Вы тут

Аляксандр Канюк: Культура для кожнага з нас — гэта надзённая неабходнасць


Што ёсць у жыцці Генеральнага пракурора Беларусі, акрамя асноўнай працы? І ў якія моманты ён аддалены ад вырашэння праблем, звязаных з высокай дзяржаўнай пасадай? Пра гэта і многае іншае Аляксандр Уладзіміравіч распавядае ў эксклюзіўным інтэрв’ю часопісу.


Салдатамі не нараджаюцца — салдатамі становяцца. Гэтая прымаўка, што ўвайшла нават у прыпеў адной з папулярных савецкіх песень, справядлівая і ў дачыненні да людзей, якія займаюць адказныя дзяржаўныя пасады. Вось і наш суразмоўца зусім і не марыў пра вайсковую службу, але жыццё склалася так, што мае цяпер званне генерал-палкоўніка: яму адпавядае яго цяперашні чын дзяржаўнага саветніка юстыцыі 1 класа.

Зрэшты, у вялікай і шчырай гутарцы з Аляксандрам Канюком тэмы, што тычацца працы Генеральнага пракурора, асноўнымі не былі. Бо нашы калегі, а таксама сацыяльныя сеткі (ёсць і старонка Генпракуратуры Беларусі ў Instagram) дастакова інфармуюць пра тое грамадскасць. Таму, скарыстаўшыся выпадкам, распытвалі мы суразмоўцу і пра такія дэталі, якія ў падзейнай, аператыўнай журналістыцы лічацца лішнімі, недарэчнымі. Тым не менш, мы ўпэўненыя: менавіта ў размове такога фармату лепш за ўсё можна разгледзець асобу неардынарнага чалавека, з дзейнасцю якога ў Беларусі атаясамліваюць дзяржаўныя прыярытэты законнасці ды правапарадку. Бо, як вядома, «задачамі пракуратуры з’яўляюцца забеспячэнне вяршэнства права, законнасці і правапарадку, абарона правоў і законных інтарэсаў грамадзян і арганізацый, а таксама грамадскіх і дзяржаўных інтарэсаў». Больш падрабязна пра тыя задачы можна пачытаць тут: http://www.prokuratura.gov.by/by/.

Раскрыем невялікі сакрэт, каб было зразумела, чаму з Генпракурорам гаворым пра пытанні культуры і ўскосна з імі звязаныя. Аляксандра Канюка з жонкай час ад часу можна ўбачыць на прэм’ерах Вялікага тэатра Беларусі, на месцах, дзе звычайна сядзяць ганаровыя госці. Пра сустрэчу, інтэрв’ю мы таксама там дамовіліся: у антракце аднаго са спектакляў нядаўняга IX Міжнароднага Каляднага опернага форуму. Дарэчы, Аляксандр Уладзіміравіч зрэагаваў на прапанову імгненна: «Ды хоць зараз!». Але час у яго рабочым графіку знайшоўся пасля Каляд.

Папярэдне і звышзадачу размовы мы сфармулявалі так: пра культуру нашага жыцця, у прыватнасці, культуру маральную і прававую — як складнікі духоўнай культуры. І, вядома ж, нам хацелася больш даведацца пра асобу Генпракурора краіны: яго жыццёвы шлях, прынцыпы жыцця, прыярытэты, захапленні, музычныя і тэатральныя прыхільнасці. А сама размова, хоць і былі пытанні падрыхтаваныя загадзя, склалася, як кажуць, у фармаце сяброўскай гутаркі.

— Мы з вамі, Аляксандр Уладзіміравіч, сустракаемся як са старым знаёмым: часта бачымся на прэм’ерах у Вялікім тэатры…

— Так, і мне вашы твары крыху знаёмыя. Да таго ж я чытаў раней часопіс «Беларусь» — гэта знакавае выданне для нашай краіны.

— …І ўнікальнае! Часопіс, па сутнасці, адлюстроўвае жыццё Беларусі, яе сувязі з светам амаль 90 гадоў: бо выдаецца з 1930 года. Некаторы час ён уваходзіў у склад медыяхолдынга «Советская Белоруссия», сёння гэта ўжо Выдавецкі дом «Беларусь сегодня». А часопіс «Bеларусь. Belarus», як і газету «Голас Радзімы», перавялі паўгода таму ў Выдавецкі дом «Звязда». Гэтыя выданні працуюць цяпер у тандэме.

— Мы з вамі, Іван Іванавіч, неяк сустракаліся і ў рэдакцыі газеты «Савецкая Беларусь»…

Іван:

— Тады я быў супрацоўнікам «СБ», і вялікая размова ў фармаце круглага стала праходзіла ў рэдакцыі па тэме «судовая абарона», мы з калегам рыхтавалі матэрыялы да друку. Вы тады Ваенны суд яшчэ ўзначальвалі. А пазней мы сталі бачыцца ў Вялікім тэатры. Добра ведаем Генеральнага дырэктара тэатра Уладзіміра Грыдзюшку. Я і па ранейшай сумеснай працы яго ведаю. Рабілі таксама вялікае інтэрв’ю з ім, пішам і пра Вялікі тэатр.

— Мы з Уладзімірам Паўлавічам таксама даўно пазнаёміліся: яго сын абараняў кандыдацкую, а я, працуючы ў Вайсковым судзе, даваў заключэнне на дысертацыю. Да таго ж, мы — абодва «афганцы», у савецкі час у Афганістане былі, у Мінску перасякаліся на нашых мерапрыемствах, пазнаёміліся бліжэй.

— Свайго роду баявое братэрства. Ён, помніцца, па камсамольскай, моладзевай частцы ў Афганістане працаваў…

— Тое для многіх мужчын была добрая школа жыцця. Мы, дарэчы, рыхтуем з Віктарам Уладзіміравічам Шэйманам на 15 лютага мерапрыемства: да 30‑годдзя вываду савецкіх войскаў з Афганістана. (Віктар Шэйман — кіраўнік спраў Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь.Аўт.). Гэта вялікае свята: 30 гадоў таму нашы хлопцы перасталі гінуць удалечыні ад Радзімы, і гэта вельмі важна.

— Мерапрыемствы пройдуць па ўсёй Беларусі?

— Так, таму што праз Афганістан прайшлі тысячы беларускіх вайскоўцаў. Нас запрашаюць і ў Маскву, у Крамлёўскі палац, але тут будзе і свая праграма. Нам важна з нашымі хлопцамі пабыць.

— Вы ў якіх войсках там служылі?

— У ваенным трыбунале 40‑й Арміі. Па адукацыі я — юрыст, па той жа юрыдычнай сцежцы быў і ў абмежаваным кантынгенце савецкіх войскаў у Афганістане. (Абмежаваны кантынгент савецкіх войскаў у Афганістане — групоўка Узброеных Сіл СССР на тэрыторыі Дэмакратычнай Рэспублікі Афганістан у перыяд афганскага канфлікту 1979–1989 гадоў.Аўт.)

— Аляксандр Уладзіміравіч, як вам зручней будзе далей весці размову: па пытаннях, якія перад вамі, альбо ў вольным стылі?

— Буду прытрымлівацца прыкладнага сцэнарыю, але дамашніх нарыхтовак, як кажуць, у мяне няма (усміхаецца). Шчыра кажучы, нават калі выступаю перад людзьмі, то стараюся рабіць гэта без паперак. Я выкладаю ў некаторых вну, і мне падабаюцца такія зносіны з людзьмі. А пачынаеш з паперкі чытаць — яны не ўспрымаюць. Можна тут жа адчуць: няма зваротнай сувязі, а яна — самае галоўнае.

Цяпер — па пытаннях пра дзяцінства, бацькоў… Я з простай рабочай сям’і. Мама рабочай была, на заводзе, бацька, Уладзімір Аляксандравіч,— кіроўца-дальнабойнік. Ён рана памёр: мне было тады 14, сястры 12, а яму толькі 42 гады. Мама, Надзея Канстанцінаўна, пайшла з жыцця ў 2011‑м. Яна дваіх нас паставіла на ногі. Дарэчы, самыя лепшыя ўспаміны дзяцінства ў мяне засталіся і ад летніх вакацый, якія праводзіў на малой радзіме — у роднай цёткі, Соф’і Аляксандраўны ў вёсцы Ханявічы. Гэта Свіслацкі раён Гродзеншчыны. Там я ў поўнай меры прылучыўся да нялёгкай сялянскай працы: навучыўся касіць звычайнай касой, дровы калоць — і цяпер умею і люблю гэта рабіць. Там я пасвіў і кароў, і авечак, нават бульбу сошкай — конь у запрэжцы, абганяў. У нас казалі — абыходзіў.

— Такія летнія канікулы ў вёсцы, напэўна, былі важныя, каб адчуць глыбінную сувязь з роднай зямлёй, са сваёй крэўнай раднёй… А мама ваша, мабыць, паспела яшчэ адчуць задавальненне ад таго, што вы, як у народзе кажуць, выйшлі ў вялікія людзі?

— Так, я стаў Генеральным пракурорам 20 верасня ў тым жа годзе, калі яна 28 снежня памерла. Яшчэ пыталася: Саша, а хто ты па званні? Ты ж быў генерал Узброеных сіл. Мама, суцяшаў яе, гэта нармальна, гэта павышэнне. Пазней я званне генерал-палкоўніка атрымаў. Ёй гэта было важна, як, напэўна, і любой маці. Яны ж заўсёды за нас перажываюць…

— Адкуль яе родавыя карані былі?

— З Днепрапятроўска, з Украіны (з 2016 года — горад Дніпро.Аўт.). Але яшчэ мая бабуля, яе мама, пераехала жыць у Беларусь. А бацька родам са Свіслацкага раёна, з вёскі Ханявічы: ён — чысты беларус. Таму ў мяне беларуска-ўкраінскія карані. А жонкі маёй — з Кубані, з Расіі. Мы там бываем перыядычна.

— Тры славянскіх народа ў вашым родзе, клане перапляліся…

— Ну, як звычайна: гэта, можна сказаць, класіка ў беларусаў… Калі я скончыў школу ў Гродне, то паступіў на юрыдычны факультэт у Беларускі дзяржуніверсітэт. Гэта было складана тады зрабіць — але я ж добра вучыўся. Здаў экзамены на ўсе пяцёркі, але не быў медалістам. Затое ў школе займаўся шахматамі і боксам — адначасова.

