Вы тут

Карэліцкімі сцежкамі


Гартаю старонкі альманаха “Жырандоля”, які выпускае Брэсцкае абласное аддзяленне Саюза беларускіх пісьменнікаў. Сярод іншых аўтараў — берасцейская пісьменніца Раіса Раманчук, якая нарадзілася на Гродзеншчыне: у вёсцы Літараўшчына Карэліцкага раёна. Закончыла Варанчанскую сярэднюю школу. Затым — Баранавіцкі тэхнікум лёгкай прамысловасці. Працавала ў Баранавіцкім вытворчым баваўняным аб’яднанні. Аўтар кніг паэзіі “Сцежка ў дзяцінства”, “Рамонкавы ранак”, “Звон верасовы”, “Дабрыня”. А ў “Жырандолі” надрукаваная казка Раісы Раманчук “Цікаўны дожджык”. Гэтая публікацыя падштурхоўвае да такой ідэі: чаму б не выдаць кнігу анталагічнага характару “Карэліччына літаратурная”?.. Можна б сабраць у ёй лепшыя творы аўтараў, якія там, у тых мясцінах нарадзіліся, і тых, хто ў розныя гады вандраваў карэліцкімі сцежкамі, а мо й падоўгу жыў, працаваў у Карэліцкім краі.


Ігнат Дамейка

І тады, несумненна, знойдзецца ў такога кшталту анталогіі месца й творам, якія напісалі госці ды ўраджэнцы карэліцкай зямлі — Адам Міцкевіч, Ян Чачот, Вінцэнт Каратынскі, Янка Брыль…

Вінцэнт Аляксандравіч Каратынскі (1831–1891) — з карэліцкай вёскі Селішча. Нарадзіўся ў сялянскай сям’і. Бацька ягоны — Аляксандр Каратай — атрымаў вольную ад свайго пана Яна Залескага. Адукацыю Вінцэнт атрымаў самавукам: пад наглядам мясцовага арганіста. Працаваў хатнім настаўнікам, абышоў многія мясціны Наваградчыны. У 1850–1862 гадах працаваў сакратаром Уладзіслава Сыракомлі. Разам з рускім празаікам Мікалаем Лясковым падарожнічаў па прасторах Паўночна-Заходняга краю. Пакінуў пасля сябе многія гістарычна-краязнаўчыя нататкі, у тым ліку — і пра Наваградак, Наваградскі край, мясціны, блізкія да Карэлічаў.

Родам з Сіняўскай Слабады — літаратуразнавец і крытык Уладзімір Калеснік (1922–1994). Вучыўся ў Ярэмічах. Во дзе сапраўднае літаратурна-мастацкае гняздо!.. Уладзімір Калеснік і партызаніў у роднай Карэліцкай старонцы. Пасля вайны, закончыўшы філалагічны факультэт Мінскага педінстытута, крыху папрацаваўшы ў Бабруйскім педінстытуце, Уладзімір Андрэевіч на ўсё жыццё звязаў свой творчы й жыццёвы лёс з Брэстам, Брэсцкім дзяржуніверсітэтам. Загадваў кафедрай беларускай мовы й літаратуры. Выдаў кнігі літаратурнай крытыкі, гістарычна-літаратурных матэрыялаў “Час і песні”, “Ветразі Адысея: Уладзімір Жылка і рамантычная традыцыя ў беларускай паэзіі”, “Максім Танк”, “Янка Брыль”, “Тварэнне легенды”, “Усё чалавечае”… Разам з Алесем Адамовічам, Янкам Брылём стварыў кнігу “Я — з вогненнай вёскі”, у якой расказваецца пра лёсы жыхароў спаленых фашыстамі, паліцаямі вёсак. Кніга “Я — з вогненнай вёскі” перакладзеная на мовы розных народаў свету, выдадзена ў шэрагу краін замежжа.

Ярэмічы, Сіняўская Слабада, Рудзьма, Скорычы — “літаратурныя” вёскі. У Скорычах нарадзіўся паэт Алесь Мілюць (1908–1944): у звычайнай сялянскай сям’і. Друкавацца пачаў напрыканцы 1920‑х гадоў у заходнебеларускім друку. З таго часу засталіся вершы “Бярозы”, “Покліч”, “Мой ідэал”, “Вясною”. А калі надышло 17 верасня 1939 года і Гродзеншчына, Карэліччына аказаліся ў складзе Савецкай Беларусі, Алесь Мілюць пачаў друкавацца ў стаўбцоўскай раённай газеце. Пісаў пра сялянскую долю, апяваў хараство роднага краю. Цяпер вершы паэта можна прачытаць у калектыўных зборніках пасляваеннага часу — “Мы іх не забудзем”, “Сцягі і паходні”, “Крывёю сэрца”, “Ростані волі”. Мо прыйдзе час — і творы карэліцкага паэта, які ў кастрычніку 1944 загінуў у баі з гітлераўцамі ва Усходняй Прусіі, будуць выдадзены асобнай, няхай сабе й невялічкай кнігай…

