Марк Шагал і сюжэты старога запавету

На выставе можна было акунуцца ў незвычайны свет, створаны яркімі шматколернымі літаграфіямі Марка Шагала і дапоўнены тонка падабранай музыкай. Усяго ў экспазіцыі дэманстраваліся 64 творы, якія ілюструюць падзеі Старога Запавету. Работы суправаджаліся біблейскімі тэкстамі, якія апісваюць кожны канкрэтны сюжэт, што дазваляла не толькі атрымаць новыя ўражанні і эмоцыі, але таксама даведацца шмат новага пра творчасць мастака і яго ўнікальнае ўспрыманне Святога Пісання.

Марк Шагал нарадзіўся ў беларус­кім мястэчку Лёзна побач з Віцебскам у вялікай патрыярхальнай яўрэйскай сям’і. Маці займалася гаспадаркай, а бацька быў звычайным рабочым. Яшчэ ў дзяцінстве Шагал абвясціў: «Мама… Я хачу быць мастаком». Бацькі былі супраць такога выбару. Марк Шагал успамінаў: «Маці разглядае карціну. Госпадзі, якія ў яе вочы! Я чакаю. Потым яна кажа: «Я, сынок, бачу, у цябе і напраўду здольнасці… Але лепш бы ты, сын, ішоў у прыказчыкі, з тваімі-та плячыма… Госпадзі, ды адкуль жа гэта звалілася на нас?..».

А вось яшчэ з яго запісаў: «З ранняга юнацтва я быў зачараваны Біб­ліяй. Мне заўсёды здавалася і здаецца цяпер, што гэтая кніга з’яўляецца самай вялікай крыніцай паэзіі. Заўсёды я шукаю яе адлюстраванне ў жыцці і мастацтве. Біблія падобная прыродзе, і гэтую таямніцу я спрабую перадаць». Такія словы Шагал напісаў у прадмове да каталога з нагоды адкрыцця музея «Біблейскае пасланне» ў 1973 годзе ў Ніцы.

Біблейскія матывы праходзяць чырвонай ніткай праз усю творчасць майстра. Ды так, што ствараецца ўражанне, нібы веданне і разуменне Бібліі мастак увабраў яшчэ з малаком маці, і яно нябачна адлюстроўваецца ва ўсіх яго творах.

Святое пісанне было настольнай кнігай для Шагала яшчэ з дзіцячых гадоў. Усё жыццё сям’і мастака было прасякнута яўрэйскімі традыцыямі, абрадамі і святамі. Кожную суботу чыталіся малітвы і запальваліся свечкі. У святы ўсе члены сям’і ішлі ў сінагогу, і пасля доўгіх малітваў і спеваў іх чакала ўрачыстая трапеза. З якой любоўю і пяшчотай апісвае мастак гэтыя гады ў сваёй аўтабіяграфіі! «Тут засталася мая душа. Тут і шукайце яе».

Біблейскія сюжэты часта сустракаюцца ў ранняй творчасці Шагала. Але пазней ён скажа: «Тады я не бачыў Біб­лію, а толькі марыў пра яе».

На пачатку 30‑х гадоў мастаку паступае заказ ад вядомага французкага выдаўца Амбруаза Валара зрабіць серыю ілюстрацый да Старога Запавету. Шагал з усёй сур’ёзнасцю падыходзіць да гэтай працы, яму важна было не толькі прааналізаваць тэкст, ён хацеў «убачыць Біблію». Менавіта таму разам з сям’ёй мастак здзяйсняе вандраванне, якое больш правільна назваць паломніцтвам па Святых мясцінах Старога Запавету — Палестыне, Сірыі, Егіпце. Уражанні ад тае паездкі ён потым назаве самымі моцнымі ў жыцці.

Тое падарожжа натхніла яго на стварэнне шматлікіх работ, пасля аб’яднаных назвай «Біблейскае пасланне». У 1973 годзе работы атрымалі свой дом, як называў аднайменны музей у Ніцы сам Шагал. Музей быў для мастака любімым стварэннем, ён спа­дзя­ваўся, што «маладыя і не гэтак маладыя будуць прыходзіць у гэты Дом, жадаючы знайсці ідэал братэрства і любові, пра які ўзгоднена марылі мае колеры і лініі».

Спецыяльна для стварэння твораў з біблейскім сюжэтам Марк Шагал авалодаў тэхнікай літаграфіі і вітража.

Так, важнейшае месца ў яго творчасці займалі ілюстрацыі да Бібліі. Мастак, які любіў «Кнігу Кніг» і знахо­дзіў у ёй галоўную крыніцу натхнення, прайшоў доўгі шлях, перш чым стварыў серыю літаграфій, якія ілюстру­юць Стары і Новы Запавет.

На выставе ў Мінску ўвазе наведнікаў галерэі Libra былі прадстаўлены 12 эскізаў да вітража сінагогі медыцынскага цэнтра Хадасса ў Ерусаліме і 40 літаграфій, якія ілюструюць Біблію. Графічны цыкл мастак пачаў ства­раць у 30‑я гады, а скончыў пасля Другой сусветнай вайны. Гэта праца не проста патрабавала вялізнага духоўнага напружання, і фізічна было незвычайна складана.

Працы нашага суайчынніка, на жаль, рэдка выстаўляюцца ў Беларусі, лічаныя музеі маюць у сваёй калекцыі сапраўдныя творы Марка Шагала. Таму выстава La Bible стала сапраўдным падарункам для ўсіх аматараў творчасці вядомага на ўвесь свет мастака.

Веніамін Міхееў

Фота аўтара