— Гэта значыць, і розум, і цела трэніравалі…

— Нічога дзіўнага ў тым няма. Дарэчы, у Маскве ўжо ёсць федэрацыя шахбокса (chessboxing). Такі від спорту развіваецца: тры раўнды на баксёрскім рынгу і тры раўнды за шахматнай дошкай. Не чулі пра такое?..

— Ну проста біятлон для сапраўдных мужчын!..

— Я бачыў гэтыя матчы, хоць яны не вельмі пашыраныя пакуль. Але спорт развіваецца, і гэта нармальна. Хоць на першы погляд ёсць супярэчнасць, эклектыка… Я займаўся сур’ёзна шахматамі: выканаў другі дарослы разрад. І гэта дапамагло мне паступіць ва ўніверсітэт — я таго не хаваю. На сумоўі ў мяне спыталі: а што ты ўмееш? Пяцёрачнікаў, так бы мовіць, у нас шмат… І потым я ўсе пяць гадоў іграў за факультэт.

— У Беларусі ёсць моцныя шахматныя традыцыі — успомніць хоць бы такіх гросмайстараў, як Барыс Гельфанд, Віктар Купрэйчык… Па-ранейшаму ёсць масавая цікавасць да шахмат. І, мабыць, не выпадкова ў Мінску ў 2022‑м упершыню пройдзе Сусветная шахматная алімпіяда…

— Мы чакаем гэтую алімпіяду: яна будзе ўнікальная… Шахматамі ў школе я займаўся сур’ёзна, нават думаў прысвяціць сябе ім. Але разумеў: калі б бацька, як цяпер кажуць, быў алігарх, ці маці, то я, можа, так і зрабіў бы. Мне вельмі падабаецца гэтая гульня!

— Калі б тыл…

— Так, а мне ж трэба было самому ў жыцці абараняцца. Ну і сястра яшчэ ёсць — Ала Уладзіміраўна, маладзейшая за мяне на два гады, скончыла гістарычны факультэт БДУ, яна ў Віцебску жыве. Калі ў 82‑м я завяршыў вучобу ва ўніверсітэце, была такая сістэма: адслужыць трэба было два гады ў арміі. Я й служыў камандзірам узвода. Але паколькі юрыст па адукацыі, то паўтара года выконваў абавязкі следчага Ваеннай пракуратуры — гэта ў так званай Барысаўскай арміі. (У войсках, дыслакаваных пад беларускім горадам Барысавам.Аўт.). Гэта і абумовіла далейшы жыццёвы шлях. Пасля ўніверсітэта я планаваў заняцца навукай, працаваць у Акадэміі навук Беларусі — мне гэта вельмі падабалася. Але быццё вызначае свядомасць: стары Маркс меў рацыю… Калі б у мяне быў матэрыяльны «тыл» — я б так і зрабіў. Аднак, заканчваючы службу ў войску, я ўжо ажаніўся, таму застаўся ў войску, у ваеннай юстыцыі. Па-першае, афіцэры разы ў два больш атрымлівалі, чым маладыя спецыялісты «на гражданке». Скажам, малады пракурор ці суддзя — 130–140 рублёў, а камандзір узвода, гэта значыць я, — 260. Ёсць розніца. Па-другое, на мне — жонка, і мы планавалі павелічэнне сям’і на той час. Перайшоўшы ў сістэму ваеннай юстыцыі, стаў я служыць у Ваенным трыбунале — мяне прыцягвала судзейская работа. І гэта быў яшчэ Савецкі Саюз, упраўленне Ваенных трыбуналаў Міністэрства юстыцыі СССР. Ваенныя суды былі — саюзнага падпарадкавання. І мне, старшаму лейтэнанту ў 84‑м, пасля майго дакладу было загадана ехаць на службу ў Казахстан. Гэта быў Байканур, касмічныя войскі — тады яны называліся ракетнымі. Я служыў у трыбунале Ракетных войскаў. А ў 85‑м, 19 жніўня, мне загадалі ехаць служыць у Афганістан. І быў я там роўна два гады: па 19 жніўня 87‑га. Шчасна для мяне ўсё завяршылася, хоць прыйшлося паездзіць па краіне: зона абслугоўвання вялікая была. Па гэты час добра памятаю афганскія гарады. Выразна ў памяці ўсё засталося. Назвы афганскія. Нядаўна ў Таджыкістане сустракаўся з Генпракурорам Афганістана. Яны цяпер уваходзяць у ШАС (Шанхайская арганізацыя супрацоўніцтва.Аўт.). А Беларусь там са стасусам назіральніка. І я ўспомніў, як мы на БТРы — (бронетранспарцёр — Аўт.) ездзілі ў Баграм, лёталі на верталёце ў Кандагар ды іншыя гарады.

— Ніяк не фіксавалі на паперы свае ўспаміны?

— Не, і неяк не задумваўся пра гэта. Цікавая думка, вядома, на будучыню. Дарэчы, хачу заўважыць: некаторыя падзеі сучаснай штодзённасці ў памяці не так ярка адкладваюцца — а тое, што было 32 гады таму, выразна помніцца, да элементаў. У нас у пракуратуры служаць і іншыя афганцы — тыя, хто прайшоў праз Афганістан. Плануем 15‑га лютага сабраць афіцэраў, генералаў, радавых, сяржантаў — з імі пагутарыць. Тыя два гады былі вельмі важнымі ў маім жыцці. Мне пашанцавала, я вярнуўся ў Мінск. Пасля Афганістана прапаноўвалі ехаць служыць на Далёкі Усход, і мяне гэта прыцягвала. Але думаў: потым. А ў студзені 85‑га сын нарадзіўся, таму вырашыў спачатку ў Мінск вярнуцца. У нас было так: афіцэр не мог доўга служыць на адным месцы. 5 гадоў — і ратацыя. Цяпер, дарэчы, у Беларусі рыхтуецца закон па дзяржслужбе. І гэта нармальная з’ява: ратацыя, адзін з асноўных прынцыпаў ваеннай і дзяржаўнай службы.

— Калі вобразна казаць: гэта як пастаянны прыток свежай крыві. У дзяржорганы ў дадзеным выпадку…

— Вось гэта праўда. Для мяне ж не праблема было — паехаць на Байканур альбо ў Афганістан, і гэтак жа служылі ўсе афіцэры ў велізарнай краіне. А Беларусь — невялікая, таму нам лягчэй будзе праводзіць ратацыю, у тым ліку і пракурораў. Бо ў раённага пракурора, вядома, могуць быць і асабістыя абставіны, але мы ж — афіцэры, у нас на плячах пагоны. Нас Прэзідэнт называе ваеннымі людзьмі. Гэта так. Што тычыцца мяне, то я паэтапна быў суддзёй Мінскага гарнізоннага суда, потым перайшоў у другую інстанцыю — Беларускі ваенны суд. Вярнуўся ў Мінскі гарнізон старшынёй. Праз некаторы час стаў старшынёй Беларускага ваеннага суда, потым намеснікам Старшыні Вярхоўнага Суда, у Валянціна Алегавіча Сукалы — і ўжо сем гадоў на цяперашняй пасадзе. Да мяне быў Міклашэвіч Пётр Пятровіч, такі ж прайшоў шлях: быў намеснікам у Сукалы, пайшоў потым Генпракурорам, цяпер ён кіруе Канстытуцыйным судом.

— Таксама ваенны?

— Не, ён былы грамадзянскі суддзя. І калі мне прапанавалі стаць Генеральным пракурорам, то гэта было нечакана. У той жа час я разумеў: шлях пракладзены. У іншых краінах ёсць падобная практыка: суддзі ідуць у пракуроры, і наадварот. Гэта нармальны працэс асіміляцыі. Я па спецыяльнасці — грамадзянскі чалавек, але атрымаў на службе ва Узброеных сілах званне генерал-маёра, потым ужо званне генерал-палкоўніка — на гэтай пасадзе.

— Мы бачым ёсць таксама іншы працэс, калі былыя вайскоўцы займаюць адказныя пасады ў нашай дзяржаве…

— Так, вось Міністр спорту і турызму Сяргей Кавальчук — ваенны чалавек…

— Міністр інфармацыі Аляксандр Карлюкевіч — ваенны журналіст у мінулым…

— І новы віцэ-Прэм’ер Ігар Петрышэнка — у былым ваенны юрыст. Скончыў ваенны інстытут у Маскве. Прэм’ер-Міністр Сяргей Румас — старшы лейтэнант у мінулым. Такіх прыкладаў шмат.

— У Расійскай імперыі раней, як мы ведаем, быў Інстытут генерал-губернатараў: тыя людзі сумяшчалі, мабыць, кіраванне губернямі з ваеннай службай.

— І ў гэтым была і ёсць свая жалезная логіка. Цяпер наш Прэзідэнт прысвоіў кіраўнікам абласцей — іх часам называюць губернатарамі — воінскае званне. Гэта нармальна: па законе аб тэрытарыяльнай абароне на самы дрэнны выпадак, як вы разумееце, яны ўзначальваюць мясцовую абарону вобласці — значыць, ім трэба генеральскае званне. Нічога ў тым дзіўнага і алагічнага няма.

— Як і ў тым, заўважым, што людзі ваенныя, афіцэры ва ўсе часы праяўляюць цікавасць да музыкі, тэатру, літаратуры…

— Вядома, гэта — важная частка фарміравання асобы, духоўнага жыцця афіцэраў. Што тычыцца нашых з вамі сустрэч у Вялікім тэатры, то, па-першае, жонка там працуе, у адным з аддзелаў. У мінулым Святлана Дзмітрыеўна мая — піяністка, скрыпачка, і хоць па гэтай сцежцы не пайшла, але любіць вельмі музыку, опернае, балетнае мастацтва. Яна, дарэчы, паўплывала і на мой густ. Я спачатку не быў вялікім аматарам оперы і балета. Жывучы ў дзяцінстве, юнацтве ў заходнім савецкім горадзе Гродне, вельмі захапляўся заходняй музыкай. Побач — Польшча, і ў дыяпазоне УКХ радыёпрыёмнік «Акіян» выдатна лавіў замежныя музычныя перадачы. Я іх і запісваў на бабіны магнітафона «Маяк».

— Мы, вядома, памятаем: гэта быў час Марылі Радовіч (дарэчы, у яе родавыя карані з‑пад Вільні — цалкам магчыма, што беларускія), Чэслава Немэна (ён родам з вёскі Старыя Васілішкі, цяпер Шчучынскага раёна Гродзенскай вобласці), Эвы Дэмарчык...

