Вы тут

Будаўнік тэатра для дзяцей


Андрэй Фёдаравіч Андросік займаў вельмі сціплае месца ў беларускім тэатральным мастацтве, але меў многа вучняў, сяброў і аднадумцаў, якія, не вагаючыся, сталі ў чаргу здаваць кроў, калі з ім здарылася бяда. Маючы дзве тэатральныя адукацыі, акцёрскую і рэжысёрскую, вывучыўшыся ў самых прэстыжных педагогаў у Мінску і Санкт-Пецярбургу, ён не паспеў ажыццявіць і дзясятай долі таго, на што быў здольны. Яму давялося выслухаць шмат папрокаў у марудлівасці. Тыя, што так гаварылі, не разумелі, што гэты рэжысёр не ўмеў лёгка выпякаць спектаклі, а заўсёды імкнуўся да дасканаласці.


Нарадзіўшыся ў Самары праз месяц пасля пачатку Вялікай Айчыннай вайны, ён пражыў шэсцьдзясят гадоў і пакінуў пра сябе яркую памяць. Ніякіх званняў атрымаць не паспеў, калі не лічыць узнагарод Саюза тэатральных дзеячаў. Яго любіў Аляксей Дудараў: Андросік бліскуча паставіў у Тэатры юнага гледача яго «Палачанку». Спектакль стаў апошні ў творчасці Андрэя.

Мы сябравалі дамамі. Амаль штодня размаўлялі або стэлефаноўваліся. Усё роўна атрымалася, што я шмат чаго пра яго не ведаю.

Добры, чулы, вельмі адукаваны, Андросік быў добра вядомы мінскай інтэлігенцыі: заўсёды ў курсе ўсіх навінак і плыняў, акцёрскіх удач і рэжысёрскіх дэбютаў, шмат што чытаў. Але ён быў яшчэ вельмі надзейным сябрам. Камертонам добрага густу. І вельмі сціплы. Быў жанаты на самай прыгожай актрысе Купалаўскага тэатра таго часу Тамары Пузіноўскай. З 1971 г. да 1999-га працаваў педагогам у Акадэміі мастацтваў. Вучні дагэтуль добрым словам успамінаюць свайго настаўніка. Гэта азначае, што ён быў цудоўным педагогам. Кароткая творчае жыццё Андросіка пацвярджае гэта.

Яго раптоўная смерць вельмі ўзрушыла вучняў, якія ўжо даўно сталі артыстамі і працавалі ў розных тэатрах. У дзень пахавання яны стаялі сцяной, узяўшыся за рукі, спявалі любімыя песні свайго настаўніка. Калі ў прасторным фае ТЮГа накрылі памінальныя сталы, месца ледзь хапіла.

Ніякіх дзяжурных прамоў не было і праз сорак дзён пасля яго сыходу. Вучні сабраліся і напісалі своеасаблівы творчы партрэт Андросіка…

Адначасова з выкладаннем у акадэміі Андросік прыйшоў працаваць у тэатр імя Янкі Купалы і быў правай рукой Валерыя Раеўскага. Афіцыйна лічыўся чарговым рэжысёрам, але фактычна дапамагаў свайму сябру і метру, галоўнаму рэжысёру «размінаць» з акцёрамі драматургічны матэрыял. Не сакрэт: Раеўскі быў таленавітым пастаноўшчыкам, але на карпатлівую працу з акцёрамі ў яго не хапала цярпення. Яна клалася на плечы Андросіка, і ён практычна не сыходзіў з тэатра.

Было ў яго і нямала ўласных пастановак у Купалаўскім. Яны чамусьці млява ацэньваліся крытыкамі. Адно адзначалася заўсёды — якасныя надзённыя п’есы і інсцэніроўкі. Пасля дваццаці пяці гадоў працы ў тэатры імя Янкі Купалы Раеўскі яму сказаў:

— Час для самастойнай дзейнасці. Хопіць быць другім. Ідзі галоўным рэжысёрам у ТЮГ. Я дамовіўся.

І з 1996-га ў Андросіка пачалася зусім новае і цікавае жыццё, якое пацвердзіла яго не абы-які педагагічны дар.