З прыярэміцкай вёсачкі Рудзьма — і празаік, ваенны журналіст Анатоль Смалянка (1936–2014). Ён — аўтар раманаў “Дзень і ўсё жыццё”, “Забітае каханне”, яшчэ добрага тузіна кніг мастацкай і дакументальнай прозы. Пра сваё ваеннае дзяцінства, падзеі, што адбываліся ў Рудзьме ды іншых ваколіцах Ярэміч (дарэчы, пасля Вялікай Айчыннай ужо Анатоль закончыў Ярэміцкую сярэднюю школу), блакаду ў Налібоцкай пушчы расказаў у дакументальнай аповесці “Мы не скарыліся”. Многія свае творы ўжо ў сталым узросце Анатоль Смалянка напісаў у карэліцкай старонцы, дзе ў яго было лецішча. Мне даводзіцца часта бываць у гэтым краі. Стараюся не мінаць Ярэміч, Турца, Загор’я, іншых паселішч паблізу Карэлічаў. Зазіраю ў мясцовыя праваслаўныя й каталіцкія храмы, праходжваюся рознымі сцежкамі, завітваю на мясцовыя могілкі.

Анатоль Жук

Непадалёк ад Ярэміч і Турэц, за 15 км на паўднёвы ўсход ад Карэлічаў, на дарозе Карэлічы — Мір. Вядомасць паселішча мае з XІІІ стагоддзя. Першы ўспамін — у Галіцка-Валынскім летапісе. У XVІ стагоддзі Турэц атрымаў статус мястэчка. Паселішча ўваходзіла ў склад Наваградскага павета, належала Хадкевічам. У XVІІ стагоддзі ў мястэчку ў адзін час дзейнічалі касцёл каталіцкі, грэка-каталіцкая царква ды праваслаўная драўляная Юр’еўская царква. Былі там і млыны, і корчмы, і крамы. Побач з мястэчкам — фальварак і маёнтак Ліпніцкіх і Свідзінскіх. У 1887‑м у Турцы нарадзіўся празаік, байкапісец Анатоль Дзяркач (быў рэпрэсаваны і ў 1937‑м расстраляны). Аўтар кніг “Пра папоў, пра дзядкоў, пра сялян-мужыкоў” (1925), “Міколава гаспадарка” (1927), “Нашы прыяцелі” (1928), “Звяры нашых лясоў” (1929), “Бог удвох” (1930), “Усім патроху…” (1930), “Качаргой па абразах” (1930)… У Турцы яшчэ ў дарэвалюцыйныя гады настаўнічаў будучы класік беларускай дзіцячай літаратуры Янка Маўр (1883–1971).

Давайце зазірнем і ў літаратурныя Карэлічы. Па-першае, па-добраму радуе, нават здзіўляе гарадская тапаніміка гэтага невялікага райцэнтра. Ёсць тут у вуліц самыя розныя пісьменніцкія назвы: Адама Міцкевіча, Скарыны, Якуба Коласа, Янкі Купалы…

А па-другое… У Карэлічах нарадзіўся яўрэйскі паэт, драматург, перакладчык Іцхак Кацэнельсон (1886–1944). Разам з бацькоўскай сям’ёю Іцхак пераехаў у польскую Лодзь. З пачаткам Другой сусветнай вайны Іцхак разам з жонкай і двума сынамі ўцёк у Варшаву. Там патрапіў у гета. Супрацоўнічаў з антыфашысцкім падполлем. 14 жніўня 1943 года Іцхака й яго сям’ю дэпартавалі ў Трэблінку. Прыняў удзел у паўстанні. Падпольшчыкі зрабілі для паэта дакументы грамадзяніна Гандураса. У выніку ён быў інтэрнаваны ў Францыю, ды адтуль усё ж патрапіў у Асвенцым. Там і быў забіты ўраджэнец Карэлічаў паэт Іцхак Кацэнельсон: 1 мая 1944 года. Яскравым мастацкім сведчаннем фашысцкіх здзекаў над яўрэямі з’яўляецца “Песня пра забіты яўрэйскі народ” Іцхака Кацэнельсона. Кампазітар Э. Раздоліна запісала па гэтым творы “Рэквіем пра катастрофу”.