— А яшчэ польскі гурт «Червоны гітары»… Дзякуючы захапленню музыкай, дарэчы, я вывучыў польскую мову: валодаю ёй даволі свабодна. Калі бываю ў Польшчы, мне дастаткова сутак, каб на яе пераключыцца. Неяк быў на выставе вядомага калекцыянера Уладзіміра Ліхадзедава, сустрэў там Амбасадара Польшчы. Загаварыў з ім, дык ён быў некалькі здзіўлены, што я да яго звярнуўся на польскай мове. Дык вось, у школе я не проста цікавіўся заходняй музыкай — запісваў яе, ведаў усе навінкі. Бо пласцінкі ў нас былі вельмі дарагія: скажам, двайнік «Пінк Флойд» купіць каштавала тады ў нас больш, чым джынсы «Лэвіс», «Мантана» ці «Вранглер»… Яшчэ альбомы «АББА» папулярныя былі. Многія рэчы я з эфіру запісваў, і нават вёў дыскатэкі: у мяне добрыя матэрыялы былі. Правесці двух-трохгадзінную дыскатэку з імі — не праблема.

— Тады было шмат рознай музыкі. А якой вы аддавалі перавагу?

— Я не быў «металістам», мне падабаліся жанры дыска, фолк і ўсе астатнія. Мае любімыя групы — гэта, вядома, Deep Purpl, Pink Floyd, Led Zeppelin і гэтак далей. А ўзяць Крыса Нормана, лідара гурта Smokie — гэта ж музыка! Ці Bee Gees. Дарэчы, акорды песні «Салдаты фартуны» з рэпертуару «Deep Purpl» па гэты час у мяне рынгтонам на мабільным тэлефоне.

— У гэтых груп — рытмічная, энергічная, «мужчынская» музыка: відаць, тым вас і прыцягвае. Яна ж і спрыяла развіццю музычнага густу…

— Так, сентыментальнасць у музыцы — гэта не маё. І таму, маючы такое музычнае выхаванне, оперу я лічу лагічным працягам на гэтым шляху. Гегелеўскае развіццё па спіралі, ці што (усміхаецца). Напэўна, так і ёсць: у маладосці аснову атрымліваеш, потым рухаешся далей… Цяпер я ўжо магу адрозніць, скажам, Баха ад Моцарта, разумею, што такое Вівальдзі, Гайдн… Мне гэта цікава.

— Жонка дома грае?

— Ды не цяпер. У нас раней было піяніна, потым вымушаныя былі яго прадаць. Але мы з жонкай жывем у музыцы. І калі раней па першых акордах я пазнаваў любую заходнюю групу, то цяпер магу з вялікай верагоднасцю здагадацца, чыя класічная музыка гучыць. Хоць гэта нашмат складаней. І мне гэта падабаецца. Я нават сябе лаўлю часам на думцы, што слуханне музыкі — свайго роду тэрапія. И мне тое трэба. Не таму, што я хачу адзначыць у сваім асабістым календары: скажам, схадзіў на оперу «Царская нявеста». Хоць сюжэт яе таксама прывабны. Але я кажу пра іншае: што пазітыўныя працэсы адбываюцца на ўзроўні падсвядомасці. Магчыма, на ўзроўні нейронаў. Гэта для мяне так жа займальна і неабходна, як і шахматы. Я часам на музычных вечарах сустракаюся з прафесарам Юрыем Гільдзюком, мастацкім кіраўніком Белдзяржфілармоніі — гэта мой зямляк, ён таксама з Гродна, і вельмі моцны шахматыст: у яго вышэй разрад, чым у мяне. Мы з ім перыядычна праводзім нават турніры шахматныя прама ў Філармоніі.

— Гэта, мабыць, неафіцыйныя турніры?

— Ну, сяброўскія, можна сказаць, аматарскія. Дарэчы, мы маем намер неўзабаве правесці таксама адкрыты чэмпіянат Генеральнай пракуратуры па шахматах. І я буду запрашаць добрых шахматыстаў. У нашай «філарманічнай» кампаніі, дарэчы, і Генеральны дырэктар філармоніі Аляксандр Гарбар, вельмі моцны быў шахматыст кампазітар Дзмітры Смольскі. Ёсць і іншыя годныя асобы са свету музыкі, тэатра.

— Мабыць, патрэба ў музыцы і ў шахматах — для нейкага балансу, улічваючы спецыфіку вашых асноўных заняткаў…

— Сапраўды, праца пракурора, тое, чым я па службе займаюся,— гэта, вы разумееце, далёка не колеры і пах ружаў. Часам адчуваю псіхаэмацыйную спустошанасць. Не мозг, а напэўна, душа спустошваецца. І, дарэчы, заўважаю, як яе напаўненне і папаўненне сіл адбываецца менавіта дзякуючы добрай музыцы. Я часта бываю ў Філармоніі. Мне вельмі падабаецца слухаць арган. Праўда, не цярплю цяперашніх твораў. Мне яны здаюцца штучнымі, малаэнергетычнымі, не пазытыўна зараджанымі: замест чаканай паліфаніі там — какафонія. А калі слухаю творы Баха ў выкананні, скажам, Марэка Стэфаньскага, прафесара з Кракава — атрымліваю вялікі зарад энергіі. Дарэчы, мы з ім знаёмыя, маем зносіны — ён хутка зноў збіраецца ў Мінск прыехаць. Рэгулярна ў нас бывае, неяк мне казаў: Беларусь — унікальная краіна! Пешшу вечарам іду, ноччу — і заўсёды ўсё спакойна. Яшчэ, прызнаваўся, заўсёды ходзіць пешшу, каб назіраць прыгожых беларускіх жанчын …

— Прыгажосць — у любых праявах культурнаму чалавеку з тонкай душэўнай арганізацыяй прыемная…

— Мне яшчэ падабаецца бываць на выступах Дзяржаўнага акадэмічнага сімфанічнага аркестра Беларусі, дзе галоўны дырыжор — Аляксандр Анісімаў. І асаблівае задавальненне, як ужо казаў, ад класічнай арганнай музыкі атрымліваю. Гэта нешта неверагоднае! Не раз пераконваўся: у нашым узросце пры інтэнсіўнай працы патрабуецца аднаўленне згубленых псіхаэмацыйных сіл. Гэта можна рабіць рознымі спосабамі, але пры тым музыка — адзін з самых эфектыўных.

— А яшчэ й прырода…

— Напэўна, так… Аднак я не схільны да сентыментальнай сузіральнасці. Бачу, што гэта прыгожа, але столькі эмоцый, як некаторыя бурна выяўляюць, атрымаць не ўдаецца. Мне больш даспадобы, скажам, шахматны дэбют аналізаваць, які я адкрываю, ці шахматная партыя з разумным супернікам …

— А більярд? Мы чыталі: вы майстра…

— О, гэта цуд! І гэта — таксама шахматы! Дарэчы, у мяне тут у пакоі адпачынку ёсць більярд, толькі маленькі. Мы цяпер гуляць на пастаяннай аснове сталі: утварыўся клуб, будзем так казаць. Раней праходзілі турніры, якія праводзяцца рэгулярна ў рамках спартыўнага таварыства «Дынама»: усе праваахоўныя органы, уключаючы пракуратуру, прымаюць у іх удзел. І адначасова праходзіць віп-турнір — генеральскі, кіраўнікі праводзяць свой турнір. На гэтай аснове мы ўтварылі нефармальны клуб. Вось заўтра ў нас — чарговая трэніроўка. Більярд — гэта і задавальненне, і спорт: па крокамеры кіламетраў 15 накруціш пад час гульні. А гуляю з абсалютна рознымі людзьмі. Більярд — добры занятак для тых, хто працуюе за сталом. Умацоўваюцца мышцы спіны. Да таго ж я баксёр у мінулым, а ўсе рэзкія зрушэнні тулава, скачкі з гадамі даюць пра сябе знаць. Нават у малы тэніс мала гуляю, хоць вельмі люблю і гэтую гульню: з яе ў нас пачыналіся трэніроўкі па боксе. Цяпер аддаю перавагу більярду. Гэта — інтэлектуальны занятак. Як і снукер, у які не гуляю, але люблю глядзець. (Снукер — англ. Snooker — разнавіднасць більярднай лузной гульні.Аўт.). Більярд — не забіванне шароў, гэта усё значна больш складана. Тактыка, стратэгія… Гэта — як шахматы, і, напэўна, у чымсьці складаней. А калі нахіляешся 1200–1500 разоў за гульню — добра ўмацоўваюцца мышцы пояса. Трэніроўка комплексная: як інтэлектуальная, так і фізічная. І — вельмі цяжкая рэч.

Нядаўні перадкалядны турнір, напрыклад, праходзіў у нас з 9 раніцы да 10 вечара. Да мяне падышоў Уладзімір Вашчанка, а ён — майстар спорту па ваенна-прыкладных відах спорту, і кажа: гэта не менш нагрузачна, чым у мяне. (Уладзімір Вашчанка — Міністр па надзвычайных сітуацыях, генерал-лейтэнант унутранай службы.Аўт.) І мы яшчэ з ім ходзім на лыжах. Дарэчы, 9 лютага — рэспубліканскія спаборніцтвы «Мінская лыжня‑2019». Таксама рыхтуемся. Вось так і падсілкоўваюся — інакш арганізм разваліцца. І галаву ў парадку трэба трымаць.

— Скажыце: калі пераносіць прыёмы більярда на тактыку жыццёвую — гэта вам дапамагае сілу ўдару разлічваць? Бо праца ў пракуратуры, як вы сказалі,— не ружы. І заўсёды, мяркуем, даводзіцца сувымяраць сілу пракурорскага «ўдару» з праблемай, якую трэба ліквідаваць…

— Арыгінальнае пытанне, ход думкі… Бо ў нас пад пракурорскім ударам, як вы кажаце, людскія лёсы. Скажам, калі ўзяць артыкул 139, частку 1 Крымінальнага кодэксу — гэта да 20 гадоў пазбаўлення волі, а частка 2 — смяротнае пакаранне. І трэба, сапраўды, вельмі дакладна ўсё ўзважваць. І ў більярдзе галоўнае, як і ў прыняцці такіх няпростых рашэнняў,— гэта не забіванне шароў, і не сіла ўдару. Я вось на што ўвагу звяртаў: часам прыйдзеш, гуляеш — супер. У мяне нядрэнны ўзровень гульні. А часам гульня не ідзе. Усе бачу, разумею, што называецца, на ўзроўні нейронаў — а рукі не тыя, адчуваю. Удар не той: хоць нібыта ўсё тое ж самае, але штосьці ледзь-ледзь не так. Прычым усё пачынаецца ў галаве! Бо рукі ў мяне здаровыя, фізічна я моцны чалавек: плаваю, хаджу на лыжах. Але ўсё — у галаве. Калі там ёсць «іншыя праграмы», якіх нават не заўважаеш — гульня па-іншаму ідзе. Неяк у мяне быў перыяд напружання асабліва моцны — я прыйшоў гуляць, каб зняць гэтае напружанне, і дрэнна атрымалася. Таму што галава была забітая зусім іншым. Я не змог, як кажуць, перазагрузіцца, пазбавіцца ад непатрэбных файлаў.

