Вы тут

Шчодры ўмалот


Яшчэ ў XVIII стагоддзі нямецкі літаратар і тэарэтык-асветнік Г. Э. Лесінг адзначаў сувязь лірыкі і выяўленчага мастацтва. У сваёй грунтоўнай працы «Лаакаон, ці Межы жывапісу і паэзіі» на прыкладах антычнай культуры ён пераканаўча пацвердзіў выказванне Вальтэра пра тое, што «жывапіс — гэта нямая паэзія, а паэзія — гэта жывапіс, які прамаўляе». Уздзеянне высокага слова і намаляванага вобраза шмат у чым падобныя: і першае, і другое «…паказваюць нам адсутныя рэчы так, нібыта яны знаходзяцца паблізу, бачнасць пераўтвараюць у яву, адно і другое ашукваюць нас, і ашуканства абодвух прыносіць задавальненне».


Таму нездарма сярод мастакоў так шмат паэтаў, і наадварот. Жывапісец, адчуваючы, што застаецца нешта недавыказанае ў карцінах, бярэ на ўзбраенне слова; паэт, натыкаючыся на межы, дзе заканчваюцца магчымасці мовы, пачынае маляваць.

Творчасць вядомага беларускага графіка Рыгора Сітніцы якраз спалучае у сабе два напрамкі. Дуалізм гэты натуральны: паэзія сталася лагічным працягам адкрыццяў, зробленых у жывапісе. З другога боку, літаратура дапамагала (і дапамагае) мастаку выяўляць не толькі свой унутраны стан, але і выказваць грамадзянскую, чалавечую пазіцыю.

Летась у выдавецтве «Чатыры чвэрці» выйшла кніга, якая сабрала пад сваёй вокладкай вершы, створаныя Рыгорам Сітніцам на працягу творчага жыцця. Яна мае красамоўную, арыгінальную назву: «Ток».

Ёмістае, выразнае слова надзвычай адпавядае зместу зборніка. Найперш гэта азначэнне энергіі, сутнасці жыцця: ток крыві, а таксама электрычныя імпульсы, што стымулююць нейроны мозгу, актывізуючы працэсы мыслення і творчасці. І канечне, «ток» у беларусаў — месца, дзе адбываецца абмалот зерня, дзе падсумоўваецца плён чалавечай працы, дзе становіцца зразумелым, якім працавітым і дбайным быў гаспадар, ці якасным было насенне і ці ўрадлівай глеба.

Такім чынам, «Ток» — гэта своеасаблівая паэтычная справаздача за гады насычанай творчай дзейнасці. Але ж акрамя ўласна выяўленчага мастацтва, Рыгор Сітніца рэалізаваўся і як грамадскі, культурны руплівец, публіцыст. Усё гэта паспрыяла фарміраванню выразнага крэда, якое знайшло адлюстраванне ў паэтычным слове:

П’едэстал, трыбуна ці турма,

Кайданам блішчэць ці эпалетам —

У паэта выбару няма,

Акрамя як толькі быць паэтам.

(з верша-прысвячэння Г. Бураўкіну)

Рыгор Сітніца — адэпт класічнай беларускай традыцыі. І ў некаторых вершах ён свядома крочыць сцежкамі, пратаптанымі папярэднікамі, не баючыся паўтарыцца:

Стамлёных аблокаў смуглявая млявасць

Плыла спакваля па блакітным авале

Балтыйскага неба; а сонца і хвалі

Кахання свайго ад людзей не хавалі;

І промні ваду цалавалі, і хвалі

Люлялі ў лагодзе шчаслівае сонца…

З-за пляча аўтара ў гэтых радках пазнавальна выглядваюць і багдановічаўскі «сінякрылы матылёк», і барадулінскае «лілею млявы плёс люляе …». Рыгор Сітніца смела эксперыментуе з алітэрацыямі і гукапісам яшчэ і таму, што не саромеецца вучыцца, на практыцы засвойваць «паўтарыцельны курс» не толькі беларускай, але і сусветнай літаратуры.

Першы раздзел зборніка «Доўгае рэха» ўспрымаецца як праграмны, у ім знайшлі сваё адлюстраванне і творчае крэда, і даніна павагі майстрам айчыннага пісьменства, а таксама глыбокі роздум над лёсам Айчыны, над прызначэннем высокага мастацтва ў сучасным грамадстве.

Місія паэта — быць прарокам на сваёй Радзіме, няхай нават непрызнаным і выгнаным. Мабыць, таму Рыгору Сітніцу вельмі блізкая творчасць І. Бродскага, месцамі ён цытуе знакамітага паэта, а некаторыя вершы, напрыклад «Парад пераможцаў» ці «Калядны дывертысмент», відавочна, створаны пад яго непасрэдным уплывам.

Пра тое, як няпроста творцу існаваць у соцыуме, падпарадкаваным нібыта адзіна правільным мадэлям паводзінаў, сведчаць і такія радкі:

Не любы мне словы «направа», «налева», «руш»,

І колеру хакі вопратку я не люблю.

(«Дэкларацыя пацыфістага»).

