Вы тут

Станіслава Умец: «Героі самі вядуць мяне»


Ці магла адзінаццацікласніца з Брэста, якая проста пісала пра свае мары і імкнулася падзяліцца імі з чытачамі, дайсці ў сваіх спадзяваннях да Нацыянальнай літаратурнай прэміі? Станіслава Умец — пераможца ў сёлетняй намінацыі «Дэбют». Яе кніга фэнтэзі «Сэрца Сакры» выйшла ў 2018 годзе. Сёння яна — рэдактар у выдавецтве «Мастацкая літаратура», у вольны час працуе над сваёй новай кнігай. Тым, што змянілася ў творчасці з часоў стварэння першай кнігі, чаго чакаць ад другой, што перашкаджае і што дапамагае ў працы, аўтарка распавядае чытачам «ЛіМа».


Фота Андрэя Рыбачука

— Вы напісалі «Сэрца Сакры», калі вам было сямнаццаць. Цяпер вы атрымалі за гэтую кнігу Нацыянальную літаратурную прэмію. Як адрозніваюцца творчыя мэты сёння ад тых, што былі ў час напісання аповесці?

— З дзяцінства я захаплялася фэнтэзі, і асабіста мне не хапала кніг у гэтым жанры. Таму для сябе пастанавіла: некалі сама напішу раман-фэнтэзі і паспрабую яго выдаць. У 17, вядома ж, я не думала пра ўзнагароды, проста хацелася, каб кніга з’явілася на свет і знайшла свайго чытача, каб спадабалася. Найвышэйшая ўзнагарода для мяне — усмешкі чытачоў. Але не адмаўляюся: атрымаць Нацыянальную прэмію вельмі прыемна. Не чакала гэткай высокай ацэнкі!

— Ці часта сустракаецеся з чытачамі?

— Часта, калі кніга толькі-толькі выйшла. Прынамсі, неаднаразова ездзіла ў родны Брэст, таксама ўдзельнічала ў дзвюх міжнародных кніжных выстаўках — у мінулым годзе і ў гэтым. Адбылася і аўтограф-сесія на сёлетнім Дні пісьменства ў Слоніме.

— Наколькі рэальнымі былі для вас нефэнтэзійныя моманты, апісаныя ў кнізе: сябры, школьнае жыццё, падлеткавыя праблемы?

— У школьныя гады занатоўвала шматлікія моманты з жыцця, калі яны падаваліся мне цікавымі ці смешнымі. Таму ёсць пэўная доля рэалістычнасці ў тым, што датычыць аднакласнікаў, сяброў. Але вобразы маіх герояў даволі агульныя, збіральныя, канкрэтных прататыпаў няма.

— «Меч князя Вячкі» сапраўды быў тады любімай кнігай?

— Так, толькі не маёй, а хлопца, аднаго з аднакласнікаў. Я падумала, што калі хлопцу падабаецца, то чаму б не надаць захапленне кнігай свайму персанажу.

— А што вам падабаецца чытаць найбольш? Ці ёсць любімы пісьменнік або твор? Можа, нават, творчы настаўнік?

Прызнаюся, мая любоў да фэнтэзі прыйшла з «Гары Потэра», і па-ранейшаму лічу гэтыя кнігі цудоўнымі. Не баюся падацца банальнай, але я захапляюся Караткевічам. Ім проста немагчыма не захапляцца! Увогуле, канкрэтных любімых пісьменнікаў у мяне няма, а ёсць любімыя творы. Больш за ўсё падабаюцца добрыя кнігі са шчаслівым фіналам. У жыцці хапае драмы, хочацца, каб хоць кнігі прыносілі радасць. Таму і «Сэрца Сакры» атрымалася светлай летуценнай казкай.

— Як ваша прафесійная праца з кнігамі паўплывала на ўспрыманне ўласнай творчасці? Ці не хацелася яшчэ і яшчэ перапісваць ужо гатовую кнігу?

— Не раз адзначала, што перапісвала «Сэрца Сакры» тройчы. Праца ў выдавецтве дапамагла мне прафесійна пасталець. І я ўпэўненая, што кожнаму пісьменніку варта быць хоць трохі рэдактарам, бо, працуючы з чужымі творамі, увесь час звяртаючыся да правілаў, да прыкладаў класічнай літаратуры, удасканальваеш мову і адшліфоўваеш уласны стыль. Да сваёй кнігі стаўлюся даволі крытычна, сёе-тое можна было б змяніць, але на гэтыя моманты звярну ўвагу ўжо ў наступным творы.

— Што змянілася падчас рэдакцый?

— Змянілася амаль усё, у тым ліку і назва. Засталіся сюжэтная лінія і героі ды некаторыя выпадкі са школьнага жыцця.

— Як вы ставіцеся да меркавання пра тое, што малады чалавек, напрыклад, да трыццаці, не можа стаць добрым празаікам, бо не хапае жыццёвага досведу?

— Праблема не ў тым, што моладзі не стае жыццёвага досведу, а ў тым, што стыль і мова яшчэ недасканалыя. Мне і самой ёсць чаму вучыцца. Падчас працы ўвесь час адкрываю для сябе нешта новае, знаходжу раней не вядомыя мне сакавітыя беларускія словы, якія хочацца надалей выкарыстаць ва ўласнай творчасці.

— Над чым працуеце цяпер?

