на яе! Паглядзі! Хацеў дачку забіць? Скаціна ты! Ты ніколі сваёй галавой не думаеш, што робіш. Толькі дзе знайсці выпіць. Толькі адно ў гэтай дурной галаве. Дочку ледзь не забіў. Свята нам прынёс у хату. Каб мае вочы лепш цябе ніколі не бачылі. Скаціна.
Тата хацеў падняцца, але да яго, як да нечага адзінага рэальнага, па-ранейшаму прыціскалася Аня. Ён паспрабаваў адсунуць дачку крыху ўбок.
— Вось што ён робіць. Не чапай. Не чапай маё дзіця. Ты ж толькі і можаш што... — голас маці сарваўся, далей пайшлі перабоі. — Як ты мог, я ж... Адыдзі ад... Не чапай яе.
Маці сама ўзяла Аню на рукі і перанесла на ложак. За гэты час тата падняўся.
— ... з вамі, — вылаяўся ён і, крыху хістаючыся, выйшаў з пакою. Маці чула, як ён з пэўнымі цяжкасцямі спрабуе абувацца, затым — як павярнуўся ключ, дзверы адчыніліся-зачыніліся, і ўсё. Яна засталася адна з хворай дачкой, снежаньскае паветра па-ранейшаму вывучала кватэру, раней такую недаступную, а зараз у адкрытым доступе. Маці не звяртала на холад увагі. Яна бязгучна плакала, закрыўшы твар рукамі. Яе сілаў проста не хапала на ўсё гэта. Не магло хапіць. А колькі яшчэ трэба трываць? Колькі?
Цэлы дзень дзяўчынка праляжала з тэмпературай. На раніцу ёй стала крыху лепш. Пачала прасіцца на ранішнік у школу.
— Ага. Учора на заняткі не пайшла, а сёння пойдзеш?
— Ну мама, якія там учора заняткі? Апошні дзень чвэрці. А на ранішнік... Там жа ёлка, а ў нас нават ёлкі няма. Там Дзед Мароз. Там... Я вершык вучыла. Я раскажу.
Аня шмат разоў збівалася і кашляла, пакуль у яе атрымалася ўсё гэта сказаць, магчыма, гэты кашаль і дапамог, а можа, дапамагла адсутнасць ёлкі, бо маці ўрэшце пагадзілася.
— Добра. Пойдзем. Толькі апранешся вельмі-вельмі цёпла. Вельмі-вельмі. Гэта ўсё роўна рызыкоўна, таму пасля каб не канючыла, калі раптам зробіцца горш. Спадзяюся, не зробіцца. Хоць хто яго ведае. Таблетак у дарогу нап'ешся. Трэба ж табе хоць неяк адсвяткаваць.
Аня не спытала пра тату. Чаму яго так доўга няма? Ці прыйдзе ён? Вельмі хацела, але не спытала. Маці б зазлавала, магчыма, нікуды не пусціла б. Хутчэй за ўсё, не пусціла б.
Ранішнік быў зусім не раніцай. Так атрымалася. Можа, таму, што субота і тэарэтычна (а часам і практычна) першую палову дня займалі заняткі гурткоў і факультатываў. Можа, па нейкай іншай прычыне. Часам прычыны ўсё адно не даюць нічога новага, яны бязважкія, пустыя і амаль нічым не адрозніваюцца ад беспрычыннасці. У выніку ранішнік пачынаецца а пятнаццатай гадзіне.
Аня спрабавала радавацца. Маці была вельмі сумная, баялася за здароўе дачкі, перажывала (хоць і не хацела прызнавацца сабе) за мужа: ніколі не было, каб ён цэлыя суткі дзесьці быў, не прыходзіў дадому. Можа, спужаўся? Усё ж такі нарабіў дык нарабіў. Можа, і піць цяпер кіне? Хоць бы дачцэ не пагоршала пасля ранішніка, лепш бы ў ложку засталася, але ж яна малая, хоча радавацца, а якое свята ёй можна дома даць: у гэтай пустой (такой пустой) і зусім не цёплай кватэры толькі роспач і безнадзейнасць.
Вершык Аня так і не зачытала: паспрабавала, не атрымалася, збілася на кашаль. Дзед Мароз усё адно даў цукерак. Пажадаў здароўя і пахваліў за мужнасць. Рэдкая дзяўчынка ў такім стане адважыцца вылазіць з-пад коўдры, каб ісці чытаць Дзеду Марозу вершык.
Пакрыху агульны настрой пачаў перадавацца Ані і маці. Ёлка была высокая і прыгожая. Цукеркі грэлі рукі і надзеі на вечар. Дзеці адгадвалі загадкі, вадзілі карагоды, і складана было не адчуць сярод іх сябе часткай вялікага цуду. І няхай гэты цуд паўторыцца зноў праз год, ён усё роўна цуд. І няхай ім хутка вяртацца туды, дзе цудам нават не пахне. Можна ж хоць зараз атрымаць асалоду. Яны атрымлівалі, з пэўнай доляй насцярожанасці, з нейкім дарослым для Ані і дзіцячым для маці смуткам, але атрымлівалі. Каб пасля ледзь не імгненна згубіць усё гэта светлае і застацца ў балючай паўцемры. Ранішнік скончыўся. Цукеркі зрабіліся нейкімі цяжкімі, і ногі, і галава. Маці прыйшлося ледзь не несці дачку ўсю дарогу дадому.
А дома стаяла ёлка. Свяцілася рознымі колерамі, быццам спрабавала спяваць без гуку. Пахла сапраўднай сапраўднасцю, у адрозненне ад школьнай штучнай. Стаяла ў іх кватэры іх ёлка — бліскучы вартаўнік іх бліскучага свята. Ёлка, поўная каляднага настрою.
Тата стаяў за ёй, ціхі, незаўважны, і глядзеў праз акно на свой горад.
Дзмітрый ШУЛЮК
Інтэрв'ю з алімпійскім чэмпіёнам па фехтаванні.
Прафесійна, аператыўна, па-добраму.