— Па сутнасці, у вас гульня — гэта і як своеасаблівая медытацыя, якую выкарыстоўваюць у некаторых духоўных практыках…

— Я не задумваўся, ці медытацыя гэта, але разумею інтуітыўна — а я Рак па гараскопе, 11 ліпеня нарадзіўся — што падсілкоўванне такое патрэбна. Акрамя ўсяго іншага, я люблю і чыста спорт. Часам пальчаткі баксёрскія хочацца надзець — але берагу пазванкі, хочацца захаваць здароўе для сына, унучкі, для жонкі. Каб іх падтрымліваць. Таму для мяне цяпер прыярытэтны — більярд. Акрамя таго, мне Прэзідэнт даручыў курыраваць лыжны спорт. Раней быў кіраўніком Беларускай федэрацыі лыжных гонак — потым вырашылі: усё ж такі не чыноўнік павінен тым займацца, а спартовец. А мая задача — арганізацыя працэсу, у тым ліку стварэнне матэрыяльных умоў для развіцця лыжнага спорту. Дарэчы, у нас Вакульчык Валеры Паўлавіч, старшыня Камітэта дзяржаўнай бяспекі, курыруе біятлон, мы працуем разам. І Прэзідэнт правільна кажа: вы павінны ў абдымку, што называецца, хадзіць — бо гэта блізкія віды спорту.

— Неяк мала інфармацыі пакуль па новых лыжах, вытворчасць якіх Прэзідэнт даручыў арганізаваць у Целяханах, на лыжнай фабрыцы ў Ганцавіцкім районе. Яны пайшлі ўжо з канвеера?

— Пайшлі. Але там усё ж лыжы для масавага спорту. Я на добрым «фішэры» катаюся. Ды й на айчынных катацца буду — я ж не спартсмен, ад мяне высокі вынік не патрабуецца, а лыжы нашы трэба папулярызаваць. Вядома, калі станеш на добрыя лыжы, добры канёк, то катанне ў радасць. Вось хутка ўжо Сяргей Кавальчук (Міністр спорту і турызму.Аўт.) пазначыў тэму — будзе Прэзідэнцкая лыжня. І я сваю каманду падабраў, рыхтуемся на вельмі сур’ёзным узроўні. Канкурэнцыя — вялізная: там жа, уявіце сабе: Міністэрства абароны, МУС, КДБ, Пагранкамітэт. І тым не менш мы ў мінулым годзе былі 4‑я, у пазамінулым — 3‑е месца. Я сам рэгулярна хаджу на чацвёртым этапе эстафеты. І лыжы — гэта трэцяе маё падсілкоўванне. Ну і яшчэ я — філатэліст. Разумею, што гэта таксама вельмі важнае захапленне, і, думаю, псіхолагі змаглі б знайсці абгрунтаванне, чаму менавіта мне гэта патрэбна.

— Мабыць, са школы займаецеся? Звычайна з дзяцінства такое хобі, калі яно ёсць, пераходзіць у дарослае жыццё.

— Так, у мяне гэта са школы. Але ўсе мы перажылі матэрыяльна цяжкі перыяд у 90‑я, калі абваліўся Савецкі Саюз. Трэба было сям’ю карміць. Тады я не мог набываць маркі. Цяпер шмат цікавых сайтаў, ёсць у Маскве крамы — гэта ўсё развіта. І Уладзімір Пуцін, па-мойму, філатэліст: чуў пра гэта ад некаторых калекцыянераў. Я сустракаўся з вядомым расійскім шахматыстам Анатолем Карпавым некалькі гадоў таму — ён таксама філатэліст, прычым найвышэйшага класу. Яго калекцыя, чуў, у швейцарскім банку нават застрахаваная. Зрэшты, мяне прыцягвае сам інтэлектуальны працэс. Таму што гэты занятак — найцікавы. Вось прывезлі мне расійскія маркі з Францыі, выпуск — 1898 года.

У мяне па іх пытанні ёсць, буду ў Піцеры кансультавацца ў спецыялістаў. Звычайна ж на сайтах ёсць інфармацыя, але па гэтых — нічога не знаходжу. Я кансультуюся і ў Валерыя Барысавіча Загорскага — гэта вядомы расійскі філатэліст, выдае кнігі, каталогі.

— Ці ёсць у вас прыярытэтныя філатэлістычныя тэмы?

— Вядома. СССР, цяперашняя Беларусь — гэта відавочна. Хоць не адмаўляюся ад марак па храналогіі любой краіны. Я быў на Кубе — купіў маркі, прысвечаныя ўсяму кубінскаму перыяду. Там танна гэта ўсё: набыў два каштоўных альбома. Потым мне прывезлі яшчэ дарэвалюцыйную Кубу. Яшчэ адзін прыярытэт — Германія: да ХХ і ХХ стагоддзе, да 1945 года. Гэта значыць 2‑і ды 3‑і Рэйх. Вельмі цікава! Я аналізую проста развіццё вядомага сюжэту. Яшчэ — германскія калоніі, а таксама французкія, англійскія.

— А перыяд гітлераўскай акупацыі Беларусі знайшоў адлюстраванне ў нямецкіх марках?

— Так, і ў мяне ў калекцыі ёсць таксама такія ўнікальныя рэчы. Наогул, як вы ведаеце, марка — гэта культурны феномен. І мы ўжо сталі фіксаваць у марках гісторыю. Калі было 95 гадоў беларускай пракуратуры, то мы зрабілі свае маркі — і такім чынам пакінулі свой след у гэтым пласце інфармацыі на доўгія часы. Калі ўжо мы загаварылі пра вайну, хачу пазнаёміць вас з такім цікавым філатэлістычным фактам. Быў у ваеннай гісторыі такі генерал Уласаў, і была Руская вызваленчая армія генерала Уласава — здрадніка, які перайшоў на бок фашыстаў. Дык вось, ён зрабіў свае маркі. Яны ў мяне таксама ёсць — 5 штук. РВА праіснавала менш за два гады — але яны захавалі пра сябе памяць у гісторыі чалавецтва. Дзякуючы маркам. Гэты факт не вельмі пазітыўны, але гісторыю трэба ведаць.

— А ў Беларусі, мы ведаем, у вайну былі так званыя «родионовцы» — таксама былыя савецкія ваеннапалонныя, якіх фашысты пад пагрозай смерці прымусілі ваяваць супраць сваіх. Пра іх нам распавядала былая партызанка Ларыса Кароткая — пасля вайны яна выкладала на філфаку БДУ. Паводле яе слоў, «родионовцы» пры магчымасці пераходзіл ізноў на савецкі бок, сыходзілі ў партызаны. Аднак, паколькі яны некаторы час ваявалі на баку ворага, то й па гэты час не рэабілітаваныя.

— Гэта рэчы вельмі тонкія: паспрабуй цяпер апытаць тых сведкаў, збяры доказную базу, сведчанні… Але я кажу тут — пра маркі. І да чаго хілю: калі чалавек займаецца гэтым, то — не проста так: чымсьці ўсё абумоўлена, на тое ёсць свае прычыны. Гэта і псіхалогія чалавека, і неабходнасць развіцця яго як асобы. Мяне, у прыватнасці, паўтаруся гэтыя рэчы падсілкоўваюць.

— Аляксандр Уладзіміравіч, вы на пачатку размовы яшчэ казалі, што выкладаеце ў вышэйшых навучальных установах. Для гэтага, пэўна ж, таксама ёсць свая абумоўленасць і неабходнасць?

— Так, тым самым яшчэ некалькі праблем вырашаецца…

— У прыватнасці, гэта ж і нефармальныя зносіны з моладдзю? Мяркуем, дзякуючы сустрэчам з ёй вы лепш адчуваеце рытм сённяшняга жыцця, настроі ў моладзевым асяроддзі?

— Так і ёсць. Выкладаю крымінальнае права ды іншыя навукі ў трох прыярытэтных вну: у Акадэміі кіравання пры Прэзідэнце, у БДУ, дзе сам вучыўся, і ў Акадэміі МУС. Дзе курс вяду, дзесьці лекцыі больш вольныя. Такім чынам пастаянна паднаўляецца тое, што павінен памятаць: скажам, крымінальнае права, або адміністрацыйнае, грамадзянскае. І адначасова, як вы сказалі, маю жывыя зносіны з адукаванымі, разумнымі маладымі людзьмі. Вядома ж, калі гэта не перашкаджае асноўнай працы, калі ёсць час. Я павінен мець зносіны — не толькі знаходзіцца ў сваім «высокім» кабінеце: інакш нічога не ўбачыш, не адчуеш настрояў у грамадстве. Возьмем, скажам, такую складаную тэму, як смяротнае пакаранне. У мяне яна выклікае вельмі шмат пытанняў. Я калі са студэнтамі зношуся, выказваю сваё меркаванне па розных праблемах, аргументую яго. Кажу ім прыкладна так: часам людзі разважаюць пра складаныя рэчы, жыцця не ведаючы, ад яго адарваныя, лунаюць недзе ў аблоках. Калі маю зносіны з людзьмі, бачу: роскід меркаванняў у грамадстве вакол тэмы смяротнага пакарання настолькі палярны, што сёння мы ну ніяк не зможам прыйсці да адзінага.

