«Вы ўвесь час гаворыце па-беларуску?» — часта пытаюць у мяне, і я тады таксама пытаю: «А чаму вас здзіўляе, што беларуска ў Беларусі...»
А зрэшты, гэта сапраўды дзіва, якое ў адных выклікае шчырае захапленне і жаданне падтрымаць дыялог на роднай мове, а другіх — наадварот, бянтэжыць ці нават раздражняе.
Я не збіраюся тут заклікаць суайчыннікаў да ўсведамлення сябе беларусамі. Пра гэта і напісана, і сказана нямала. Проста напярэдадні Дня роднай мовы хачу падзяліцца тым, што на душы.
Вясковая школа, затым — факультэт беларускай філалогіі і культуры педагагічнага ўніверсітэта, дзе амаль усе прадметы (за выключэннем, вядома, рускай мовы) выкладаліся па-беларуску, — маё моўнае асяроддзе з самага пачатку было (ды і застаецца) беларускім. Гаварыць і думаць на роднай мове — для мяне тое ж самае, што і дыхаць. А ў тым, што роднага слова як паветра не хапае, не аднойчы пераконвалася, калі падчас адпачынку даводзілася гаварыць па-руску...
Ні ў якім разе не хачу зняважыць цудоўную рускую мову, люблю і шаную літаратурныя творы, напісаныя на ёй. Але, на мой погляд, наша бяда — у адсутнасці шырокага беларускамоўнага асяроддзя. Сёння нават вясковыя школьнікі імкнуцца гаварыць (як ім здаецца) па-руску. Што ўжо казаць пра тых выхадцаў з сяла, якія актыўна «заваёўваюць» сталіцу ды іншыя гарады.
...У Полацку, у музеі беларускага кнігадрукавання, увагу наведвальнікаў прыцягвае скульптура жанчыны, чый убор складаецца напалову з шыкоўнага, напалову са сціплага, беднага адзення. «Гэта, — тлумачыць экскурсавод, — алегарычная выява беларускай мовы. Святочнае ўбранне сімвалізуе перыяд росквіту, калі яна была афіцыйнай мовай дзяржаўных дакументаў у часы Вялікага Княства Літоўскага. А вось іншае — гады, дакладней стагоддзі, калі роднае слова было ў заняпадзе».
І хоць у сціплым адзенні роднае слова і сёння, здараецца, «ходзіць» часцей, чым у шыкоўных строях, гэта не замінае яму зіхацець, пералівацца найпрыгажэйшымі адценнямі. Гэтай жа сціплай, але чыстай ручаінкай яно ўсё ж бруіцца, а значыць, жыве наша родная мова.
Ірына Матусевіч
Дзяржынскі раён
Апошнім часам — і ўсё часцей, на жаль, — прыходзяць жудасныя навіны: то ў метро нехта прынёс узрыўчатку, то ў гандлёвы цэнтр зайшоў з бензапілой, то недзе знайшлі дзіця з прыкметамі ўдушэння... Ці вось — апошняе: падлетак з нажом пайшоў на настаўніцу і сваіх аднагодкаў. Два чалавекі загінулі — у мірны час, сярод белага дня. Тут міжволі ўпадзеш у ступар.
Яшчэ можна неяк зразумець падзенне крана, абрушэнне сцяны ці даху, дзе віной прыродныя катаклізмы, чыйсьці недагляд, разгільдзяйства. Але тут... Няма тлумачэння. Усё па-за межамі розуму.
Ведаю, пройдзе нейкі час і, напэўна ж, высветляцца матывы ўчынкаў. Можа, не ўсё так проста было ў сям'і ціхага, сціплага хлопца, можа, у школе выхаваўчая работа кульгала (хоць, упэўнены, нічому дрэннаму там ніхто дзяцей не вучыў!). Тады адкуль гэта ўсё бярэцца? Як такое можна прадбачыць і прадухіліць? Ці не дойдзе да таго, што нам прыйдзецца пазбягаць людзей? Ці не надыдуць часы, калі на вуліцу, на працу, на заняткі мы будзем хадзіць у нейкіх бронекамізэльках?
Кажуць, інтэрнэт ды тэлебачанне вінаватыя, яны, маўляў, разбэшчваюць дзяцей ды і дарослых...
На мой погляд, гэта ўсё лухта. Нам не хапае жывых чалавечых зносін у сем'ях, у школе, у працоўных калектывах, нас губіць паўсюдная абыякавасць і раз'яднанасць, мы жывём па прынцыпе «мая хата з краю», аж пакуль у яе не прыйдзе бяда.
Аляксандр Матошка
в. Янкавічы, Расонскі раён
...Летнім вечарам старыя збяруцца на лаве побач з хатай дзеда Алёшы і пачынаюць успаміць сваё ваеннае дзяцінства, гаварыць пра страчаных бацькоў, расстраляных родных і блізкіх, пра партызанаў, пра тое, як сясцёр зганялі ў Германію. А дзеці прыціхнуць і задумаюцца.
