Васіліса Марзалюк: У камандзе я васілёк

Зразумець смак барацьбы асабіста мне складана. Чаму сярод усіх відаў спорту, сярод якіх ёсць тыя, дзе ярка выяўлены «жаночы пачатак» (гімнастыка, напрыклад), дзяўчыне раптам хочацца зноў і зноў «адцягаць за валасы» сваю суперніцу? (Дарэчы, па правілах вольнай барацьбы гэтае рабіць катэгарычна забаронена. Як і наўмысна прычыняць фізічны боль. Тым не менш, без сінякоў, мякка кажучы, з дывана суперніцы ніколі не сыходзяць.) Пра гэта мне расказала сама Васіліса.

Сустрэцца з ёй аказалася цяжка, хоць гэта можна лёгка растлумачыць: усяго некалькі тыдняў засталося да пачатку ІІ Еўрапейскіх гульняў. Спартсменка ў пастаянных раз’ездах, на зборах, і ўбачыць яе можна хіба што на трэніроўцы. Сустрэліся мы ў зале барацьбы Рэспубліканскага цэнтра алімпійскай падрыхтоўкі «Стайкі».

Я, канешне, разумела, што ўбачу дзяўчыну, па вонкавым выглядзе якой нельга будзе здагадацца, што яна — барэц. Бо здымкаў з Васілісай, дзе яна какетліва пазіруе на камеру, у інтэрнэце шмат. І ўсё ж такі я прыемна здзівілася, калі ўбачыла яе ў трэніровачным касцюме. Якая ў яе постаць!.. Чула, яе называюць «мядз­ве­дзі­цай», што і зразумела. Бо, як вядома, Аляксандр Мядзведзь — гонар нашага спорту. А я назвала б яе жанчына-кошка: да таго пластычна і мякка яна ўкладвае на лапаткі свайго праціўніка. Хаця, які там праціўнік? У абодвух — усмешкі на тварах, а рухі — асцярожныя, акуратныя…

Разумніца, прыгажуня, чэмпіёнка

— Васіліса, прыгожае ў вас, нават казачнае імя! Але з улікам спецыфікі занятку барацьбой, яго можна лёгка перарабіць на мужчынскі лад. Былі выпадкі?

— Так, спрабавалі неяк Васем называць. Але не прыжылося. У камандзе я васілёк, мне падабаецца: па-нацыянальнаму! А ў дзяцінстве крыўдзілася, калі гаварылі пра мяне — кот Васіль. Гэта была самая абразлівая мянушка.

— А мяне называлі «Аліска-сасіска» і не толькі. Таксама крыў­дзілася. Так, дзіцячыя ўспаміны — самыя яркія. Раскажыце пра сваю сям’ю.

— Тата быў інжынерам, ён заўсёды прытрымліваўся здаровага ладу жыцця, з дзяцінства нас з братам прывучаў ёгай займацца. Кожны дзень выконвалі комплекс Сур’я намаскар — прывітанне Сонцу. У яго было шмат кніг Пола Брэга. Сачыў за нашым харчаваннем, і чыпсы, розныя прысмакі, газіроўка — мяжа дзіцячых мараў — нам даставалася вельмі рэдка: па святах ці за нейкія асаблівыя заслугі. Калі я перайшла ў пяты клас, бацькі развяліся, мы засталіся з бацькам. Тата вельмі любіў хакей, але паколькі нарадзіўся ў вёсцы, магчымасці займацца ў яго не было. Таму хакеем займаўся мой брат. Мяне тата адпраўляў у самыя розныя секцыі: на фехтаванне, сінхроннае плаванне, гульнявыя віды спорту… Але нідзе я не прыжывалася. Дарэчы, перш за ўсё я танчыла. У класе 2–3-м займалася лацінаамерыканскімі танцамі. У мяне быў партнёр Раман — маё першае каханне. Аднойчы ён захварэў, а мы якраз рыхтаваліся да турніру. Прыйшлося прапусціць спаборніцтва. Я знервавалася настолькі, што потым некалькі месяцаў не займалася, а Рома стаў танцаваць з маёй суседкай. Калі вярнулася, мне далі хлопчыка Сашу — сапраўднага «бандыта». Мы, вядома, не станцаваліся, і ўсё «сошло на нет». Аднойчы, я тады вучылася, мусіць, у класе сёмым, да нас у школу прыйшлі трэнеры і сталі распавядаць дзяўчынкам пра перавагі жаночай барацьбы, пра тое, як выдатна, калі ўмееш за сябе пастаяць. У прынцыпе, мяне ніхто не крыўдзіў, але ў пэўны момант хлопчыкі пачалі дакучаць: тузалі за коскі ды ўсё ў такім духу. Тады жаночая барацьба была малавядомая ва ўсім свеце, і я вырашыла паглядзець, што гэта такое, паспрабаваць. Памятаю, прыйшло шмат людзей, але ўсе хутка адсеяліся, у канцы засталася толькі я.

