Балетныя гісторыі. Ілзэ

Балерына, актрыса тэатра і кіно, тэлевядучая, народная артыстка Расіі Ілзэ Ліепа сёлета станавілася госцяй Вялікага тэатра Беларусі. Праграма, у якой былі прадстаўлены жамчужыны сусветнага балетнага мастацтва і дзе вялікія лёсы тэатральнага мастацтва пераплятаюцца з жыццём самой артысткі, дае адчуванне, што ёсць балет.

— Ілзэ, вы выраслі ў тэатральнай сям’і. Атрымаўшы выхаванне ў атмасферы творчасці, дзіця абавязкова ідзе па слядах бацькоў?

— У нашым выпадку гэта адбылося выключна шляхам любові, якую мы бачылі і адчувалі: бацька проста самааддана любіў прафесію, бачыў у ёй творчасць, дзіўную магчымасць самарэалізацыі, пры гэтым разумеў, што рэалізавацца можна, не абавязкова будучы першым прэм’ерам ці прымай тэатра, але нават танцуючы нейкія невялікія партыі. Галоўнае — любіць сваю справу, свой кавалачак адпрацоўваць так, каб цябе лічылі лепшым, каб гэта давала радасць, прыносіла задавальненне і вялікае цікавае жыццё.

— Ваш бацька Марыс Ліепа таксама выхоўваўся ў акцёрскай сям’і?

— Бабуля вельмі любіла балет, не прапускала ніводнай прэм’еры, дзядуля спяваў у Рыжскім хоры, сярод іх сяброў было шмат артыстаў, людзей мастацтва, у тым ліку дырэктар Рыжскага харэаграфічнага вучылішча. Ён і прапанаваў маім бабулі з дзядулем прывесці маленькага Марыса ў вучэльню, каб гэты досыць кволы хлапчук набраўся моцы, а далей, як сказаў дырэктар, паглядзім... Мае рацыю Міхаіл Барышнікаў: «Балет — гэта цяжкая праца для сапраўдных хлопцаў». Цяпер, на жаль, прэстыж прафесіі падае. І людзі неспрактыкаваныя думаюць, што класічны танец — гэта не вельмі мужна, хоць гэта абсалютна не так. Руская школа балета, з якой, уласна кажучы, вырасла і беларуская, — гэта, перш за ўсё, моцная школа мужчынскага танца.

— Што вы адчувалі, калі бачылі бацькоў на сцэне, на экране?

— Гэта здавалася натуральным. Наша кватэра знаходзілася роўна пасярэдзіне прамой, якая злучае Маскоўскі драматычны тэатр імя Пушкіна, у якім працавала мама, і Вялікі тэатр. Таму мы часта бывалі за заслонай і аднаго тэатра, і другога. Спачатку да мамы нават было прасцей прайсці, на прахадной ведалі, што мы дзеці Маргарыты Жыгуновай. Яна іграла на сцэне, але не так, як магла б, не ў поўную сілу. Сваёй кар’ерай яна ахвяравала дзеля сям’і, таму што быць маці дваіх дзяцей-пагодкаў, быць жонкай такой зоркі і адначасова суперзапатрабаванай актрысай — вельмі цяжка.

Мы разумелі, што наш бацька чалавек незвычайны, і калі ён выходзіў на сцэну, не маглі не адчуць яго неверагодны дар пераўвасаблення. Па-за тэатрам ён валодаў прыроджаным пачуццём стылю, элегантнасці. Распавядаюць, што калі падчас вучобы ў харэаграфічнай вучэльні ён прыехаў стажыравацца ў Маскву ў клас Аляксандра Іванавіча Тарасава, то ўжо тады выглядаў як замежнік. А што казаць пра той час, калі ён стаў прэм’ерам Вялікага тэатра... Ён першы пачаў насіць футравае паліто, і гэта было вельмі мужна ў яго варыянце.

— У адным з інтэрв’ю вы расказвалі, што Андрыс заўсёды вас апекаваў на правах старэйшага брата. Вы ніколі не сварыліся ў дзяцінстве?

— Вядома, мы сварыліся, лаяліся, нават біліся.

— І вы разам паступілі ў вучэльню?

— Так атрымалася, што мы апынуліся ў адным класе. Я пайшла ў школу на год раней, а брат застаўся на другі, таму што прыхварэў. І ў вучылішчы мы былі разам. Мне не вельмі пашанцавала з першымі педагогамі, але затое выпускалася я, Ніна Ананіяшвілі і яшчэ некалькі дзяўчынак у цудоўнага педагога Наталлі Віктараўны Золатавай. Яна вельмі дакладна патлумачыла нам сутнасць прафесіі, сур’ёзнасць стаўлення да яе. З аднаго боку, яна выяўляла неверагодную строгасць на занятках і вучыла нас засяроджванню на прафесіі. Мы не маглі сабе дазволіць нафарбаваць вейкі, прыйсці з нейкімі пярсцёнкамі ці ўпрыгожваннямі. З іншага боку, яна разы два ў год запрашала нас да сябе дадому на пачастунак, гарбату, і гэта было незабыўна, таму што вечар поўніўся апавяданнямі пра мастацтва, гісторыямі з яе ўласнага творчага жыцця.

