Вы тут

Сюжэт і малюнак


Ваенная тэма ў айчыннай літаратуры традыцыйная: ледзь не бяскрайняе поле, якое перайсці цяжка нават сучасным пісьменнікам: крочым далей, да новых даляглядаў. Сутнасць псіхалогіі чалавека ў выпрабавальных сітуацыях як адну з найцікавейшых катэгорый найбольш яскрава і пераканаўча можна адлюстраваць менавіта ў жанрах ваеннай прозы. Але зацікавіць, не толькі сюжэтам і зваротам да пачуццяў даволі складана, таму, відавочна, варта шукаць новыя падыходы ў гэтым кірунку. Спробы ёсць. Якія ж?


У цэнтры аповесці Анатоля Матвіенкі «Судны дзень 1973» (Мінск, «Харвест», 2018) — падзеі араба-ізраільскага канфлікту 1973 года. Героямі твора сталі двое ваенных родам з СССР. Яны даўнія знаёмыя — танкісты з аднаго палка, штурмавалі Берлін, жанатыя на родных сёстрах. Адзін — савецкі ваенны, саветнік у танкавай дывізіі Сірыйскай арміі, другі — бежанец, камандзір танкавага батальёна Арміі абароны Ізраіля. Яны выконваюць свой абавязак, але па розныя бакі супрацьстаяння. Жанчыны, іх жонкі, таксама змагаюцца — па-свойму, больш за сваіх родных, чым за ідэі ці па абавязку. Тэма рознасці поглядаў у такім становішчы непазбежная. Гэты кантраст вельмі важны для твора такога кшталту. Ён цалкам зразумелы ў аповесці, але не надта адчувальна выліваецца ў глыбокія жывыя спрэчкі ці хаця б філасофскія роздумы, якія б маглі ўскалыхнуць сюжэтную лінію і надзяліць персанажаў жывымі рысамі, зрабіць іх больш зразумелымі і пазнавальнымі. Стаўленне галоўных герояў да вайны крытычнае, але ключавы дыялог, які б мог расставіць акцэнты, атрымаўся, на мой погляд, не вельмі выразны. Але, магчыма, у гэтым выяўляецца жаданне аўтара ад першага і да апошняга радка быць аб’ектыўным і не прымаць, не падтрымліваць ніякі з бакоў, якіх на самай справе не два, а нашмат больш...

 Увогуле ж сам зварот да такой тэмы выклікае непадробную цікавасць. Не кожны беларускі пісьменнік возьмецца за адлюстраванне далёкай і іншы раз увогуле незразумелай для нас рэчаіснасці, і датычыцца гэта, дарэчы, не толькі ваенных дзеянняў. Летапіс падзей аўтар стварае праз прызму ўспрымання савецкага чалавека, што дапамагае глянуць на гэтую гісторыю непрадузята, з боку. Здаецца, кожнаму пісьменніку цяжка схаваць сваё стаўленне да таго, што адбываецца. Але ў гэтым выданні асоба творцы насамрэч засталася ўбаку. Такую нейтральную пазіцыю ў апісанні гэтакіх значных і няпростых падзей вытрываць вельмі цяжка.

«Судны дзень 1973» дае ўяўленне, як «не свая вайна» пераўтвараецца ў асабістую «сваю, калі могуць загінуць родныя і сябры». Так, спачатку героі ставяцца да падзей скептычна, бо ўсё ж яны на чужой зямлі (дарэчы, па радзіме ніяк не сумуюць, што важна для характарыстыкі персанажаў), але сітуацыя змяняецца, і змагацца даводзіцца не толькі за свае прынцыпы, але і за амбіцыі палітыкаў. А гэта, па сутнасці, становіцца роўным абароне сваіх сем'яў. Увогуле, антымілітарысцкая ідэя адчуваецца больш за іншыя.

Лагічным, больш за тое, патрэбным на першых старонках стаў вобраз дыму — гэта свайго роду сімвал актыўных ваенных дзеянняў і метафара незразумеласці таго, што адбывалася падчас вайны. Дакладей, баёў Другой сусветнай — з чаго, дарэчы, і пачынаецца пралог гісторыі. Працяг — у апісаннях кашмарных сноў, ад якіх пакутаваў адзін з галоўных герояў, адбітку вайны. Далейшы расповед склалі падрабязныя апісанні першых дзён араба-ізраільскага канфлікту. Нагадвае сцэнарый кінафільма на ваенную тэму. Пра гэта сведчыць і кампазіцыя твора, дзе даецца паралельнае апісанне адразу некалькіх гісторый з пункту гледжання двух галоўных герояў і членаў іх сямей. Ды і завяршэнне — калі знаёмыя героі сустракаюцца праз доўгія гады і дзеляцца ўспамінамі пра тое, чым жа скончылася гісторыя і як хто пайшоў з жыцця. Аповесць успрымаецца як сукупнасць карцінак-кадраў: ад завязкі і да кульмінацыі. Гэта не добра і не дрэнна — тыпова для твораў такога кшталту, і ў іх ёсць патрэба.

Яшчэ адна асаблівасць выдання ў тым, што рэальныя падзеі гісторыі так і засталіся ў тэксце асновай, а жыццё герояў — на другім месцы. Ёсць і пытанні да логікі дзеянняў і характараў некаторых персанажаў, хаця дзеля справядлівасці варта адзначыць, што на сюжэт гэта не паўплывала.

Думаецца, кнігай будуць найперш зацікаўленыя аматары гісторыі, асабліва даследчыкі значных ваенных узрушэнняў.

Яўгенія ШЫЦЬКА

Выбар рэдакцыі

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».