— Працягваю працу ў жанры фэнтэзі. Аднак гэта будзе ўжо зусім іншая рэч. Па-першае, ідэя «Сэрца Сакры» з’явілася яшчэ ў школе, з таго часу я пасталела, у мяне ўзнікла шмат новых ідэй. Па-другое, калі «Сэрца Сакры» — цалкам мая фантазія, то цяпер звяртаюся да гісторыі, міфалогіі, таму не хацелася б сурочыць, але гэта павінна быць больш глыбокая і сур’ёзная кніга.

— Для вас прынцыпова пісаць па-беларуску?

— Не магу ўявіць, каб «Сэрца Сакры» гучала на іншай мове. Кніга адмысловая менавіта дзякуючы беларускай мове. Калі перакласці, яна згубіць нешта сваё, нешта асаблівае. І хочацца, вядома ж, зацікавіць чытачоў менавіта беларускімі кнігамі. Замежных твораў у жанры фэнтэзі сёння процьма. А вось беларускіх кніг-фэнтэзі для падлеткаў, на жаль, не стае. Праўда, ёсць цудоўныя прыклады містычных твораў. Маю на ўвазе кнігі Людмілы Рублеўскай, Пятра Васючэнкі, Маргарыты Латышкевіч.

— Якім вы бачыце свайго чытача? Ці арыентуецеся на яго, калі пішаце цяпер?

— Кожны пісьменнік спадзяецца, што яго творы спадабаюцца. Хочацца, каб у чытача пасля прачытання кнігі засталася асалода. Вельмі прыемна чытаць станоўчыя водгукі ў сеціве, атрымліваць асабістыя паведамленні ў сацсетках, бачыць захопленыя вочы чытачоў, калі падпісваеш ім уласныя кнігі. «Сэрца Сакры» арыентаванае на падлеткаў, і ў першую чаргу на дзяўчат. Я апісвала тое, што ў школьныя гады хвалявала мяне саму: першае каханне, выбар найпрыгажэйшай сукенкі на баль, здача іспытаў. Твор, над якім працую цяпер, на мой погляд, павінен ахапіць больш шырокую аўдыторыю.

— Што, акрамя тэмы, зменіцца ў новым творы?

— Узяла пад увагу парады і заўвагі крытыкаў. Надаю асаблівую ўвагу псіхалагізму, канфліктнасці сюжэта. Намагаюся праз апісанні, учынкі, узняцце пэўных праблем дапамагчы чытачу больш глыбока зразумець герояў.

— А калі чакаць новую кнігу?

— На жаль, пішу вельмі павольна. Мне важна, каб кожны сказ гучаў, каб кожнае слова было трапным. Раней магла напісаць абзац, скрэсліць і ўціснуць сэнс у адзіны сказ. Цяпер спрабую адразу пісаць так, каб потым не даводзілася перапісваць.

— Значыць, не імкняцеся ставіць сабе канкрэтныя рамкі па часе ці аб’ёме напісанага за адзін раз? Як арганізуеце творчы працэс: што замінае, а што дапамагае?

— Дазволю сабе правесці паралель з класікамі. Ці ведалі вы, што Андрэй Макаёнак лічыў сябе лайдаком: мог год не пісаць, а потым за два тыдні стварыць п’есу? А Міхась Стральцоў прызнаваўся, што не любіў працаваць і дакараў сябе за гэта, бо «не садзіўся ў час за стол — і перагараў». Вось і я, як чалавек творчы, змагаюся з лянотай, чакаю натхнення, а часам нават прымушаю сябе сесці за рукапіс. Акрамя таго, істотна не хапае часу.

— Ці ствараеце вы сюжэтны план? Ведаеце загадзя, што будзе ў канцы?

— Калі пісала «Сэрца Сакры», мела ў галаве схематычны сюжэт, нават ведала, чым павінна ўсё скончыцца. Праўда, падчас рэдакцыі твора фінал трохі змяніўся. З кнігай, над якой працую цяпер, усё іначай. Героі самі вядуць мяне. Не ведаю, што будзе адбывацца далей і чым усё скончыцца, але так нават цікавей!

— Як у вас змянілася матывацыя да творчасці з часоў «Сэрца Сакры»?

— Мяне матывуе ўнутранае памкненне, я проста не магу не пісаць. Пачала ў 6 гадоў і не магу спыніцца. Калі садзілася за «Сэрца Сакры», проста хацелася падзяліцца з чытачом цікавай казачнай гісторыяй. Памятаю, калі дапісала раман, мама раздрукавала і сшыла яго ў сапраўдную кніжку. Вось гэта быў цуд! Дала пачытаць сябрам і знаёмым — усе былі ўражаныя.

— Што вас натхняе?

— Людзі, пачуцці, музыка, пахі, колеры, смакі… Навокал столькі ўсяго цікавага і прыгожага, варта толькі азірнуцца. Проста ідзеш вуліцай, заўважаеш нейкую дэталь — і адразу хочацца запісаць. З аднаго жэсту, з адной усмешкі можа нарадзіцца цэлае апавяданне.

— Каму першаму пакажаце новую кнігу?

— Вядома ж, маме, найлепшай сяброўцы, а таксама дачцэ-падлетку рэдактаркі маёй кнігі — Настассі. Менавіта яна першая ацаніла апошні варыянт «Сэрца Сакры». Варта, каб будучая кніга спадабалася менавіта падлеткам. Для мяне вельмі каштоўнае меркаванне маёй мэтавай аўдыторыі.

Гутарыла Дар’я СМІРНОВА

Выбар рэдакцыі

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».