— Пасля вучылішча вы разам з Андрысам пачалі працу ў тэатры. Ці адрозніваецца Вялікі тэатр таго часу ад Вялікага цяперашняга?

— Вялікі тэатр для мяне падзяліў на «да» і «пасля» рамонту, рэканструкцыі. І не толькі таму, што трупа часова пазбавілася галоўнай сцэны, а таму, што ўвайшла ў іншую старонку, у іншы тэатр, з іншымі законамі. Нават не ў тым справа, горш гэта ці лепш, а проста гэта зусім іншая гісторыя. Той тэатр, які мы ведаем, у якім мы выраслі, уладкаваны па традыцыйных законах, калі сцэну абдымалі паверхі, дзе кіпела жыццё розных калектываў; у тым тэатры балет сустракаўся з операй на ўзроўні рэпетыцыйнай прасторы і не толькі — на ўзроўні буфетаў, калідораў і г. д. Артысты пакалення майго бацькі актыўна кантактавалі. Я памятаю яго сустрэчы, калі я была маленькая, з Аленай Васільеўнай Абразцовай, з Яўгенам Яўгенавічам Несцярэнкам, Уладзімірам Андрэевічам Атлантавым. І гэта было вельмі цікава. Думаю, гэта ўзаемна ўзбагачала, яны хадзілі на спектаклі адзін аднаго, ведалі, што адбываецца ў тэатры. Цяпер зусім іншае жыццё, хоць бы з прычыны таго, што будынак Вялікага тэатра не дае перасякацца цэхам адзін з адным.

— Хто з балетных асоб зрабіў на вас глыбокае ўражанне?

— З тых, каго я бачыла на сцэне, безумоўна, Уладзімір Васільеў і Кацярына Максімава. У іх выкананні мы з братам захоплена глядзелі знакаміты балет Марыса Бежара «Рамэа і Юлія», які стаў дасканалым узрушэннем для нас з Андрысам. Неверагодным калісьці адкрыццём сталі для мяне спектаклі «Кармэн-сюіта» і «Пагібель Ружы» з удзелам Маі Міхайлаўны Плісецкай, дзе яна танцавала з Аляксандрам Гадуновым. Я шмат разоў бачыла на сцэне бацьку і разумела, што такое велізарны акцёрскі дар у мужчынскай інтэрпрэтацыі. Але калі ўбачыла такі ж магутны талент у жаночым абліччы, зразумела, што для мяне ў нашай прафесіі важней за ўсё — танцаваць так, каб глядач не заўважаў, што ты размаўляеш мовай цела, каб ён успрымаў тваё дзейства на сцэне як драматычны расповед, тэатральную гісторыю.

— Вы ўзялі актыўны ўдзел у стварэнні праекта Андрыса Ліепы «Рускія сезоны XXI стагоддзя».

— Андрыс падарыў мне цікавы новы рэпертуар, які я з велізарным задавальненнем выконваю і які вельмі падыходзіць маёй індывідуальнасці. З аднаго боку, гэта незвычайнае творчае ўзбагачэнне, а з другога, — уваходзячы ў праекты брата, я гарантую яму нейкую частку, за якую ён можа быць спакойны, ведаючы, што гэта будзе зроблена годна. Гэта і «Сіні бог», і «Балеро», і «Клеапатра». Калі мы рабілі «Шахеразаду», хварэлі Ідай Рубінштэйн, яе індывідуальнасцю, асобай. І нават адну сваю рускую сяброўку, якая шмат гадоў жыве ў Францыі, я захапіла гэтай тэмай. Яна карпатліва збірала ўнікальныя звесткі пра жыццё знакамітай танцоркі, сабрала дзіўныя эпізоды жыцця і напісала вялікую работу пра яе. Сяброўка сустракалася і перапісвалася з цікавымі асобамі, у тым ліку з членамі сям’і Уолтара Гінеса, які быў каханым Іды шмат гадоў. Гэтая цікавасць прывяла нас да стварэння спектакля «Клеапатра — Іда Рубінштэйн».

— Праз 10 гадоў пасля заканчэння харэаграфічнага вучылішча, працуючы ў Вялікім тэатры Расіі, вы паступілі ў ГІТІС, шмат здымаліся ў кіно і ігралі ў драматычным тэатры. І не проста гераінь, а каралеўскія ролі — Марыю Сцюарт, Кацярыну Вялікую. Знайшлі сябе ў драматычным мастацтве?