— І ўсё таму, што каштоўнасныя арыенціры ў людзей розныя. Ды й узровень агульнай культуры ў нас таксама розны. Таму адказ на адно і тое ж пытанне будзе розным, скажам, у тых, хто стаў ахвярай злачынства — і хто яго здзейсніў…

— І тут, сапраўды, да месца гаварыць пра культуру ўзаемаадносін у грамадстве, прававую культуру, а таксама пра традыцыйную культуру беларусаў. Як вы ведаеце, ва ўсе часы людзям даводзіцца мець справу з тымі, хто нашы традыцыі чалавечнасці, душэўнасці, узаемадапамогі, спагады не проста груба парушае — растоптвае, знішчае. Я не ведаю вашай пазіцыі, але калі яна адрозніваецца ад маёй — гэта нармальна. Я заўсёды папярэдне зношуся з людзьмі, якія маюць дачыненне да цяжкага злачынства, перш чым даводзіцца прымаць рашэнні, наносіць так званы, як мы ўжо гаварылі, «пракурорскі ўдар». Да мяне прыходзяць як з аднаго боку людзі, так і з другога. З аднаго — асуджаныя й бацькі асуджаных, скажам, па 328‑м «наркатычным» артыкуле. Цяпер нават утварылася суполка «Маці 328». І я магу іх зразумець: гэта мамы. Калі дзіця тваё ў турме — гэта вельмі балюча ды непрыемна, а калі яму яшчэ 14–15 гадоў — гэта наогул жах. Змрок… Але я заўсёды павінен выслухаць яшчэ іншы бок — маму, у якой сын загінуў ад наркотыкаў, а яму столькі ж было гадоў. Ці, скажам, вымушаны выслухоўваць бок тых, хто асуджаны на смяротнае пакаранне. Таксама бацькі прыходзяць, і я гляджу ім у вочы. Але яшчэ — і ў вочы маці, якая страціла 22‑гадовую дачку-студэнтку. Тая загінула ад больш чым 100 нажавых раненняў падонка. Ці вось, да прыкладу, чорных рыэлтараў нядаўна судзілі: два чалавекі, якія закопвалі людзей ледзь не жыўцом з‑за кватэр. Яны былі асуджаныя да смяротнага пакарання… Я павінен глядзець на гэтых людзей і тых, хто пацярпеў ад іх. Я вымушаны глядзець на бацькоў, сыны якіх асуджаныя да смяротнага пакарання — і слухаць бацьку дзяўчынкі, што загінула ад рук падонкаў, які кажа: калі б мая воля — я б іх на часткі парваў… Таму абстрактна, без прывязкі да пэўных жыццёвых сітуацый на тэму смяротнага пакарання разважаць вельмі небяспечна. І тыя, хто спрабуе гэта рабіць, не здольныя ўсё правільна ўзважыць. Калі ты ўжо ўзяўся за высновы, то павінен жыць жыццём тых людзей, хто побач з табой. А не абстрактна разважаць, зыходзячы з пазіцый, напрыклад, Еўрасаюза. Дарэчы, паверце: і сярод тамтэйшых суддзяў няма абсалютнай аднадушнасці — яны ж таксама людзі, са сваімі думкамі. І я не хачу адназначна выказвацца, маўляў, нам трэба ўжываць толькі смяротнае пакаранне. Хіба мы гэтага хочам? Але вымушаныя.

— А інакш якая ж гэта будзе дэмакратыя?.. Вядома ж, як у нашым грамадстве, так і ў заходнім — розныя меркаванні па гэтым пытанні. Не цяжка зразумець: ёсць дзяржаўныя законы, якія дзейнічаюць у краіне ў дадзены перыяд яе гісторыі. А людзі, Генеральны пракурор у тым ліку, усяго толькі імкнуцца гэтых законаў прытрымлівацца. Вы — на службе закона. І вашы калегі таксама. Мяркуем, у пытання смяротнага пакарання вялікая гісторыя?

— Вывучаю яе й цяпер. Мяне цікавіць руская літаратура ХIХ стагоддзя, я шмат чытаю. Быў такі прафесар Кіеўскага ўніверсітэта Аляксандр Кісцякоўскі. Ён усебакова вывучаў праблему смяротнага пакарання. Напісаў манаграфію — «Даследаванне пра смяротную кару». Унікальная рэч. Дарэчы, кніга ёсць у інтэрнэце. І ўсё роўна, калі пачытаеш — голас сумлення ў табе павінен гаварыць. А гэтыя праблемы, як вы разумееце, абмяркоўваюцца ў цяперашні час на розных узроўнях. Да чаго я падводжу: трэба ведаць жыццё, каб рабіць нейкія высновы. А тым больш, калі прымаеш рашэнні. Мама той прыгажуні, бландынкі 22‑гадовай, казала: у мяне жыцця больш няма, у мяне ўжо нічога не будзе… Дачку яна гадавала адна, бацькі ў сям’і не было… І для яе са смерцю дачкі жыццё скончылася.

— Загублены самы родны яе чалавек. «Памерла мая душа… » — такія словы мы пачулі ад адной жанчыны паважанага ўзросту, якой давялося хаваць сына…

— Напэўна, так і ёсць. А тая жанчына, пра якую кажу, прызнавалася: ад таго, што падонка расстраляюць, відаць, мне лягчэй не стане. Але на ўзроўні падсвядомасці будзе жыць думка: адбылася справядлівасць, і мяне гэта, магчыма, трохі суцешыць.

— Гэта, дарэчы, таксама наша культурна-маральная традыцыя: каб усё ў жыцці па справядлівасці было. Для таго мы нават ідзем на ахвяры. Але вось праблема: кожны па-свойму гэтую перамогу справядлівасці разумее. Вунь і такая страшная з’ява, як вендэта, крэўная помста ў рэальным ажыццяўленні, у аснове сваёй мае жаданне справядлівасці… Нядаўна мы паглядзелі фільм-прыпавесць «Хаціна» на гэтую тэму. Па сюжэце там у бацькі забіваюць дачку, і ён стаіць перад дылемай: дараваць ці не дараваць жорсткаму злачынцу. Але ж дараваць — зусім не азначае: апраўдаць…

— Я вывучаў шматлікія матэрыялы, прававую гісторыю ў тым ліку. Ведаеце, раней дзейнічаў такі прынцып таліёна — вока за вока, зуб за зуб… (Таліён — ад лац. тalio — такі ж; катэгорыя гісторыі нораваў, больш вядомая як роўная адплата. Гэта прынцып прызначэння пакарання за злачынства, згодна з якім мера пакарання павінна адпавядаць шкодзе, прычыненай злачынствам. — Аўт.) Гэта значыць была раўнацэнная адплата злачынцу за ўчыненае ім злачынства. Гісторыя ведае таксама іншыя прававыя рашэнні. Я б не хацеў асабістыя свае эмоцыі дамешваць, але ўсё ж лічу: павінна раўнадзеянне адбыцца. І калі ты камусьці зрабіў дрэнна — за гэта павінен адказаць, заплаціць. А ўсе астатнія развагі — абстрактныя, пакуль боль, страта блізкіх цябе самога не закране.

— Мы вас разумеем. І тое, што, усё узважваючы, вы імкнецеся прымаць рашэнні ў адпаведнасці з законамі Рэспублікі Беларусь. Але дзейнасць Генпракурора, як вядома, выходзіць і за межы краіны. У прыватнасці, на сайце Пракуратуры ёсць пра гэта інфармацыя.

— Звярніце ўвагу на фотаздымак (паказвае на яго ў інтэр’еры кабінета), на якім больш за сотню людзей. Ён зроблены ў лістападзе 2016‑га ў Кітаі. Там, у горадзе Санья, праходзіла 14‑я Канферэнцыя генеральных пракурораў дзяржаў — членаў Шанхайскай арганізацыі супрацоўніцтва і першая Канферэнцыя генеральных пракурораў краін БРІКС, у якіх прымаў удзел і я. Паглядзіце: першы рад займаюць генеральныя пракуроры і прэзідэнт Міжнароднай асацыяцыі пракурораў Герхард Яраш. Дзякуючы нашаму Прэзідэнту мы таксама ўвайшлі ў ШАС як назіральнікі. (У 2015 годзе кіраўнікі дзяржаў-удзельніц Шанхайскай арганізацыі супрацоўніцтва падпісалі дакумент аб прадстаўленні Беларусі такога статусу. — Аўт.). А вось яшчэ здымак — тут побач з намі Прэзідэнт Таджыкістана Эмамалі Рахмон. Гэта міжнародная сустрэча ў Душанбэ ў верасні 2018‑га: там праходзіла чарговае пасяджэнне Каардынацыйнага савета генеральных пракурораў дзяржаў-удзельніц Садружнасці Незалежных Дзяржаў. Мы там каардынавалі дзеянні, скіраваныя на барацьбу з тэрарызмам, іншымі гвалтоўнымі праявамі экстрэмізму, з незаконным абаротам псіхаактыўных рэчываў, гандлем людзьмі, нелегальнай міграцыяй, злачынствамі з выкарыстаннем інфармацыйных тэхналогій. Гэта ўсё высокага ўзроўню сустрэчы. На іх ідзе абмен досведам працы. А ўжо ў лістападзе 2018‑га я ўдзельнічаў у 5‑й Сусветнай канферэнцыі па пытаннях інтэрнэту ў кітайскім горадзе Учжэне. Кожны пракурор выступае з брыфамі — кароткімі дакладамі па дзейнасці пракуратуры, асобных кірунках. На канферэнцыі ў Кітаі было вялікае прадстаўніцтва, і я адчуваў паважлівае стаўленне кітайцаў да нас. Выступленне Генпракурора краіны на такім форуме — не ўсім дастаецца, а я атрымаў такую магчымасць. Расказваў пра наш досвед барацьбы з карупцыяй. У той жа візіт адбылася мая сустрэча з Генеральным пракурорам Вярхоўнай народнай пракуратуры Кітая Чжан Цзюнем — мы абмеркавалі аспекты двухбаковага супрацоўніцтва ў крымінальна-прававой сферы.

— Гэта значыць, сувязі паміж пракуратурамі розных дзяржаў спрыяюць развіццю міжнароднага дыялогу?

— Несумненна! Ёсць, я ўжо казаў, Міжнародная асацыяцыя пракурораў. У яе ўваходзяць мае калегі больш чым з 150 краін. І мы таксама туды асацыяваныя. Чарговае пасяджэнне будзе ў гэтым годзе ў Аргенціне, у Буэнас-Айрэсе. А ў чэрвені — запрашаю і вас гэта мерапрыемства асвятліць — упершыню ў Мінску пройдзе рэгіянальная канферэнцыя МАП.