— Чаму вы засталіся?

— У нас былі вельмі класныя трэнеры: Сяргей Рыгоравіч Шкрадзюк і Васіль Дмітравіч Крэзо. Яны стварылі моцны касцяк у камандзе. Мы па гэты час адчуваем сябе адной сям’ёй, стараемся пабачыцца адзін з адным за межамі залы. З многімі спартсменкамі ў мяне сястрынскія адносіны. Напэўна, калектыў паўплываў на тое, што я там засталася.

— Як бацька адрэагаваў на тое, што вы, нарэшце, спынілі свой выбар — на барацьбе?

— Я была флегматычным, марудлівым і вельмі ранімым дзіцем. Таму ён думаў, што гэта ненадоўга. Дарэчы, трэнеры гэтак жа думалі, не бачылі ўва мне перспектывы. У барацьбе патрэбна агрэсія, а я была занадта мяккая і жаноцкая. Але ніхто не ўлічыў адзін нюанс: я — перфекцыяністка. У школе мне трэба было ўсё зрабіць на «выдатна», і ў барацьбе хацелася дамагчыся таго ж. А яшчэ я была ўстойлівая: мяне спрабавалі паваліць, а я не падала. І працавітая — гэтым і ўзяла, даказала, што магу. У прынцыпе, як і любы старанны чалавек.

Узлом стэрэатыпаў

— Памятаеце свой першы выхад на дыван?

— Не, але памятаю свой пераломны момант. У нас у камандзе было 10 чалавек, мы рыхтаваліся да спаборніцтваў. Трэнер тады казаў: «Ірына, ты павінна змагацца вось так і так… Святлана — а ты вось гэтак. Каця, Юля — малайцы, вы павінны перамагчы. Васіліса… Ну… Табе мы ніякіх задач не ставім». Мяне гэта закранула. Не памятаю дакладна, як я ў той раз змагалася. Але было вельмі цяжка. У канцы зусім паплыла, ледзь на нагах стаяла, але я перамагла і на п’едэстале стаяла. Мне было важна даказаць трэнерам, што я таксама на нешта здольная. З таго моманту ў мяне пачалося сур’ёзнае спартыўнае жыццё.

— На чэмпіянатах свету і Еўропы вы заваёўвалі бронзу і серабро. На І Еўрапейскіх гульнях узялі золата. У вас дзве вышэйшыя адукацыі: фізкультурная — Белдзяржуніверсітэт фізічнай культуры і эканамічная — Міжнародны інстытут дыстанцыйнай адукацыі. Напэўна, усе сцены ў доме завешаны дыпломамі, узнагародамі, кубкамі, медалямі… Падлічваеце перамогі?

— Не. Толькі медалі збіраю з пачатку кожнага года. Потым іх складваю ў якую-небудзь сумку або адвожу да бацькоў. А з новага года ўсё абнуляю — зноў пачынаю збіраць медалі.

— На каго раўняецеся ў вялікім спорце?

— Калі я прыйшла ў барацьбу, нікога практычна не ведала. Вядома, акрамя Аляксандра Мя­дзведзя. У яго ёсць дзіцячы турнір «Медзведзяня» і такі ж дарослы. Гэта былі мае першыя спаборніцтвы міжнароднага ўзроўню, на якіх я перамагала. Ён узнагароджваў мяне, натхняў, словы добрыя знаходзіў. Аляксандр Васілевіч такі ж «цяжкавагавік», як і я: катэгорыя да 76 кг лічыцца суперцяжкай вагой для жанчын. Гэта нас збліжала. А так у свеце барацьбы ёсць шмат людзей, якія мне падабаюцца сваім тэхнічным арсеналам, паводзінамі на дыване. Напрыклад, Бувайсар Сайціеў, Франк Чаміза, некаторыя японскія спартсменкі… І ў нас ёсць кім ганарыцца, каго ставіць у прыклад. Тая ж Дар’я Домрачава. А яшчэ нашы весляры, фрыстайлісты, гімнасты…

— Акрамя спорту яшчэ чым-небудзь захапляецеся?

— Маляванне мне заўсёды падабалася, я нават хадзіла на курсы ўжо  дарослаю. Шыць люблю. Хацелася б нешта сваё сканструяваць, але пакуль не хапае навыкаў у гэтай справе.

— А калі вам шыюць уніформу, уносіце свае прапановы ў дызайн адзен­ня?

— На жаль, не. Усё робіцца без майго ўдзелу. Быў нават такі непрыемны выпадак, калі на чэмпіянаце свету мне далі напаўпразрыстае трыко на два памеру меншае за мой — не было прымеркі. Спадзяюся, да Еўрапейскіх гульняў сітуацыя зменіцца.

