Вы тут

Ці баліць камусьці так, як баліць нам?


Мае сябры ўчора прыляцелі з Германіі ў Мінск. У планах — вельмі вялікая культурная праграма: купленыя білеты на балет у Вялікім тэатры, на закрыццё Еўрапейскіх гульняў, зводзім дзяцей у цырк. І, канешне, галоўнае — парад на 3 ліпеня. Міхаэль, нямецкі муж сяброўкі, нам прамым тэкстам і кажа, што прыехаў у Беларусь найперш дзеля яго. Прычым робіць ён гэта не ўпершыню.


Мы з сяброўкай, яго беларускай жонкай, спачатку думалі, што гэта ў яго такі вытанчаны спосаб самабічавання — назіраць, як «мы» святкуем вызваленне ад «іх». Таму што Міхаэль — тыповы сучасны немец сярэдніх гадоў, ён з самага маленства атрымаў надзейную прышчэпку ад якіх бы то ні было праяў нацызму, у якую яшчэ дадалі і добрую порцыю пачуцця віны. Можа, дзеля таго, каб гэта пачуццё не знікла, каб яго падсілкаваць, ён і прыязджае сюды менавіта тады, калі наш агульны ўспамін пра падзеі амаль васьмідзесяцігадовай даўнасці праяўляецца ў асаблівым, канцэнтраваным, можна сказаць, выглядзе? Але цяпер, прагаварыўшы з ім і яго сябрамі ды калегамі доўгія гадзіны (мы ніколі не саромеемся гаварыць пра вайну, яна для нас не закрытая тэма), не аднойчы і не адзін дзень пабыўшы ў Германіі сама, я, здаецца, ведаю, чаго ён прыязджае сюды акурат на 9 мая ці на 3 ліпеня. Ён не спрабуе знайсці тут нешта, чаго ніколі не пакідаў, — ён спрабуе зразумець для сябе, што яна такое — наша з вамі памяць пра тую вайну. Бо для яго, як і для іншых — не толькі яго суайчыннікаў, але і для заходніх еўрапейцаў, ужо не кажучы пра жыхароў іншых кантынентаў, — наша памяць як ніколі не чытаная кніга, якая стаіць дзесьці высока на паліцы ў раздзеле «фантастыка».

Мы пра гэта рэдка задумваемся, але яно насамрэч так. Для нас гэтая памяць, гэтыя жудасныя ўспаміны, гэты боль сталі часткай жыцця, і мы, наіўныя, думаем, што астатняму свету баліць гэтаксама. Не, не баліць, а калі баліць, дык зусім па-іншаму. Бо тысячы мёртвых — закатаваных, спаленых, расстраляных — людзей праз некалькі дзясяткаў гадоў становяцца для нават зацікаўленых прыезджых усяго толькі прыгожым дагледжаным помнікам, а дакументальныя сведчанні пра тое, як яны паміралі, — старонкамі кнігі ці адкрытай спасылкай у сеціве. І не трэба ад іх, зацікаўленых прыезджых, чакаць большага, бо гэта толькі НАШЫ бабулі ды прабабулі кідалі ваеннапалонным хлеб і яблыкі, хавалі сваіх спаленых сваякоў, загарнуўшы ў прасцінку, гэта НАШЫХ бабуль і прабабуль ганялі пад аўтаматамі капаць магілу яўрэям, гэта яны цудам не апынуліся ў той магіле самі. Не яны, зацікаўленыя прыезджыя, а МЫ — унукі і праўнукі тых, хто выжываў на папялішчы роднай вёскі ў выкапаных зямлянках, збіраў па полі перамерзлую бульбу і пёк з яе аладкі-«пышкі», адбіваўся ўначы ад галодных ваўкоў і здзічэлых сабак. У кожнага насельніка гэтай зямлі вайна ў генах, у крыві, у падсвядомасці, гэта асабістая, сямейная гісторыя, і таму наша памяць — зусім адрозная ад памяці іншых, больш за тое — ім, іншым, абсалютна незразумелая, бо ў іх і ў іх старэйшых пакаленняў у біяграфіі была вайна (яна ж нездарма — Сусветная), але нічога падобнага — нават блізка падобнага, ды яшчэ на працягу трох гадоў — не было.

Я пра гэта задумалася, калі ўпершыню пагаварыла з маці Міхаэля, фрау Марыяй. Яна равесніца маёй мамы, абедзве нарадзіліся за два гады да вайны. Толькі адна жыла ў Заходняй Германіі на мяжы з Францыяй, а другая — каля Станькава, недалёка ад Мінска. У абедзвюх бацькі ваявалі (як вы разумееце, на розных баках). Усё. На гэтым падабенства заканчваецца. Бо фрау Марыі «было цяжка» ў дзяцінстве з-за перабояў з хлебам некалькі тыдняў, калі прыйшлі амерыканцы. А мама з братам ледзь не аслеплі — фашыст, які шукаў у хаце партызан, паласнуў з аўтамата па столі над галовамі дзяцей, і кастра, што пасыпалася адтуль, зацерушыла малым вочы (і гэта толькі адзін з эпізодаў, якія матуля, у той час трох-чатырохгадовая, запомніла на ўсё жыццё). А пазней адна дзяўчына расказала мне пра сваю швейцарскую бабулю, якая згадвала вайну толькі з адной нагоды — у горадзе, дзе яна жыла, часам з продажу знікаў шакалад...

А на старых могілках у той жа Заходняй Германіі я бачыла нямала сямейных пахаванняў, на якіх сярод іншых прадстаўнікоў роду выбітыя імёны маладых мужчын з датай смерці з 41-га па 44-ы год і надпісам у дужках «Russlаnd». Гэта значыць, што яны там не пахаваныя, а ляжаць недзе ў нашай зямлі, якую прыйшлі заваёўваць. Мы ж імёны тых, хто прапаў без вестак або згінуў невядома дзе на той вайне, на сямейных помніках не пішам. Мы ўпарта перакопваем сваю зямлю, шукаючы парэшткі ўсіх — і заваёўнікаў, і вызваліцеляў, каб пахаваць іх па-людску. Гаворым збітую ўжо фразу пра тое, што, маўляў, вайна не скончаная, пакуль не пахаваны яе апошні салдат. А яна і праўда для нас яшчэ доўга не скончыцца, бо пошукі ідуць, а знаходак менш не становіцца. І гэта таксама толькі НАША памяць і абавязак.

Я ўсё гэта да чаго перад святам вызвалення пішу. «Беларусь памятае» — гэта наша ўласная, асабістая справа. Не трэба чакаць вялікага захаплення гэтым, а тым больш далучанасці да яго ад далёкіх, дый нават ад блізкіх суседзяў. Яны проста павінны ведаць, што МЫ ПАМЯТАЕМ — калі ёсць некалькі мільёнаў сведак, паўтарыць злачынства наўрад ці хто наважыцца. Галоўнае, каб нас, носьбітаў памяці, тут, на гэтай зямлі, не менела.

Алена ЛЯЎКОВІЧ

Выбар рэдакцыі

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».