З моманту, калі Андрэй Андросік узначаліў ТЮГ, ён у ім прапісаўся і стаў рабіць тэатр для дзяцей так, як гэта разумеў і хацеў. Спачатку гэта быў «Коткін дом», іранічны і непазнавальны ў старой зацёртай казцы. Спектакль — опера, прызначаная для сумеснага прагляду дзяцей і дарослых.

Памятаюцца тюгаўскія «Дні сям’і ў тэатры» — своеасаблівае шоу не для артыстаў, а для гледачоў. Андросік справядліва лічыў, што любы выхад у свет бацькоў і дзяцей вельмі карысны. На гэтыя сямейныя святы шчодра траціліся спонсарскія грошы. Фае было завалена паветранымі шарыкамі. Яны даставаліся малышам з рук артыстаў. Для гэтага трэба было стварыць што-небудзь карыснае. Асабліва актыўныя маглі атрымаць клоўнскі чырвоны носік і пасмяшыць аднагодкаў. Дзіцячы цырульнік рабіў ахвотным прычоскі, мадэльеры паказвалі навінкі дзіцячай моды, міліцыянт нагадваў правілы дарожнага руху. Ахвотныя маглі ўзяць удзел у конкурсе малюнкаў, а тыя, каму звычайна не сядзіцца на месцы, уявіць сябе вагонамі і разам з артыстамі-паравозікамі праехаць па краіне «Тэатраліі».

Дзе зараз гэтыя выдатныя даступныя святы? Кажуць, няма грошай на дабрачыннасць. Трэба зарабляць. І вось зарабляюць.

Галоўны кірунак дзейнасці тэатра быў сфармуляваны так: «Тэатр юнага гледача — тэатр для дзяцей з бацькамі». Мэтай Андросіка стала арганізацыя сямейнага тэатра, «каб гледачы сюды прыходзілі самастойна, добраахвотна і з радасцю, таму што галоўная персона ў нашым тэатры — дзіця са сваім унутраным светам. Дзіця, чыю душу трэба аберагаць, а пачуцці выхоўваць. Я хачу стварыць Нацыянальны дзіцячы тэатр. Прысутнасць бацькоў побач з дзецьмі — найбольш дзейсны спосаб уплыву на юную псіхіку. У такім сямейным адзінстве больш даверу і магчымасцяў для шчырай размовы на любыя, у тым ліку маральна-этычныя тэмы».

На гэтым шляху праграмным стаў глыбокі і кранальны спектакль «Маленькі лорд Фаўнтлерой» паводле аповесці амерыканскай пісьменніцы XIX стагоддзя Ф. Бернет, дзе галоўныя ролі выконвалі мінскія школьнікі.

Колькі памятаю, на рэпетыцыі Андросік прыходзіў са сваім маленькім унукам і праз яго правяраў некаторыя складаныя размовы ў спектаклі.

Затым з’явілася «Палачанка» Аляксея Дударава, дзе зноў даследуецца прырода духоўнага, ускладняецца псіхалагічны аналіз, але спектакль паранейшаму двуадрасны: для дзяцей з дарослымі, дзе пераважае выяўленчая рэжысура, што прыхарошвае банальнасць гістарычнага матэрыялу. Можна назваць гэта нават гімнастыкай прасторавага ўяўлення. Зрэшты, і для сур’ёзных чыста фізічных задач аказалася нямала прастору.

Стыльнае «адзенне» спектакля прыдуманае мастаком Барысам Герлаванам. Гэта і любімыя ім вяроўкі, якія рытмічна ўзнімаюцца. Вяровачны лес цудоўна асвятляецца. То людзі, то прывіды, то паганскія сімвалы перамяшчаюцца паміж дрэў. Пакуль развіваецца экспазіцыя, фон як глухая сцяна. Але вось асляпіла Рагнеду і Уладзіміра каханне, і нібы разарвалася прастора, агаліўшы далеч, тысячы падпаленых свечак і ілюзію цуду каля блакітнага возера. Сцэнаграфія незвычайна прыгожая. Гэта нават своеасаблівае эстэтычнае вынаходніцтва, якога даўно не бачыў дзіцячы тэатр.