Карэлічы — і радзіма яўрэйскага паэта, драматурга, публіцыста Давіда Эйнхорна (1886–1973). З 13 гадоў пісаў вершы на іўрыце. Супрацоўнічаў з рознымі перыядычнымі выданнямі. Выдаў у Вільні й Варшаве некалькі зборнікаў вершаў. У 1912 годзе быў арыштаваны за рэвалюцыйную дзейнасць. Пасля паўгода астрожнага затачэння вымушана пакінуў Расійскую імперыю. З таго часу жыў у Францыі, Швейцарыі, Германіі, з 1940 года — у ЗША.

Янка Брыль

Карэліччына — гэта край дзяцінства, юнацтва народнага пісьменніка Беларусі Янкі Брыля (1917–2006). Хоць нарадзіўся ён, як вядома, у Адэсе, аднак у 1922‑м разам з бацькамі вярнуўся на радзіму продкаў: у вёску Загор’е (Загора) на Наваградчыну (цяпер гэта Карэліцкі раён). На Карэліччыне пачатак творчых, жыццёвых дарог пісьменнікаў, акцёраў Анатоля Жука (1949–2009) ды Пятра Ламана. Дарэчы, сёлета споўнілася 70 гадоў з часу іх нараджэння. Хлопцы з Ярэмічаў нават сядзелі разам у старэйшых класах мясцовай школы — пра тое цікава напісала Марына Казловіч у раённай газеце “Полымя” (05.09.2019). З Карэліччыны родам празаік, літаратуразнаўца Уладзімір Навумовіч, паэт, дзіцячы пісьменнік і мастак Мікола Бусько, празаік Яўген Крамко… У Карэлічах цяпер жыве пісьменніца-краязнаўца Святлана Кошур. Творы многіх мясцовых аўтараў друкуюцца ў карэліцкай раённай газеце. Ёсць у іх публікацыях цеплыня, шчырасць, прадвызначаныя, пэўна, энергетыкай гэтай слаўнай зямлі, яе працавітых і таленавітых людзей.

Алесь Карлюкевіч

Ад рэдакцыі. Далучым да ўраджэнцаў Карэліччыны, спрычыненых да мастацтва слова, Ігната (Ігнацы, Ігнася) Дамейку (1802–1889): вядомага вучонага, нацыянальнага героя Чылі. Не быў ён “прафесійным” літаратарам, але ж меў энцыклапедычныя веды, праявіў таленты як геолаг і мінеролаг, географ і этнолаг, фізік і батанік, біёлаг і металург, мовазнаўца й хімік, педагог і рэфарматар адукацыі. Ураджэнец вёскі Вялікая Мядзвядка (тады — Наваградскі павет, цяпер — Карэліцкі раён) быў адным з актывістаў віленскага Таварыства філаматаў, сябрам Адама Міцкевіча. Геніяльны паэт зрабіў яго адным з персанажаў паэмы “Дзяды” (пад філамацкай мянушкай Жэгота), акрэсліў вобраз сябра і ў паэме “Пан Тадэвуш”. Пры напісанні апошняй Жэгота быў Адаму, як піша Кастусь Цвірка ў прадмове да кнігі Ігната Дамейкі “Мае падарожжы” (Мн., “Беларускі кнігазбор”, 2002), незаменным памочнікам і кансультантам. Даследчык лічыць, што якраз Дамейку меў на ўвазе Адам Міцкевіч, напісаўшы пра той час: “І сябры тады памагалі сваімі расказамі, і для песні мне кідалі слова за словам”. Мяркуецца, што Жэгота стаў правобразам Яцака Сапліцы, аднаго з галоўных герояў твора, і паэму аўтар хацеў назваць: “Жэгота”.

Згаданая кніга Ігната Дамейкі — па сутнасці, першая сустрэча беларускіх чытачоў з ягонай творчасцю. Пабачыла свет кніга да 200-годдзя аўтара ў перакладзе Здзіслава Сіцькі з польскай мовы (кніг 1962-1963 гадоў, выдадзеных у Польшчы) і каментарамі перакладчыка ў серыі “Гістарычна-літаратурныя помнікі”. Так што Ігнат Дамейка не толькі ўскосна далучаны да літаратуры, але й сам — гісторык, літаратар. Пра кнігу “Мае падарожжы” Кастусь Цвірка піша: “Чытаеш гэтыя жывыя, непасрэдныя запісы вучонага-падарожніка — і дзівішся яго пісьменніцкаму майстэрству, дзівоснаму ўменню маляваць словам убачанае й перажытае”.

Нумар у фармаце ПДФ

Выбар рэдакцыі

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».