Вы тут

Людзі і дрэвы


У нас на загуменні расце ўнікальнае дрэва, на якое дзівяцца ўсе прыезджыя, — вялізны раскідзісты ясень (ці ясеніна — вясковая гаворка надзяліла яго жаночым найменнем). Наша ясеніна, без сумнення, — самае тоўстае дрэва ў наваколлі. Гадоў з дзесяць назад хлопцы з мясцовага прадпрыемства спілоўвалі ў яе галіны, якія клаліся на страху суседскага хлева, і памералі даўжыню акружнасці. Атрымалася пяць метраў семдзесят сантыметраў! Карацей, пяцёра дарослых чалавек калі і абдымуць гэта «дрэўца», дык з цяжкасцю.


Колькі ясеніне гадоў — дакладна невядома. Бабуля расказвала, што калі ішла ў 1930-м замуж на Тамашову сядзібу, дрэва ўжо было магутнае. Дакладна вядома, толькі, што яно не вырасла само, — яго пасадзіў хтосьці з маіх пра-пра-пра па бацькавай лініі. Пасадзіў і выгадаваў, бо вакол заўсёды было ворыва, значыць дрэва спецыяльна бераглі і абміналі касой і плугам... Для майго бацькі, для нас, для нашых дзяцей і іхніх дзяцей ясеніна была і сёння застаецца маяком роднай хаты. Яе раскідзістая верхавіна відаць здалёк, і нават у маленстве добра ведаў, куды кіраваць, каб прыйсці дадому... Я цяпер кожную вясну з трывогай назіраю, ці пачынае ясеніна распускацца. Пасля зімы дрэва доўга думае, прачынацца яму ці не. Памятаю, адзін год у самым канцы мая на ім не было яшчэ ніводнага лісточка. Я стаяла ля яго, гладзіла па шурпатай кары і ўголас прасіла ажыць, а сама ледзь не плакала. Бо проста не магла ўявіць родную сядзібу без гэтага дрэва. Калі становіцца асабліва дрэнна на душы, я, прыязджаючы дамоў, абавязкова іду да ясеніны, абдымаю, прыхінаюся да яе. Здаецца, менавіта яе карані моцна трымаюць і мяне за родную зямлю...

А яшчэ ў нас у двары заўсёды быў цянёк ад суседскіх ліп. Іх, казалі, пасадзіў ці то бацька, ці то дзед гаспадыні, якая сама нарадзілася на пачатку мінулага стагоддзя. Ліпавыя прысады былі і праз дарогу, і далей на суседнім участку. Калі яны пачыналі красаваць, ад густога водару проста станавілася млосна. А на адной з іх буслы звілі гняздо, і за тым, як яны гадуюць сваіх малых, можна было назіраць у рэжыме рэальнага часу. Ліпы ў нашай вёсцы гадоў сто з лішнім назад былі, пэўна, вельмі модным дрэвам — іх, тоўстых, раскідзістых, і па вуліцы, і на сядзібах, было ў нас шмат.

«Было» — бо, аджыўшы свой адносна нядоўгі век, яны сталі лёгкай ахвярай для летніх бурных вятроў, прывычных у апошні час. Пакрышыла бура і старыя бярозы, і кляніны. Што не дакрышыла — спілавалі электрыкі, бо аварыйныя дрэвы маглі парваць правады. Засталося толькі некалькі старых ліп і бяроз каля рэчкі ды ля школьнішча, два магутныя дубы недалёка па вуліцы, маладая ліпка ў суседскім садзе («дачка» тых, старых, суседзі проста яе не высеклі, а далі расці) ды наша ясеніна. Вёска, якая яшчэ гадоў трыццаць назад патанала ў засені дрэў, дзе ці не каля кожнай хаты стаяла ў цяньку лавачка, цяпер пячэцца пад сонцам, мокне пад дажджом, бы чалавек без адзежы. Няма каму надта сядзець на тых лавачках, але, каб і захацеў — не сядзеш на санцапёку. Вуліца ў вёсцы ўлетку шматлюдная (дый людзі не чужыя адно аднаму, хоць і дачнікі — усе адсюль родам) — пустая і гарачая. Усе перамяшчаюцца па ёй кароткімі перабежкамі, шукаючы ценю ў хаце або ў двары пад кустом ці яблыняй... Вясковых дрэваў больш няма. І не будзе, бо новыя ніхто не садзіць.

І падобная карціна не толькі на маёй радзіме. У многіх вёсках старыя дрэвы дажываюць свой век, іх ламае ці карчуе вецер або спілоўваюць спецыяльныя службы з меркаванняў бяспекі. Гэта не бяда — так было заўсёды, бяда менавіта ў тым, што ніхто не садзіць новых. У гарадах ідзе цэлая кампанія па азеляненні, ладзяцца акцыі, падключаюцца актывісты. Падчас штогадовага тыдня лесу ўсюды высаджваюцца тысячы бяроз, дубоў, елак, сосен. Усюды — але не ў невялікіх вёсках, дый, калі шчыра, і ў тых жа аграгарадках не вельмі стараюцца азеляніцца. Вуліцы з прыгожымі домікамі з'явіліся ў некаторых ужо гадоў дзесяць назад, а дагэтуль на іх — ні цянька. (Пра сады я маўчу, пладовыя дрэвы на ўчастку садзяць усе, але ж яны за хатай, да таго ж усё больш нізкарослыя.) З цягам часу нашы вёскі, якія сёння здалёк выглядаюць зялёнымі воблакамі, ператворацца ў нешта падобнае на паселішча ў стэпавай зоне з выстаўленымі на агляд пабудовамі і нізкай расліннасцю каля іх. Бо дрэва само не вырасце. Яго, калі нават насеялася і прарасло, трэба зберагчы, дагледзець, можа, і перасадзіць у зручнае месца. А вось гэтага мы рабіць не спяшаемся, не кажучы ўжо пра тое, каб самому пасадзіць ліпку ці бярозку, выкапаўшы ў полі ці прыдбаўшы ў гадавальніку. Навошта, калі на іх пасля не вырасце ні яблык, ні сліва — нічога, што можна з'есці?..

Сёлета Год малой радзімы прысвечаны добраўпарадкаванню гэтай самай малой радзімы. Пра азеляненне паселішчаў вядзецца асобная гаворка на самым высокім узроўні. Магчыма, варта да гэтай справы падключыцца не толькі ўладам гарадоў і пасёлкаў, але і сельсаветаў, у зоне адказнасці якіх — невялікія населеныя пункты...

...Але ці не асабістая справа кожнага — пасадзіць дрэва на зямлі, дзе стаіць бацькоўскі дом, дзе нарадзіўся сам, куды прыязджаюць твае дзеці. Хоць бы дзеля таго, каб, калі яны, дзеці або ўнукі-праўнукі, раптам захочуць знайсці і адчуць свае карані, ім было да чаго прыхінуцца.

Алена ЛЯЎКОВІЧ

Выбар рэдакцыі

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».