Драматург Аляксей Дудараў адмыслова прачытаў летапісныя звесткі, патлумачыўшы трагедыю двух вядомых гістарычных постацяў немагчымасцю кахання. Многія даследчыкі лічаць, што нешчаслівы шлюб Рагнеды і Уладзіміра быў палітычным актам. Моцныя асобы аказаліся пешкамі і заложнікамі чужых інтрыг. Але драматургічная версія паэтычная. Вялікае значэнне мае ў ёй сацыяльная няроўнасць, так бы мовіць, адсутнасць чысціні крыві.

Ніхто не ведае, як было насамрэч, але тэатр прапанаваў свой варыянт, шмат у чым міфалагічны. Пераможанае каханне — павучальны і трагічны ўрок для маладога пакалення. Не ўсё можна ўзяць сілай. Прыцягальная гульня мускулаў можа знайсці нечаканы і рашучы адпор.

У спектаклі праўда гістарычная і праўда мастацкая памераліся сіламі. Маленькі, бездапаможны, пасаромлены Уладзімір забіўся ў кут. Вось яно — пакаянне. Вось расплата за саманадзейнасць. Але дзяўчынка з сённяшняга дня працягне яму руку. Маленькі чалавек XXI стагоддзя разумее і не прымае жорсткасці і дзікунства мінулых нораваў.

Цікавую ацэнку «Палачанцы» даў Андрэй Курэйчык, вярнуўшыся з Амерыкі і нагледзеўшыся гісторый пра Гары Потэра: «Чамусьці беларускія тэатры так і не змаглі стварыць даволi прыстойны сямейны спектакль. Чамусьці айчынных рэжысёраў хапала альбо на дзіцячыя “сюсі-пусі”, альбо на нешта настолькі “дарослае”, што нармальнае дзіця без шкоды для свайго разумовага здароўя можа выседзець хвілін дзесяць. А спектакляў для ўсёй сям’і неяк не атрымлівалася. Па-сапраўднаму вартую спробу стварыць такі спектакль распачаў Дудараў і Андросік.

З аднаго боку, “Палачанка” — гэта цалкам “дарослая” гісторыя трагічнага кахання, з няпростымі паваротамі і нават спробай паэтычнага абагульнення, а з другога — яркі авантурны антураж рыцарскіх часоў, які так падабаецца дзецям, з баямі, воінскімі практыкаваннямі, захапляльнымі паганскімі рытуаламі. Тут не будзе сумна ні дзецям, ні дарослым, але і тыя, і іншыя наўрад ці возьмуць у спектаклі нейкія новыя веды пра тэатр. Сямейны спектакль — заўсёды нейкі кампраміс, а з прычыны гэтага такія відовішчы вельмі рэдка прызнаюцца выбітнымі творамі мастацтва. Тым не менш спектакль Андросіка “Палачанка” — гэта адважная спроба прывесці ў тэатр сем’і, зрабіць яго па-сапраўднаму сямейным відовішчам».

Пасля Андрэй Андросік задумаў паставіць «Паліяну» па творы англа-амерыканскай пісьменніцы Э. Портэр і запрасіў у дапамогу свайго сябра, піцерскага рэжысёра Барыса Сапегіна, з якім у свой час разам вучыўся ў Таўстаногава. Работа над спектаклем перапынілася з-за смерці Андросіка. Але ён нібы заклаў у яе невычэрпны запас вечнасці і яшчэ нешта такое, што па законах містыкі дазваляе заўсёды адраджацца. Па канонах рэжысёрскай прафесіі гэта проста выключнае майстэрства, якое прадумалі і ажыццявілі ў драбнюткіх падрабязнасцях. «Паліяна» выразна адказвае на пытанні, пра што спектакль і чаму ён патрэбны менавіта сёння. І «Паліяну» адрадзіў у наш час акцёр і рэжысёр ТЮГа Ігар Сідорчык. Што ўбачыў ён, а таксама сцэнограф Веніямін Маршак, кампазітар Уладзімір Кандрусевіч, балетмайстар Вячаслаў Іназемцаў у гэтай «гульні ў радасць»? Думаю, што свабоду асобы.