— Спяваеце?

— О не! Я не эксперыментую, не хачу страціць сяброў. У школе спрабавала ў хоры спяваць — не спадабалася. Я кнігі люблю, класіку. Гарсія Маркеса, напрыклад. Наогул мне падабаецца Джонатан Сафран Фоер, ён пакуль яшчэ не класік. Я ўсе яго кнігі перачытала. Айн Рэнд падабаецца. Чытала яе бестселеры «Крыніца» і «Атлант расправіў плечы» — мой любімы твор. Наогул кніг шмат добрых, толькі ў многіх сюжэт драматычны або нават трагічны. А мне часам і сваіх праблем хапае. У гэтым выпадку youtube ратуе. Гляджу падкасты Джо Рогана — хачу быць больш эрудыяванай.

Жанчына, якая… б’е

— Васіліса, вы сказалі, што згуртаваная каманда паўплывала на ваш выбар застацца ў барацьбе. А ў ёй самой, як асобным відзе спорту, што прыцягвае?

— Мне падабаецца ў барацьбе разнастайнасць. Трэба валодаць вельмі многімі якасцямі: і хуткасцю, і спрытнасцю, і гнуткасцю, і сілай, і вынослівасцю. Гэта вельмі складаны від спорту і для разумення, у тым ліку. Я бачу ў ім яшчэ і творчы элемент. Трэба імгненна арыентавацца ў сітуацыі, хутка прыдумваць, як выйсці са складанага становішча, патрэбна кемлівасць, тактыка… Усе гэтыя навыкі мне дапамагаюць і ў паўсядзённым жыцці. Падабаецца тактыльная канкурэнцыя, узаема­дзеянне з супернікам: ты не можаш спадзявацца і думаць толькі за сябе. Трэба ўлічваць і прадбачыць рэакцыі суперніка.

— Што для перамогі больш важнае: сіла, цягавітасць, псіхалагічны настрой?..

— Кажуць: д’ябал у дэталях. Дробязяў тут не бывае. У кожнага ёсць свае моцныя і слабыя бакі. Трэба карыстацца сваімі перавагамі і правільна рэагаваць у выпадку няўдачы. Але, галоўнае — упэўненасць у сабе. Яна з’яўляецца ў выніку ўпартых трэніровак, правільнага ладу жыцця, разу­мення таго, хто ты.

— Я чула, што зыход схваткі вырашаецца яшчэ да яе пачатку: супернікі па поглядзе адзін на аднаго ўжо разумеюць, хто з іх пераможа. Ці праўда гэта?

— Думаю, не. Шэсць хвілін, здаецца, — маленькі час. Але на дыване ён доўжыцца бясконца. У жаночай барацьбе апошнія 10 секунд могуць вырашыць многае. У мяне так было: я не стала чэмпіёнкай свету, хоць вяла ўсю схватку. Апошнія 15 секунд усё змянілі. Тут трэба ўмець хутка арыентавацца. Напрыклад, выходзячы на паядынак, ты рыхтуеш нейкі прыём, а твой супернік наўмысна ставіць нагу так, што ты не можаш свой прыём выканаць. Тады прыходзіцца хутка цяміць, як далей весці паядынак.

Мужчынскае і жаночае

— Вы карысталіся сваімі прафесійнымі ўменнямі ў паўсядзённым жыцці?

— Мне гэтае пытанне зада­юць усе журналісты! Скажу шчыра: з сярэднестатыстычным мужчынам жанчыне-барцу усё роўна будзе складана справіцца. Мужчына ёсць мужчына. Асабліва калі ён мае нейкае дачыненне да спорту. Была ў мяне сітуацыя, калі я не змагла сябе абараніць… Біцца не ўмею. Мне трэба, каб чалавек быў максімальна блізка, каб адчуваць яго. Калі ў дзяцінстве з братам высвятляла адносіны, ён, ведаючы маю асаблівасць, заўсёды трымаў мяне на адлегласці выцягнутай клюшкі. Бывалі выпадкі, суперніцы мяне спрабавалі вывесці з раўнавагі: за валасы тузалі або пальцы ламалі… Мне хацелася адказаць, але не атрымлівалася. Максімум што магу — таксама за валасы тузануць.

— Як гэта вы не можаце адказаць суперніцы ў паядынку на дыване?

— Ёсць такое паняцце — неспартовыя паводзіны: калі барэц выкарыстоўвае забароненыя прыёмы. Дык вось, суперніца, бывае, свядома парушае нейкае правіла. Адказаць гэтак жа — не па правілах, а чыста з пачуцця помсты — я не магу.

— Чула, жаночая вольная барацьба выклікае большую цікавасць у гледачоў, чым мужчынская. Чаму?