— Вядома ж, гэта цікава. Летам, праўда, дзелавое жыццё звычайна заціхае: дачы, мора, адпачынак… Дарэчы, а дачай, калі мы ўжо ў лета зазірнулі, вы карыстаецеся як месцам для рэлаксу, аднаўлення сіл?

— Я не пасіўны дачнік, а ўвесь час у руху. Заўважыў: мне падабаецца што-небудзь вагонкай аббіваць (смяецца). Сам працэс прыносіць задавальненне: як робіш аснову, потым як пазлы такія збіраеш… У мяне ёсць невялікі дрэваапрацоўчы станок, дзякуючы яму абрэжаш акуратна, пагаблюеш дошчачкі… Вось гэта для мяне задавальненне, а не на траўцы паляжаць. Прычым люблю працаваць адзін, каб ніхто не перашкаджаў.

— А гатаваць ежу падабаецца?

— Не, і не ўмею. Жонка ў мяне выдатна гатуе, таму, відаць, не адчуваю ў тым патрэбы…

— Ніша занятая…

— Ну, камусьці гэта, напэўна, ад прыроды дадзена — вось як майму сябру, з якім разам вучыліся. А ў мяне ў гэты бок фантазія не працуе. Хоць яна, заўважу, нармальная: магу сабе розныя рэчы ўявіць. А да кулінарнага мастацтва — няма прыцягнення. Вядома, яечню падсмажу, бульбу звару… Памятаю, у Афганістане прыгатаваў курыны суп, забыўшыся зняць накіп. Але мы ўсё роўна яго з’елі!

— Можа каля вогнішча з жонкай седзіце?

— Такія сентыментальныя жаданні — не па мне. Хоць вогнішча разводзіць — падабаецца. А сядзець… У мяне, напэўна, рацыянальны пачатак больш развіты, чым ірацыянальны. Больш люблю працэс: развесці вогнішча, а не назіраць полымя. Яшчэ падабаецца прыбіраць снег, а не глядзець, які ён. Гэта я так, да прыкладу (усміхаецца)…

Валянціна: — Ну гэта нармальны мужчынскі падыход. А вось у нас з Іванам ёсць за плячыма такі досвед як пешае чатырохмесячнае падарожжа вакол Беларусі ў 1996 годзе па перыметры, уздоўж Дзяржаўнай мяжы. Вогнішча даводзілася паліць кожны дзень: ежу гатавалі, саграваліся каля агню…

— Але ўсё ж, падазраю, разводзіў яго ваш спадарожнік. Практычна ў кожным мужчыне ад прыроды закладзена больш рацыё…

— І вы сваё рацыё, цалкам лагічна выказаць здагадку, ураўнаважваеце музыкай…

— І, як рацыянальны чалавек, нават спрабую знайсці таму тлумачэнне. Разумею, што мне так трэба. Гэта тэрапія. Лячэнне своеасаблівае. Дарэчы, навукоўцы, даследуючы музыку Баха, прыходзяць да высноў: яе рытмы адпавядаюць важным біярытмам нашага арганізма.

— Гэта значыць: развіццё музычнай тэмы ідзе ў вызначаным рытме…

— Ну, накшталт таго. А ёсць у нас і біярытмы, як і біялагічны гадзіннік. Ёсць уздым актыўнасці, і яе зніжэнне. Слухаеш музыку, оперу — арганізм увесь на гэтыя вібрацыі наладжваецца, адгукаецца.

— Кажуць, увесь свет можна прадставіць як велізарны акіян разнастайных вібрацый. І наш арганізм — гэта рознага роду вібрацыі, згарманізаваныя ў большай ці меншай меры… І тады зразумела: слухаючы музыку, мы ўваходзім з ёй у рэзананс — калі ў нас на яе водгук ёсць. Дарэчы, нядаўна сярод ганаровых гасцей Вялікага тэатра мы бачылі вашага калегу — старшыню Следчага камітэта Беларусі Івана Наскевіча… Падумалі: значыць, сярод нашых сілавікоў ёсць яшчэ аматары оперы, якія на яе адгукаюцца…

— Гэта мой падначалены ў мінулым: Іван Данілавіч быў пракурорам Брэсцкай вобласці. Мяне інфармаваў, дарэчы, што ідзе ў тэатры…

— Ды й наогул добрая гэта традыцыя, калі высокія дзяржчыноўнікі ходзяць на оперу, у Філармонію, у драмтэатры на прэм’еры… Былі мы ў камандзіроўцы ў расійскім Белгарадзе, дык там кожнае адкрыццё сезона ў мясцовым драмтэатры — падзея, святкуецца заўсёды з удзелам губернатара вобласці, іншых прадстаўнікоў улады. Падумалі: добра б такое і ў нас практыкаваць. А за кіраўнікамі, можа, і падначаленыя падцягнуцца, праявяць больш цікавасці да тэатра, музыкі, опернага мастацтва.

— Мы падобныя імпрэзы практыкуем. Робім культпаходы. І, скажам, жонак пракурорскіх работнікаў у тэатр запрашаем, а яны, як кажуць, нясуць гэтую культуру ў сем’і, у масы… Для іх такі культпаход — свята, гэта спадарынь збліжае. У нас жа, мужчын, жыццё больш насычанае, а жанчынам, па-мойму, эмоцый не хапае. Яны рыхтуюцца, святочна прычэсваюцца, прымяраюць сукенкі… Гэта само па сабе выдатна! Ну й плюс выдатная музыка, спевы альбо балет.

— Значыць, у Генпракуратуры ўжо ёсць умовы, можна клуб аматараў оперы ствараць?

— (Усміхаецца.) Я неяк пажартаваў, як быў у Вялікім тэатры. Прыгадаў вядомы раман пра Астапа Бэндэра і кажу гендырэктару: «Уладзімір, я хачу ўзначаліць рух у вашым тэатры». «Які?» — з цікавасцю пытае. Працягваю: «Памятаеце «12 крэслаў» Ільфа і Пятрова? У тым рамане ёсць згадка такога таварыства: «Далоў руціну з оперных падмосткаў!». Дык я гатовы, кажу, узначаліць грамадскі рух супраць руціны… Грыдзюшку вельмі спадабаўся мой жарт.

— Вы згадалі пра Ільфа і Пятрова. А што ўвогуле любіце чытаць?

— Люблю вельмі, ужо казаў, рускую літаратуру ХIХ стагоддзя. Напэўна, твораў пад сотню розных аўтараў прачытаў. Цяпер чытаю Мікалая Лейкіна, вядомага ў свой час пісьменніка ды журналіста, творы якога ў савецкі час практычна не перавыдаваліся. Усевалада Крэстоўскага перачытваў. Дарэчы, ён адзін час жыў у Гродне: быў юнкерам, потым напісаў і выдаў «Гісторыю 14‑га ўланскага Ямбургскага палка». Тады, падказывае інтэрнэт, штаб Ямбургскага палка знаходзіўся ў самым Гродне, а яго эскадроны былі размешчаны па розных мястэчках губерні. Нават будучыя філолагі ва ўніверсітэце, вы ведаеце, далёка не ўсё чытаюць, пра многіх цікавых пісьменнікаў мінулага не чулі. Цяпер у інтэрнэце іх творы знаходжу, спампоўваю адтуль. Мяне перш за ўсё прыцягвае стыль аўтараў, як яны апранаюць свае думкі ў словы. Прычым мне цікава, чым жыло грамадства пасля 1861‑га, пасля адмены ў Расіі прыгоннага права.

— Ці заўважаеце розніцу ў вобразе грамадска важных думак, настрояў, скажам так, таго часу і цяперашняга?

— Так, розніца ёсць, прычым салідная. Там агульны ўзровень культурнага грамадскага дыялогу значна вышэйшы, чым сучасны. На жаль.

— Якія прычыны? Рытм жыцця?

— Рытм жыцця, на мой погляд, забівае інтэлект. Людзі адвыкаюць самастойна думаць — вось у чым праблема.

— Шуму шмат. Інфармацыйнага…

— Так. А вазьміце фэйкавыя навіны. Выдатна, вядома, інтэрнэт у некаторых рэчах дапамагае, але колькі ж і гадасці там! І з гэтым, на жаль, нам таксама даводзіцца мець справу.

— Як звычайна праходзіць ваш працоўны дзень?

— Ён звычайна непрадказальны. Часцяком мае планы бурацца. Таму што я заўсёды павінен іх суадносіць з планамі калегаў, а таксама выконваць тэрміновыя даручэнні Прэзідэнта, яго Адміністрацыі. Ёсць яшчэ Савет Міністраў. Я планую свой працоўны час, скажам, на месяц, і план потым, як правіла, карэктуецца. Шмат у мяне выездаў на месцы — вяду там прыёмы грамадзян. Мне падабаецца працэс. І гэта я абавязаны рабіць еx officio — па абавязку службы: сустракацца з калектывамі. Паездкі ў воінскія часткі — для мяне своеасаблівая настальгія, у той жа час і абавязак: такую задачу ставіць Прэзідэнт. Справу пра гібель салдата Коржыча памятаеце? Гэта і наш недагляд, мы лічым: віна пракуратуры ёсць у тым, што адбылося. Таму ў працоўны план Генпракурора абавязкова ўваходзяць такія паездкі, выезды на месцы. Гэта апрыёры. Вядома, займаюся непасрэдна тымі пытаннямі, якімі заўсёды займаецца пракуратура. Гэта і судовы кірунак, і агульны нагляд. Пракурорская праца — гэта ўсё. Не ведаю ніводнай сферы дзейнасці чалавека, у якой бы не ўдзельнічаў пракурор. У гэтым спецыфіка нашай працы.

— Па якіх пытаннях у вас ёсць намеснікі?

— Якраз па напрамках нашай працы. Адзін намеснік курыруе судовую сістэму: гэта ўдзел у Дзяржабвінавачванні, праца абвінаваўцаў у судзе, вывучэнне спраў, апеляцыі, нагляд, вывучэнне й падача скаргаў. А таксама прыём грамадзян. Прымаем я й мае намеснікі па грамадзянскіх, крымінальных, адміністрацыйных справах. Другі напрамак — нагляд за следствам. Трэці — нагляд за аператыўна-вышуковай дзейнасцю (АВД). Гэта праца са спецслужбамі: КДБ, МУС, Служба бяспекі Прэзідэнта. І чацвёрты кірунак — агульны нагляд: гэта практычна ва ўсе сферы жыцця нашым пракурорам трэба быць пагружанымі. Я, скажам, павінен ведаць, калі сеяць розныя віды збожжавых або спецыфіку вырошчвання рознай свойскай жывёлы… Неяк па даручэнні Прэзідэнта я спецыяльна выязджаў, каб аказаць дапамогу губернатару на пасяўной у Магілёўскай вобласці. Пракуроры мае рэгулярна вывучаюць сітуацыю, звязаную, скажам, з уборкай ураджаю: гэта таксама пракурорская праца. Я калі выступаю на нарадах, магу сказаць, напрыклад, аб праблемах утрымання племянной стойлавай жывёлы. І пра іншыя вельмі спецыфічныя рэчы.