Людзі, якія прывыклі да галечы, не заўсёды выглядаюць маркотнымі няўдачнікамі. Пачуццё асабістай годнасці не дазваляе ныць, скардзіцца на несправядлівасці жыцця. Бацька маленькай дзяўчынкі Паліяны пакінуў ёй у спадчыну толькі чамадан кніг і найкаштоўнейшую параду: не сумаваць, радавацца жыццю, якія б сюрпрызы яно не падносіла. Просценькая філасофія моцна засела ў галаве дзяўчынкі, якая страціла бацькоў і засталася пад апекай строгай цёткі.

Аповесць амерыканскай пісьменніцы Элінор Портэр напісана ў пачатку ХХ стагоддзя ў крызісны для ўсіх краін час. Нібы сённяшнія выказванні, гучаць разважанні Андросіка дваццацігадовай даўніны: «Мы жывём у жорсткі і цяжкі час, калі многія людзі, аж да самых найразумнейшых, болей за ўсё ганарацца паваротлівасцю, саромеюцца бескарыслівасці. Калі паняцце годнасці вытанчылася і размытае. Калі адзінаццатая і галоўная “запаведзь” — “умей круціцца”. І штодня даводзіцца вырашаць праблему: як захаваць сябе, як не здацца на волю абставінаў?

Часам падаецца, што пачуцці добрыя ў людзях паміраюць, так і не развіўшыся. І так важна прадбачліва думаць пра тое, што павінна ўвайсці ў душу чалавека, пакуль ён яшчэ дзіця».

Як і любая іншая, «гульня ў радасць» можа здацца штучнай, далёкай ад рэальнасці. Няма нічога больш сумнага, чым усмешка скрозь слёзы, фальшывы смех і няшчыры малюнак радасці. Каб гэтага не адбылося, у спектакль былі закладзены цалкам дэтэктыўнае развіццё падзей, матываванае пераадоленне перашкод, змена радасці трагедыяй, уменне задавольвацца малым і, нарэшце, актыўны ўдзел дзяцей побач з прафесійнымі акцёрамі.

Калі рэжысёрская канцэпцыя пераканаўчая і ўсе мізансцэны працуюць на ідэю спектакля, ён будзе жыць доўга і яго не заб’еш зменай выканаўцаў.

«Паліяна» 2003 года засталася такім жа светлым спектаклем у 2015-м. Яна ідзе доўга з двума антрактамі. Рэжысёр Ігар Сідорчык зрабіў усё магчымае, каб выдатна гучаў пераклад Артура Вольскага, музыка Уладзіміра Кандрусевіча, цешыла пластыка, прыдуманая Вячаславам Іназемцавым, касцюмы Таццяны Лісавенкі, ажурныя дзверы, домікі, масткі Веніяміна Маршака.

Два дзясяткі дзетак малодшага ўзросту разам з галоўнай гераіняй амаль не сыходзяць са сцэны. Яны гуляюць у паравозік, мух, рухаюць дэкарацыі, удзельнічаюць у размовах, становяцца добрымі анёламі. Усё без слоў. Толькі рух, толькі гульня. Яны прымушаюць дарослых артыстаў уключацца ў гульню шчыра і радасна, пазбягаючы сюсюкання.

 Сённяшні спектакль 2015 года выпуску, які змяніў мноства выканаўцаў, вельмі старанна прадуманы пад Андросіка. Значыць, дух яго, хоць і ў адзіным спектаклі, усё ж такі захаваўся.

Можна казаць пра тое, што рэжысура Андросіка, як і ўсё яго жыццё, — гэта споведзь, пакаянне, вобразнае ўвасабленне бяссонных начэй і душэўнага болю. Нездарма ў яго спектаклях пастаянна з’яўляліся буйныя добрыя і моцныя чалавекi. Эфекты толькі ў галіне чалавечых адносін, але ніяк не ў крыклівасці і надакучлівасці візуальнага шэрагу. Як шкада, што ён усяго восем гадоў аддаў ТЮГу, рэфармуючы яго ва ўнікальны тэатр.

Таццяна АРЛОВА

Загаловак у газеце: Гульня ў радасць

Выбар рэдакцыі

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».