— Думаю, яна больш эмацыйная і непрадказальная. Я ўжо казала, што вельмі часта жанчыны вырашаюць зыход паядынку ў апошні момант. Літаральна за адну секунду. У нас так бывае: больш моцная спартсменка можа прайграць больш слабай, якая ніжэй узроўнем. Тут вельмі складана рабіць стаўкі. У мужчын прагнозы складаць лягчэй.

— Cярод прыхільнікаў у вас каго больш?

— Мужчын. Калі дзяўчаты, то падлеткі, амаль дзеці. Кантактую з імі з дапамогай інтэрнэту, але асабісты час, якога ў мяне вельмі мала, аддаю выключна сваім блізкім.

— Вы вельмі грацыёзна глядзіцеся на дыване, і нават калі не перамаглі, калі стаміліся ды яшчэ і з прыпухлым тварам — усё роўна горда трымаеце постаць. Свядома ствараеце такі вобраз альбо гэта ваш унутраны стан?

— Мне многія робяць такія кампліменты. Але я не актрыса, так само выходзіць. Напэўна, гэта мая сут­насць. На дыване пра тое не надта задумваешся…

— Ці не баіцеся непрыгожых  траўмаў?

— Баюся, вядома. Я ж дзяўчынка. Але пераломы і ўсё астатняе могуць быць у любым відзе спорту. З тварам, так, бывае шмат момантаў. Вось у мяне, бачыце, тут была рана. І сінячок яшчэ ёсць… Гэта пасля Міжнароднага турніру, прысвечанага выдатным украінскім барцам. Узяла золата. А 22 мая адлятаю ў Італію на рэйтынгавы турнір. Потым ужо будзе заключны этап падрыхтоўкі да ІІ Еўрапейскім гульняў… І кожны раз нейкі «штамп» на целе застаецца. Але я ўжо прывыкла да гэтага. Натуральна, часам гляджу на сябе з боку і не вельмі сабе падабаюся. Некаторыя ў сувязі з тым лічаць барацьбу нежаночым відам спорту. Маўляў, мы непрыгожа выглядаем у часе паядынку, позы неэстэтычныя. Калі я выйграла І Еўрапейскія гульні, стамілася тады да паўсмерці, мне патэлефанавала знаёмая і замест віншаванняў выказала меркаванне, як гэта непрыгожа глядзіцца, калі твар па дыване «размазваюць». Я тады нават расплакалася ад крыўды. Але пры ўсім пры тым мне падабаецца сама метамарфоза, якая адбываецца са мной, пераўвасабленне, калі я даю выхад свайму мужчынскаму пачатку. Бо ён жа ёсць у кожнай жанчыне! У жыцці я іншая. Хоць спорт накладвае адбітак. І бывае складана мець зносіны з мужчынамі, таму што прывыкла ўсё кантраляваць. А яны гэтага, як вядома, не любяць…

Усё жыццё — у спорце

— Як часта трэніруецеся і як потым знімаеце стрэс?

— Трэніруюся па 2 разы на дзень ад гадзіны да двюх. Максімум дзве з паловай. Калі набіраеш базу — у цябе нудныя доўгія трэніроўкі. Калі бліжэй да спаборніцтваў, то кароткія інтэнсіўныя. Трэнеры рэкамендуюць хадзіць у лазню, басейн, каб цягліцавыя болі зды­маць. Раней магла дазволіць сабе схадзіць у начны клуб. Цяпер больш аддаю перавагу здароваму сну, смачнай ежы. І зносінам з блізкімі, сябрамі ў ціхай спакойнай абстаноўцы.

— А ці шмат у вас сяброў?

— Я лічу, што для майго ўзросту — дастаткова. Маю зносіны выключна з дзяўчынкамі. Не веру ў сяброўства паміж мужчынам і жанчынай. Я думаю, што для такіх адносін павінна быць вельмі непрыгожая жанчына, а такое апрыёры немагчыма: кожны чалавек па-свойму прыгожы. А мае сяброўкі, так ці інакш, звязаныя са спортам. З адной — шахматысткай — я была ў адным класе ў Рэспубліканскім вучылішчы алімпійскага рэзерву. Хтосьці з сябровак ужо завязаў з вялікім спортам і займаецца сваім бізнэсам.

— Якой вы бачыце сябе гадоў праз дзесяць?

— Такіх далёкіх прагнозаў яшчэ не рабіла… Мне пара сям’ю ства­раць. Калі пайду са спорту, займуся прадпрымальніцкай дзейнасцю. І яшчэ грамадскай, звязанай з барацьбой. Так я змагу аддзякаваць усім тым, хто паўплываў на маё паспяховае развіццё.

Гутарыла Аліса Гюнгер

Фота аўтара і з архіва Васілісы Марзалюк