— Людзі могуць здзіўляцца: пры чым тут Генеральны пракурор?

— А гэта ж і ёсць пытанні пракурорскага агульнага нагляду. Калі парушаны закон у любой сферы жыцця, гэта ўжо нашы пытаннi. Пракуроры павінны ўсім валодаць, таму прыцягваем спецыялістаў, раімся з імі.

Іван: — Ехалі да вас, Аляксандр Уладзіміравіч, на інтэрв’ю, і я лавіў сябе на думцы: у любы момант жыцця я ўдзельнічаю ў перасячэнні, узаемадзеянні дзясяткаў розных прававых сітуацый. Кіроўца за рулём, хтосьці на пераходзе, стан дарогі, асвятленне, габарытныя агні наперадзе, прыбіральшчыкі снегу…

— Калі снег не прыбраны, то гэта й маё пытанне. Паркоўкі няма — маё. Дрэнныя ўмовы дарожныя — таксама. І нават калі святлафор не працуе…

— А калі хтосьці ў газеце, інтэрнэт-рэсурсе, напрыклад, непісьменна карыстаецца беларускай мовай, якая згодна з Канстытуцыяй з’яўляецца ў нас мовай дзяржаўнай?.. Ці ёсць тут пытанне для пракуратуры? Бо, як мы ведаем, пытанні мовы, моўнай культуры — асноватворныя для дзяржавы. І ў Францыі, напрыклад, у 1994 годзе быў прыняты спецыяльны закон пра абарону французкай культурнай лінгвістычнай спадчыны. Так званы закон Тубона (па прозвішчы міністра культуры Францыі таго часу) мае тры асноўныя мэты: ён загадвае ўзбагачаць французкую мову, абавязвае выкарыстоўваць яе на тэрыторыі Францыі, а таксама — абараняе гэтую мову. Больш за тое: французы ўважліва сочаць за дбайным выкананнем закона Тубона, стварылі шэраг кантралюючых арганізацый. Зрэшты, іх можна зразумець: ад мовы ў жыцці грамадства вельмі многае залежыць. Разважаючы, можна выходзіць на праблемы патрыятызму, культурнай традыцыі, грамадзянскасці, урэшце, нават бяспекі дзяржавы.

— Гэта, вядома, вельмі важная і спецыфічная сфера, але пакуль, на мой погляд, нам лепш гэтыя пытанні вырашаць без пракурораў — на ўзроўні Міністэрства інфармацыі, акадэмічных інстытутаў. А значыць, я ўжо згадаў, і такая праблема існуе: фэйкавыя навіны. Гэта — маё пытанне. У Германіі ўжо на сёння, па-мойму, прыняты закон аб сур’ёзнай адказнасці СМІ за распаўсюджванне фэйкавых навін. Вялізныя штрафы! І мы да гэтага падыходзім. Быў адзін блогер у Гомелі, які некалькі гадоў таму падаў інфармацыю: у адной з вайсковых частак сышоў спецназавец са зброяй. Уяўляеце сабе рэакцыю людзей, асабліва якія жывуць побач — а была ўказана мясцовасць! Мы выявілі гэтага блогера. І што? Фэйкавай навіна была. Салдат, сапраўды, сышоў, але не спецназавец. І без аўтамата. Ці яшчэ прыклад: нядаўна аштрафавалі аднаго блогера — яны ж так піярацца! — які супрацоўнікам МНС перашкаджаў працаваць на пажары.

— У сувязі з гэтым таксама можам гаварыць пра нізкую культуру чалавека — агульную, інфармацыйную… Помніцца, нас уразілі словы Прэзідэнта на адной з цырымоній уручэння прэмій «За духоўнае адраджэнне» і спецыяльных прэмій дзеячам культуры й мастацтва. Вось як тое прагучала: «Культура — гэта само жыццё, вобразна кажучы, крывяносная сістэма грамадства, якая дае яму жыццё, сілы…». Што скажаце на гэты конт вы, як Генеральны пракурор?

— Скажу для пачатку, асабіста ведаючы Прэзідэнта: у яго незвычайная інтуіцыя. Аляксандр Рыгоравіч тонка адчувае і людзей, і настроі, і тэндэнцыі ў грамадстве. Я маю зносіны з ім даволі часта, таму магу сказаць: ён падсілкоўвае энергіяй. Калі прыходжу на прыём — а хутка зноў будзе даклад — адтуль сыходжу акрылены. Прэзідэнт натхняе на крэатыўную працу — таму што жыццё ведае. І пра культуру, як пра крывяносную сістэму грамадства, гаворыць з глыбокім веданнем справы. Бо, як вядома, менавіта праз кроў кісларод у клеткі арганізма паступае, і гэта для нас жыццёва важна. А калі ў крыві праблемы, тады і ўсюды праблемы. Няма культуры вытворчасці — ёсць нізкая якасць прадукцыі, нізкі ўзровень прадукцыйнасці працы, траўматызм, не дай Бог... Няма культуры зносін, дыялогу — ёсць грубасць, культ грубай сілы, гвалт у сям’і… Няма належнай культуры адпачынку — з’яўляюцца п’янства, наркотыкі… Куды ні кінь вокам: без культуры грамадства — будзе зборышчам дзікуноў. Я вось прыводзіў прыклады, чаму мне патрэбна музыка. Культура — натуральная патрэба чалавека, у вялікіх маштабах — грамадства. Без культуры ў самых розных яе праявах — ад мыцця рук перад ежай, добраўпарадкавання дзіцячых пляцовак, барацьбы з курэннем, брыдкаслоўем, клопату пра слабых, блізкіх, да шанавання старэйшых, памяці пра герояў — не можа супольнасць існаваць. І вяртаючыся да Прэзідэнта: нам усім можа быць прыкладам, як ён вядзе актыўны, здаровы лад жыцця. Мы бачым: і ўнучкі яго музыкай займаюцца — на міжнародных конкурсах перамагаюць. Малодшы сын іграе на піяніна, і ў хакей гуляе, займаецца дабрачыннасцю разам са сваімі аднакласнікамі. Гэта таксама — падказка нам: як культура, у тым ліку й фізічная, павінна з дзяцінства ўваходзіць у жыццё кожнага.

— І ў гэтым традыцыі народнай культуры з яе святамі, абрадамі, рытуаламі, народнымі рамёствамі таксама будуць у дапамогу… Цяпер і тэлебачанне актыўна прапагандуе лад жыцця нашых продкаў, і СМІ не абыходзяць увагай розныя цікавыя праекты, звязаныя з уменнем беларусаў працаваць, весяліцца, з іх побытам…

— Безумоўна. Тое, чым большасць з нас на працы займаецца — гэта ў асноўным утылітарныя рэчы. Гэта, вядома, рабіць неабходна. Аднак калі мы ў іх пагразнем, то спынімся ў развіцці. Калі я буду займацца толькі пракурорскімі справамі, тым, што трэба рабіць па абавязку службы, то, па-першае, грош цана мне будзе, па-другое — я дэградую. Гэта факт. Я займаюся такімі цяжкімі рэчамі, якія вы сабе не ўяўляеце. У мяне ўвесь час, калі вобразна гаварыць, — кроў і бруд. І калі пастаяннага «адмывання» душы ад усяго гэтага не будзе — а жыццё цяжкае не толькі ў пракурораў — то мы не зможам годна пражыць нават той час, які нам адведзены. Загінем раней тэрмінаў. Але вось я, расчышчаючы гэтыя брудна-крывавыя завалы, ведаю: заўтра мы са Святланай плануем пайсці на балет. Ці ў мяне ўвечары трэніроўка па більярдзе. А гэта ж таксама частка нашай культуры. Дарэчы, більярд і ў князёў Радзівілаў быў у пашане. І тое мяне ўмацоўвае ды натхняе, хочацца лепей зрабіць асноўную працу. Або трэніроўка па лыжах у пятніцу — значыць, папрацаваць трэба больш інтэнсіўна, каб усё паспець. І свой фізкультурны, спартовы ўзровень трымаць на вышыні. Да слоў Прэзідэнта можна яшчэ дадаць: культура для кожнага з нас — гэта надзённая неабходнасць. На ёй трымаецца як жыццё кожнага з нас, так і ўсё грамадскае жыццё, уся наша цывілізацыя.

— У цяжкія моманты жыцця ці звяртаецеся вы да нейкіх узнёслых словаў, якія вас душэўна ўраўнаважваюць, прыводзяць у парадак думкі, умацоўваюць дух? Вернікі для гэтага выкарыстоўваюць малітвы…

— Я, прама скажу, такога не раблю. Але ў мяне ёсць, напрыклад, курс дэбютаў шахматны. Ці ёсць партыі Пола Морфі — гэта вядомы амерыканскі шахматыст, наймацнейшы ў свеце ў сярэдзіне XIX стагоддзя. І, дарэчы, юрыст па адукацыі. Альбо Бобі Фішэра партыі разбіраю. Яшчэ Арона Німцовіча. У мяне ёсць літаратура шахматная. Вось гэта, можа быць, мая малітва, або, як вы кажаце, узнёслыя словы. Здараецца, я адкрываю альбом: маркі свае перагледжу. Вось гэта і ёсць тое, што мяне ўраўнаважвае, супакойвае.

