Пра восень, спадчыну і наканаванне

Восень, як заўсёды, прыходзіць неяк нечакана — з раннімі прымаразкамі, ад якіх чарнеюць яркія вяргіні і пушыстыя аксаміткі, з туманнымі досвіткамі і настылымі цёмнымі вечарамі, з палахлівымі чародамі нейкіх маленькіх мітуслівых птушачак і адзінокім, як наканаванне, крумкачом у шэрым небе, з празрыстымі і такімі нетрывалымі павуцінкамі на бабіным леце... Усё гэта з самага маленства будзіць у душы светлы смутак, ад якога зусім не горка і не хочацца плакаць, хутчэй — злёгку ўсміхнуцца, глыбей унурыць твар у цёплы шарф і пайсці кудысьці ў цяпло, дзе ціхая музыка, гарачы кубак ды добрыя людзі...

Але каб вось так летуценна хадзіць па настылых гарадскіх вуліцах, падкідаць нагамі жоўтае лісце і ні аб чым больш не думаць, трэба спачатку на вёсцы закрыць сезон. Абавязковы рытуал для дачнікаў. Для сапраўдных, у літаральным сэнсе слова, якія на сваіх шасці сотках у садаводчым таварыстве ўжо даўно прыстасаваліся і ведаюць, што рабіць, што куды пакласці і дзе што пакінуць, якія ніколі зімой не заглядвалі і заглядваць не збіраюцца на тое лецішча. І для «імправізаваных», наваспечаных, тых, якія яшчэ нядаўна прыязджалі ў любую пару года ў цёплую бацькоўскую хату, дзе ўтульна трашчалі дровы ў печцы, дымілася на стале смачная ежа, прыгатаваная матуляй, дзе заўсёды радасна сустракалі і адкуль з надзеяй выпраўлялі, гледзячы ўслед праз акно, што выходзіць на вуліцу. Цяпер засталіся сцены, мэбля, рыштунак, старыя яблыні ў садзе — на юрыдычнай мове «спадчына». І спадчыннікі, якіх ніхто не чакае, не выпраўляе. Якія мусяць закрыць сезон і пустую хату на зіму...

Вясной і ўлетку прасцей і лягчэй. Клопаты на агародзе — кожны год заракаешся, што больш нічога не будзеш садзіць, а надыходзіць май — і зноў сядзіш у градах, і так да верасня: пасеяць, прапалоць, даць рады шкоднікам, зноў прапалоць, сабраць ураджай. Дый у хаце абавязкова хтосьці ёсць — то ў аднаго адпачынак, то ў другога, на выхадныя ўвогуле натоўп, у двары ўвесь час звіняць дзіцячыя галасы. І, здаецца, усё, як раней было, тыя ж родныя людзі побач, а старэйшыя гаспадары дзесьці выйшлі па справах ці сядзяць з суседкамі на лаўцы. І ў роднай хаце ўтульна і вельмі соладка спіцца, а ўвечары так хораша пасядзець у двары за позняй вячэрай...

Але нечакана надыходзіць восень. Дзяцей забіраюць у садок ці ў школу. Дарослыя, адгуляўшы адпачынак, едуць у горад, на працу. Прыязджаеш толькі на выхадныя ў пустую настылую хату. Ля ганка паныла стаяць пачарнелыя ад ранніх прымаразкаў вяргіні — іх не было каму прыкрыць, а яшчэ б колькі маглі красаваць. У пустой хаце пахне вільгаццю і мышамі. Адразу спяшаешся па дровы — паліць у печы. Ламаючы запалкі, з цяжкасцю запальваеш газ — трэба ж зрабіць што паесці. У садзе пад нагамі гніюць нікім не пазбіраныя яблыкі. У небе, як наканаванне, лётае і зрэдку хрыпла ўскрыквае вялізны крумкач. Адзінока і вусцішна. Ніхто не чакае, ніхто не сустракае. Старэйшыя гаспадары, у якіх печ заўсёды была цёплай, ляжаць на ўзгорку пад светлымі бярозамі. Усведамляеш гэта, адчуваеш востра-балюча, менавіта восенню, калі прыязджаеш закрываць сезон.

Сцягваеш з грады павялы агурочнік, выбіраеш моркву, цярэбіш буракі, аглядаеш маліннік — і ўвесь час пытаеш сам сябе (бо спытаць больш няма ў каго), ці ўсё робіш правільна? Ловіш на сабе спагадлівы і трохі жаласлівы позірк суседкі — ёй цяпер няма з кім пасядзець на лаўцы, бо ты, спадчыннік, — зусім не вартая замена, перакідваешся з ёй некалькімі словамі, і зноў за работу. Каб зрабіць не горш, каб усё было да ладу, каб людзі не абгаварылі, каб тыя, хто калісьці падказваў і папраўляў калі што, спалі там на сваім пагорку спакойна (чамусьці ўбіваецца ў галаву, што толькі тады ім будзе спакойна, калі на «спадчыне» будзе ўсё, як было пры іх). Вечарам стомлены выходзіш на ганак, углядаешся ў чарнюшчае неба, што вісіць над самай галавой, у бліскучыя гузікі зорак, у замроенасць Шляху продкаў. Кутаешся ў старую ватоўку, прыслухоўваешся да звонкай цішыні. Стаіш доўга, не знаходзячы ў сабе моцы павярнуцца спінай да цемры. Урэшце заходзіш у хату, уключаеш ва ўсіх пакоях святло, робіш амаль на максімум гук у тэлевізара. І ўсё роўна чуеш і адчуваеш, як за сценамі маўчыць і зрэдку ўздыхае цяжкая восеньская ноч. Кладзешся ў халодны ложак, нацягнуўшы на ногі цёплыя шкарпэткі, накрываешся з галавой коўдрай, стараешся сагрэцца пад ёй уласным дыханнем. Спакойна і моцна засынаеш — родная хата, родныя сцены, родныя людзі — і тыя, хто побач, і тыя, хто там, на пагорку...

Ранкам у нядзелю ў печы ўжо не паліш, спяшаешся дарабіць тое, што не дарабіў учора, ясі ўпохапкі, тое, што трапіцца пад руку... Замыкаеш усе дзверы, зачыняеш усе брамкі, правяраеш, ці ўсё замкнёна і зачынена, ці выключаны насос у калодзежы. Імчыш у горад, дзе таксама — дом, а яшчэ ж і сям'я, і работа. А ў галаве ўжо пракручваеш, што трэба зрабіць на наступныя выхадныя — папрыстаўляць двайныя вокны, пасадзіць часнок, выкапаць гладыёлусы. Акрамя цябе, гэтага ўжо ніхто не зробіць. Можна, канешне, зусім не рабіць і «спадчыну» прадаць. Але як тады і з чым у душы жыць?

А ў небе зноў хрыпла крычыць крумкач. Яго больш нідзе не ўбачыш, толькі восенню над роднай вёскай, над сваёй хатай. Хай сабе крычыць. Ніякага наканавання ў тым крыку няма. Хіба аб тым, што жыццё працягваецца.

Алена ЛЯЎКОВІЧ