Вобраз паэта, адрынутага і зняверанага, набывае працяг і ў такім вершы:

Фотаздымкі Купалы трыццатых гадоў —

Зацкаваных вачэй скамянелы пагляд —

Гэта роспач усіх курапацкіх удоў,

Дзе пустэльня — наперад, пустэча — назад…

[………]

Пустата — Варкута, пустата — Калыма,

Пустата — гэта ўсе, каго болей няма…

Але ж пасля душэўных згрызот, пасля паняверкі і адчаю ёсць надзея ацаліцца гаючым словам сябра, яго неўміручым радком:

І калі спадзяванняў ніякіх на гэты свет перакулены

Не знаходзіць душа, здаецца, — ды дзякую, Божа,

Што мажлівасць простая ёсць — пазваніць Барадуліну…

Ён дапаможа.

Другі раздзел зборніка — «Канцэрт для скрыпкі і завірухі» — сведчыць пра тое, што Рыгор Сітніца — яшчэ і надзвычай чуйны лірычны паэт, які здольны ў звычайнай з’яве прыкмеціць будучы паэтычны вобраз, а з імгненнай думкі-згадкі выснаваць сюжэт для верша. Як і для кожнага творцы, для Рыгора Сітніцы менавіта каханне — невычэрпная крыніца натхнення, выток усіх мар і спадзяванняў:

Як найлепшы самы з маіх закаханых вершаў,

Я табе прысвячаю чэрвеньскі гэты дождж.

Раздзел наскрозь працяты мелодыямі, гукамі, рытмамі. Музыка — гэта яшчэ адна сімпатыя аўтара. Вершы «Раманс», «Пад гукі катрынкі», «Сола для вулічнага саксафона», «Блюз начнога дажджу» — незвычайныя па пачуццёвай і метафарычнай напоўненасці. Бо —

Ёсць музыка глыбінь, і цвердзі, і нябёс.

Яе спасцігнуць, як уласны зведаць лёс.

Разгубіцца душа на ростанях дарог —

Ёй шлях пакажа Бах, а гэта значыць — Бог.

Як ужо было адзначана, Рыгор Сітніца не баіцца паўтораў у паэзіі, таму і такі верш, як «Віно дажджоў» не выглядае ні перайманнем, ні эпігонствам, а найперш — данінай павагі, паклонам знакамітаму аўтару арыгінальнай «малой паэмы». Гэта ода сяброўству, ода вернасці ідэалам:

Захмялелай сябрынаю будзем сядзець, гаманіць давідна,

Безназоўнаму часу надаўшы найменне «Віно дажджоў».

Паэт — вечны рамантык, «дзіця з вачыма празарліўца» (Р. Барадулін), безабаронны ў сваёй наіўнасці, які кожны дзень пачынае жыццё наноў, бо толькі так можна захаваць чысціню і непасрэднасць успрымання. Дзеля чаго ж яшчэ імкнуцца жыць менавіта так — не патрапляючы ў плынь, не падладжваючыся пад меркантыльны, прагматычны свет? Бадай, дзеля гэтага —

 Каб я ўрэшце спасціг, зваяваўшы свае ветракі,

Што каханню пад сілу з нябыту вяртаць цягнікі.

Астатнія два раздзелы зборніка — «Усходні вецер» і «Трысвечнік» адлюстроўваюць імкненне аўтара пафіласофску асэнсаваць жыццё, спасцігнуць вечныя, духоўныя каштоўнасці. Нездарма Рыгор Сітніца звяртаецца да класічнай японскай вершаванай формы хоку, лаканічнасцю і выразнасцю гранічна набліжанай да жывапісу, дзе ў трох радках ствараецца яркі, запамінальны філасофскі вобраз, накшталт:

З нетраў сутоння

Ружовы расцвіў ліхтар.

Начная кветка.

Сімвалічна, што паэма «Знак перасцярогі» — фінальны, надзвычай эмацыянальна насычаны твор зборніка — якраз завяршаецца радкамі, што сустракаюць чытача на пачатку кнігі, своеасаблівым чынам закальцоўваючы час, яднаючы мінулае і сучаснасць:

…І з вуснаў злятае,

І чуюць мурог і мураш:

«Ойча наш…».

Як сапраўдны мастак, Рыгор Сітніца ўмее ўгадваць і прадбачыць коды быцця, вышукваць знакі і падказкі ў блытаным і цьмяным мораку паўсядзённасці, спрабуе зразумець, «пра што гаворыць птушыны клінапіс на снезе белым», якія таямніцы давяраюць нам «…поле, сцяжына, камень»… Ён стварае свой сусвет, у якім дзве магутныя стыхіі — жывапіс і паэзія — гарманічна суіснуюць, утвараючы адно цэлае, непадзельнае, як само жыццё.

Янка ЛАЙКОЎ

Выбар рэдакцыі

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Вольга Здзярская: Для мяне мая прафесія — жыццё

Вольга Здзярская: Для мяне мая прафесія — жыццё

Актрыса НАДТ імя М. Горкага — пра шлях да сцэны і натхненне.

Грамадства

«Любоў — галоўнае, што бацькі павінны даць сваім дзецям»

«Любоў — галоўнае, што бацькі павінны даць сваім дзецям»

Тата і мама — два самыя важныя чалавекі ў жыцці кожнага дзіцяці.