Іван: — Яшчэ адну важную тэму хацелася б закрануць. Калі ў 1996 годзе мы ішлі пешшу 120 дзён, то адасобленасць ад звычайных паўсядзённых клопатаў разам з фізічнай, творчай напружанасцю (шмат думалі, пісалі вершы, вялі дзённік…) дапамаглі нам на некаторыя праблемы асабістыя, грамадскія паглядзець іншымі вачыма. Прыйшлі, напрыклад, да высновы: многія праблемы як чалавека асобнага, так і грамадства ўзнікаюць ад элементарнага бескультур’я, ад няведання аб’ектыўных, няпісаных законаў свету, у якім жывем. Скажам, ці ўсе задумваюцца пра тое, што наша думка матэрыяльная? І што менавіта таму трэба кантраляваць не толькі свае дзеянні, але й думкі, словы — інакш можна нарабіць шмат бяды. Вядомая прымаўка «Як гукнеш — так і адгукнецца» фіксуе гэты феномен. Кажуць: мы самі дрэннымі думкамі, справамі прыцягваем дрэнныя падзеі, нават трагедыі ў свае жыццё. І гэта ж не пустыя разважанні — аб’ектыўны закон нашага свету. На жаль, ёсць у грамадстве людзі, якія імкнуцца незаконна ўзбагаціцца і быць пры тым шчаслівымі. А так не можа быць, таму што ёсць няпісаныя законы. Закон адплаты, да прыкладу. Я неўзабаве пасля падарожжа напісаў артыкул на гэтую тэму з загалоўкам «Кінь красці!». Чаму кінуць? Таму што, крадучы, ты забіраеш чужую энергію. Вобразна гэта можна прадставіць у выглядзе гумы, якую цягнеш на сябе. Яна ж потым па табе і ўдарыць. Прычым і па здароўі тваім, і па родзе. Гэта і страта родных, блізкіх, іншыя няшчасці… Гэты закон адплаты, кажуць філосафы, дзейнічае няўхільна.

— Мне ўспомнілася: у Міхаіла Лермантава ёсць вядомыя нам са школы радкі: «Но есть и Божий суд, наперсники разврата!/ Есть грозный суд: он ждет;/ Он недоступен звону злата,/ И мысли, и дела он знает наперед»…

— І гэта якраз — у тэму! Вы казалі, і мы з тым згодныя: павінна быць роўнадзеянне, і калі нехта зрабіў дрэнна, за гэта павінен заплаціць. Падобна да таго, менавіта так і ўладкаваны наш свет. Прычым калі нават праваахоўныя органы цябе ў злачынстве не выкрылі, калі суд не выкрыў, то гэта зусім не значыць, што «пранесла», і ты пазбегнеш пакарання. Калі сродкі, якія траціць дзяржава на пошук, абвінавачванне, даказванне віны злачынцаў (злодзеяў і карупцыянераў, напрыклад), на следчых, пракурораў і суддзяў, і ўсю пеніцыярную сістэму, перанакіраваць у комплекс «противоворовских» мерапрыемстваў у дзіцячых садках, школах, у СМІ — эфект будзе большы. Бо гэтае зло (крадзеж, карупцыя) караніцца ў нашым бескультур’і, у няведанні. Яно ж бескультур’ем чалавека й спараджаецца. А прафілактыка ж каштуе танней, чым лячэнне хваробы. Вядома ж, лепш укладваць дзяржсродкі ў развіццё фізкультуры, спорту, падтрыманне здароўя ў грамадстве, чым на лячэнне людзей, якія сваё здароўе свядома й несвядома загубілі. У дадзеным выпадку: нехта забраў чужыя грошы, папаўся на хабарах — і грамадства вымушана яго «лячыць»… Вось бы, Аляксандр Уладзіміравіч, распрацаваць Дзяржпраграму па барацьбе з крадзяжамі, далучыўшы розныя дзяржаўныя ды грамадскія структуры... Ці гэта — манілаўшчына? Але ж не ўсе ведаюць, што закон адплаты распаўсюджваецца ў нашым свеце на ўсіх, незалежна ад таго, хто ёсць хто: вернік ці атэіст. Дзейнічае гэты закон, паўторымся, аб’ектыўна: як закон сусветнага прыцягнення.

— З падобнымі ідэямі я знаёмы. Да прыкладу, вядомы дзяржаўны дзеяч, генерал-палкоўнік Леанід Мальцаў часта кажа: мужыкі, тыя велізарныя сродкі, якія мы трацім на барацьбу з п’янствам — лепш, больш эфектыўна было б патраціць на выхаванне культуры цвярозасці.. Выгада дзяржаве ад продажу лікёра-гарэлачных вырабаў — мізэрная ў параўнанні з тым, якіх п’янства патрабуе выдаткаў, у тым ліку выдаткаў з бюджэту. Умоўна кажучы: атрымліваем прыбытку з бутэлькі гарэлкі рубель — а трацім на ліквідацыю разбуральных наступстваў ад п’янства рублі паўтара ці два. Але як практычна вось гэтыя разумныя культурна-асветніцкія ідэі рэалізаваць — вось у чым пытанне… Думаю, аднак, што ў кожнай здаровай сям’і такое культурнае выхаванне вядзецца. І ў агульных рысах дзякуючы народнай культуры закон адплаты многія ведаюць, інтуітыўна адчуваюць: будзеш тварыць зло — атрымаеш па заслугах.

— Мы прыгадалі нашу вандроўку. А вам падарожнічаць падабаецца?

— Вельмі нават! На жаль, мала часу магу вылучыць на такія праекты. Я люблю ездзіць на добрай машыне — падабаецца сам працэс кіравання. У 2009‑м са Святланай паехалі ў Кракаў. А далей — звярніце ўвагу на логіку нашых дзеянняў — я прапанаваў жонцы з’ездзіць у Вену: там недалёка. У нас быў добры мікрааўтобус, і мы на наступны дзень апынуліся ў Вене. Два дні там пабылі — а там жа, гляджу, да Венецыі рукой падаць. Такая спантанная думка прыйшла. У мяне быў навігатар, і мы па ім — у Венецыю. Англійская мова ў мяне больш-менш, два дні ў гатэлі пажылі, знаёміліся з горадам. Неяк у размове з турыстам з Сенегалу ён спытаў: чаму мы тут? Падабаецца, кажу, хацелі горад паглядзець. А ён: «Калі вы ў Венецыі не былі — гэта нічога, а калі ў Фларэнцыі не пабываеце — гэта дрэнна». (Смяемся разам). І на наступны дзень мы са Святланай, памеркаваўшы, па навігатары паехалі ў Фларэнцыю. Далей яшчэ па той жа логіцы наведалі Пізу, Ліворна, Лігурыйскае мора, а потым вярнуліся ў аўстрыйскі Інсбрук, Мюнхен. І захацелася яшчэ ў Прагу заехаць. Адтуль на Вроцлаў — гэта ўжо блізкая нам па мове Польшча. Я да чаго: мне падарожжы вельмі падабаюцца — працэс язды, перамяшчэння, новыя людзі, гарады, уражанні… Вы, пэўна, ведаеце афарызм Эдуарда Бернштэйна, палітычнага апанента Льва Троцкага, які сёння таму прыпісваюць: «Мэта — нішто, рух — усё». І я разумею, пра што гэта. Мне падабаецца ехаць маршрутам з Мінска на Варшаву, далей на Гданьск, Гдыню, Сопат… І Балтыйскае мора вельмі падабаецца.

— Адпачываеце там?

— Так, у мінулым годзе са Святланай былі ў Паланзе, у Літве. У Польшчы яшчэ прасцей: мову добра ведаю, ментальнасць польская мне блізкая. Яшчэ падабалася раней ехаць з Мінска ў Адэсу — вельмі прыгожая дарога, мясціны. Ды на кожным кроку смаката, шмат кавярняў. Вялікае задавальненне — рухацца, ні з чым не параўнальнае.

Пасляслоўе

Па ходзе сустрэчы, калі мы гаварылі з Аляксандрам Ула­дзіміравічам пра яго захапленне філатэліяй, ён папрасіў маладога калегу прынесці маркі, прысвечаныя 95‑годдзю беларускай пракуратуры. Прыгожыя камплекты, выпу­шчаныя ў абарачэнне Міністэрствам сувязі ды інфарматызацыі 22 чэрвеня 2017 года, а таксама альбомы іншых марак падарыў нам. “Гэта ўнікальныя маркі, — сказаў. — У нас у Беларусі ўвогуле маркі адны з самых выбітных, і пошта ўнікальная. Тут ілюстраваны альбом 2017 года, маркі з апісаннем. Гэта твор мастацтва. Маркі, як вядома, у нас выдаюцца з 1992 года”. Потым паказваў нам дзіўныя па прыгажосці й выкананні маркі, сувенірныя філатэлістычная альбомы, прывезеныя з Кітаю. Дарэчы, прысвечаны яны канферэнцыі па інтэрнэце‑2018, у якой удзельнічаў і Генеральны пракурор Беларусі.

Амаль дзве гадзіны доўжылася наша сяброўская гутарка. Зносіцца было лёгка, бачачы, як гнутка, з лёгкім гумарам паважаны суразмоўца рэагуе на нечаканыя нашыя пытанні. А ў завяршэнне гутаркі Аляксандр Ула­дзіміравіч, пра што ўспамінаць вельмі прыемна, прызнаўся, што й яму было цікава. Растлумачыў: “Дзякуй за інтэлектуальнае задавальненне, якое вы мне даставілі. Адчуваю вашу здаровую энергетыку, добразычлівасць, шчырасць, жаданне глыбей зразумець суразмоўцу. Здараецца, не ў крыўду будзь сказана вам, журналістам, вашы калегі часам спрабуюць выхапіць, вырваць, выцягнуць нешта з кантэксту гутаркі — ды па-свойму, з нейкім выкрунтасам вытлумачыць. А паспрабуй потым давядзі, што ты іншае меў на ўвазе… Таму, дарэчы, і пазбягаюць чыноўнікі часам зносін з прэсай”.

На шчасце, у нас, хто друкуецца ў часопісе, ёсць магчымасць не збіцца на хуткамоўкі, прадставіць чалавека не толькі як чыноўніка ў шчыльна зашпіленым мундзіры, які адхілена, безасабова каментуе надзённыя праблемы, як кажуць, “у рамках службовай кампетэнцыі”. Таму мы й паказваем сваіх суразмоўцаў такога высокага рангу і як крэатыўных асобаў, якія неардынарна й цікава разважаюць пра жыццё, стасункі паміж людзьмі… І мы ім удзячныя. Так што і вам, шаноўны Аляксандр Уладзіміравіч, дзякуй за нашу гутарку: добразычлівую ды пазнавальную. І за вашу нялёгкую працу. За тое, што з годнасцю ажыццяўляеце свае служэнне Генеральнага пракурора.

Гутарылі Іван і Валянціна Ждановічы.

Выбар рэдакцыі

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».