Больш за ўсіх расказваў дзед Алёша (на вёсцы яго завуць Пятровічам). Ён згадваў, як фашысты сагналі ў хлеў партызанскія сем'і з малымі дзецьмі, як плакалі людзі... Помніў дзядуля, як яго бацька дапамагаў партызанам, а пасля пайшоў у дзейную армію, як потым маці засталася адна з чатырма дзеткамі ў зямлянцы. Як ён стаў для яе памочнікам і ў свае 14 гадкоў будаваў дом...
Пятровіч часта прыгадваў бацьку, які прайшоў фінскую вайну і загінуў у 1944 годзе ва Усходняй Прусіі. Але яго засмучала, што ён не ведае, дзе знаходзіцца магіла роднага чалавека. Сям'я пачала пошукі. Напісалі ў архіў. Звярнуліся ў ваенкамат. І вось прыйшло паведамленне, што Курсевіч Пётр Фёдаравіч быў пахаваны ва Усходняй Прусіі і што яго прах пазней быў перанесены на брацкія могілкі ў сяле Калініна...
Пятровіч пачаў збірацца, разам з ім вырашылі ехаць і яго сыны. З родных могілак узялі па жмені зямлі, акуратна завязалі ў хустачку. Калі ехалі па сёлах і гарадах Калінінградскай вобласці, усюды бачылі брацкія магілы. Гэта ж колькі людзей! Колькі крыві праліта!
На адной з пліт у сяле Калініна знайшлі знаёмае прозвішча. Пятровіч падышоў да пліты, стаў на калені, сказаў: «Прывітанне, бацька! Я так доўга чакаў гэтай сустрэчы. Каб ты ведаў, як цяжка мне было жыць без цябе...»
Сын горка плакаў і доўга расказваў пра сваё жыццё. Плакалі і мы, і мясцовыя жыхары, якія аказаліся побач.
Сыны Пятровіча паклалі кветкі на пліту, асыпалі прывезенай роднай зямлёй, каб дзядулі было спакойна і каб ён ведаў, што яго не забылі.
В. Курсевіч
Ад рэдакцыі. Так, памяць жывая. Яна — у дагледжаных могілках, у сямейных архівах, у запісах школьнікаў, якія сустракаліся з ветэранамі, малалетнімі вязнямі. Але час ляціць — і ўсё менш застаецца не толькі сведкаў, якія вайну бачылі на свае вочы, але і тых, хто ведае пра яе з першых вуснаў. А значыць, мы страчваем не проста дэталі, якія маглі б дапаўняць агульнавядомыя звесткі, але і лёсы, імёны, незаўважныя «маленькія» подзвігі, без якіх не было б вялікай перамогі, эмоцыі, без якіх не адчуць той драматычны час. І нават запісаныя ў нататніку ці вучнёўскім сшытку ўспаміны з цягам часу могуць згубіцца... Як захаваць гэту памяць, як падзяліцца такімі ведамі? Дасылайце ў «Звязду». Расказвайце не толькі пра ваенныя дзеянні, партызанскі рух, жахі, звязаныя з тым часам, але і пра тое, як «ажывалі», аднаўляліся, адбудоўваліся пасля вайны, як знаходзілі страчаных родных.
Вершы паэта Міколы Шабовіча часта друкуюцца ў газетах і часопісах. Сабраныя ж разам, у зборніку «Маладыя мроі маладога лета», яны адразу бяруць у палон, выступаюць сапраўдным гімнам жанчыне, каханню, жыццю:
Вачэй спакуснае святло
Мне будзе помніцца да ранку.
Здалося, сонейка ўзышло,
Як ты з'явілася на ганку...
Такое вось «сонейка» — свае незабыўныя сустрэчы, радасці і пакуты кахання — было альбо ёсць амаль што ў кожнага, і якраз пра яго піша паэт у вершах «Ты сягоння прынесла вясну...», «Трапяткое спакуснае лета...», «Яшчэ так хочацца сваволіць...», «Я ў тваіх пацалунках свае забываю гады...», «Такую ўбачыць прыгажосць — і не заснуць да самай раніцы»...
Ёсць у зборніку і творы пра Бацькаўшчыну, сям'ю, вернасць справе і сябрам:
Ды кожны кут па-свойму, пэўна ж, міл,
Бо толькі там, дзе нашыя вытокі,
Сабе жыццёвых назапасім сіл
На новыя — акрыленыя — крокі.
Хочацца адзначыць вобразнасць мовы паэта. Вось як, напрыклад, ён апісвае прыроду пасля дажджу:
Ажылі прывялыя ўжо травы,
Кветкі ўверх прыўзнялі галаву,
І дубок маленькі кучаравы
Нібы шэпча некаму: «Жыву!»
Прачытаў — і быццам убачыў гэтую прыгажосць, быццам пачуў слова. І ўжо гатовы адгукнуцца на заклік паэта, падарыць —
Радзіме — адданасць,
Бацькам — дабрыню і любоў,
Сябрам — беззаганнасць
Учынкаў, памкненняў і слоў.
Упэўнены, што гэта — крэда і самога паэта, якому пакуль толькі 60.
Міхась СЛІВА
г. Рагачоў
Мерапрыемства праводзіцца на добраахвотнай аснове.
Не выявіць ні секунды абыякавасці.