— Я стараюся пазбягаць адмоўных роляў, але, тым не менш, у любой гераіні спрабую знайсці нешта, што дапаможа яе зразумець у момант выбару, перад якім яна аказваецца па задумцы аўтараў. Я сапраўды іграла Марыю Сцюарт у вельмі цікавай п’есе Людмілы Разумоўскай, дзе маёй партнёркай (Лізаветай) была Святлана Кручкова. Гэта быў вельмі цікавы праект, які мяне і падштурхнуў выйсці на сцэну драматычнага тэатра. Матэрыял мне так спадабаўся, што захацелася пераадолець немалы шлях ад балета да драмы з усведамленнем таго, што гэта зусім іншая прафесія, якой трэба вучыцца. Маім рэжысёрам быў педагог Уладзімір Іваноў, які і ўвёў у драматычную прафесію. Я вельмі яму ўдзячная, што існавала ў ёй не па-аматарску. А праз некалькі гадоў я атрымала прапанову станцаваць каралеву Лізавету. Значна пазней, падчас гастроляў у Лондане, я вырашыла наведаць Вестмінстэрскае абацтва, каб ускласці кветкі каралеве Марыі і каралеве Лізавеце. Аказалася, што гэта забаронена, таксама як і фатаграфавацца. Але я ўсё ж вырашылася падысці да ахоўнікаў і папрасіць дазвол зрабіць і тое, і другое. Факт, што я іграла абедзвюх каралеў у тэатры, на супрацоўнікаў зрабіў уражанне — яны спынілі чаргу, дазволілі сфатаграфавацца і ўскласці кветкі.

— У кіно вы першы раз з’явіліся ў пачатку 1980-х у фільме пра Ламаносава. Наколькі мастацтва кіно адрозніваецца ад мастацтва тэатра? Якая роля ў кіно запомнілася?

— Балет — гэта адна псіхафізіка, драматычны тэатр, кіно — зусім іншая. Не магу сказаць, што ў кіно адчуваю сябе як рыба ў вадзе. Але калі са мной працуюць рэжысёры, якія даюць упэўненасць і вядуць, гэта цікава. Мая першая праца ў кіно — фільм па творы Аляксандра Грына «Бліскучы свет». А самая запамінальная кінароля, напэўна, — у фільме «Міхайла Ламаносаў», які да гэтага часу глядзіцца сучасна. Рэжысёр фільма Аляксандр Прошкін быў маім настаўнікам і вельмі верыў у мяне. Запомнілася, як ён пацешна ўгаворваў іграць узроставую ролю Лізаветы Андрэеўны, жонкі Ламаносава. Я спачатку вельмі не хацела, аднак мы зрабілі пробы. А затым ён прыйшоў і сказаў: «Ведаеш, я павінен цябе засмуціць: атрымалася добра!» Я яму да гэтага часу вельмі ўдзячная за такую цікавую працу.

— Сёння Ілзэ Ліепа — мастацкі кіраўнік некалькіх балетных школ-студый, у якіх займаюцца дзеці з паўтара гадоў. А таксама вы заснавальнік Дабрачыннага фонду, які спрыяе развіццю харэаграфічнага мастацтва. Як узніклі гэтыя праекты?

— Наш «Фонд культуры дзецям» займаецца праектамі для дзяцей і ў імя дзяцей. Гэта наш агульны праект з Марыяй Субатоўскай, гэтак жа, як і школы балета ў Маскве і Пецярбургу. Летам у Пецярбургу адбыўся выпускны канцэрт нашай пецярбургскай школы, якая існуе ўжо два гады ў акадэміі Алены Васільеўны Абразцовай. Мы паказвалі вялікі балет «Мая Паўлава» на сцэне Эрмітажнага тэатра. У ім узялі ўдзел 130 дзяцей, выходзілі на сцэну і самыя маленькія, трохгадовыя. У маскоўскай школе мы ставілі «Прыгажуню, якая спіць». У нас было некалькі Аўрор, і ў тым ліку мая дачка Надзюша. А я, іграючы ў гэтым спектаклі маму Каралеву, вядома, вельмі хвалявалася за дачку, якая ўпершыню выконвала класічную варыяцыю на сцэне…

— Як з’явіліся ваша кніга «Тэатральныя казкі»?

— Неяк рэдактар газеты нашай балетнай школы папрасіў мяне да Нараджэння Хрыстовага напісаць казку. Гэта захапіла. Так з’явіліся «Тэатральныя казкі». У іх — мая настальгія і любоў да тэатра, які я ведаю з пяці гадоў, калі ўпершыню села на высокае крэселка і мяне пачалі рыхтаваць да першай ролі сына мадам Батэрфляй. І тэатр, з яго пахамі грыміровачнага цэха, касцюмернай, з водбліскам калідораў, з таямнічай прасторай пад сцэнай, дзе раней можна было праходзіць і бачыць сцэнічныя механізмы... У іх любоў да тэатра, якая суправаджае мяне ўсё жыццё.

Вольга САВІЦКАЯ