Ад чыгуначнага вакзала да цэнтра сталіцы міжнароднага дзіцячага фестывалю «Залатая пчолка» ехаць як у вялікім горадзе — прыкладна 20 хвілін. Я наогул аматар прагуляцца пешшу, але ў гэтым выпадку села ў маршрутку, заплаціла 60 капеек і ні разу не пашкадавала. Бо зусім не зімовае надвор'е ды і касір на вакзале не ўнушылі аптымізму. Жанчына на маё пытанне, што можна паглядзець у горадзе, толькі сумна паціснула плячыма і пазбавіла ўсякай надзеі: маўляў, нічога такога вы ў нас не знойдзеце — звычайная вёска. Але пакуль ехала ў маршрутцы, кіроўца і пасажыры хуценька назвалі мне некалькі месцаў, дзе я проста абавязана была пабываць: раённы краязнаўчы музей; былы маёнтак пана Камінскага, а цяпер тэрыторыя клімавіцкага лікёра-гарэлачнага завода; Дом рамёстваў, дзе працуюць мясцовыя майстры.
Не шукайце вуліцу Свірэльскую на карце горада, вы яе не знойдзеце. Цяпер гэта вуліца Савецкая. Менавіта тут знаходзіцца музей. Існуе ён параўнальна нядаўна — з 1984 года, а вось дом, дзе размясціліся яго экспазіцыйныя залы, да рэвалюцыі належаў княжацкай сям'і Мяшчэрскіх. Летась каля яго з'явілася кампазіцыя апошняй гаспадыні — княгіні Марыі Мікалаеўны. Зрабіў яе беларускі скульптар, ураджэнец Клімавіч Леанід Ячнеў. Паводле задумкі аўтара, сядзіць сабе такая рамантычная асоба на лаўцы і трымае на каленях кнігу. Дырэктар музея Дар'я Эверс расказвае, што яшчэ ні адна скульптура ў горадзе не карысталася такой папулярнасцю ў насельніцтва. Некаторыя бачаць у ёй зусім не нейкую міфічную княгіню, якой, па сутнасці, нават фота не захавалася, а пэўны тыпаж. А яшчэ перажываюць, што скульптуру забыліся пафарбаваць: мясцовая славутасць мае колер бетону, а народ гэта чамусьці бянтэжыць. Дар'я расказвае, што шмат хто прыходзіць сюды для фотасесій, а потым выкладвае сваё мастацтва ў інтэрнэце. Нехта пазіруе на каленях у Марыі Мікалаеўны, нехта па-панібрацку сядзіць з ёй у абдымку, а хлопцы могуць і пінжак на плечы накінуць. З другога боку — гэта ўсё рэклама музея. Людзі ўбачаць такое фота і, магчыма, таксама прыйдуць сфатаграфавацца, а там і ў музей зойдуць пацікавіцца, што там новага прыдумала нястомная дырэктар. Яна як вечны рухавік — у галаве сотні праектаў. Вядзе старонку ў інтэрнэце, адшуквае найцікавейшую інфармацыю пра родныя мясціны, натхняе насельніцтва на збор экспанатаў (быў год, калі людзі прынеслі ажно 365 рэчаў!), сама ездзіць у экспедыцыі, арганізоўвае цікавыя музейныя мерапрыемствы. Але калі я ішла ў музей, спадзявалася, што ў Дар'і выхадны. З ёй жа любы турыст-адзіночка зробіць столькі адкрыццяў, што, магчыма, нават пажадае затрымацца ў Клімавічах не на адзін дзень. А трэба, каб не ўсё адразу на талерачцы з блакітным беражком прынеслі, а была магчымасць праявіць турысцкую дапытлівасць. Тым больш што будучым вандроўшчыкам на Дар'ю разлічваць не выпадае — яна пераязджае следам за мужам на новае месца жыхарства, пакідае свой родны горад і любімую работу. Калі я пра гэта даведалася, нават уздыхнула са шкадаваннем. Як жа цяпер княгіня Мяшчэрская будзе без Дар'і? Дарэчы, чаяпіцці ў княжацкіх апартаментах (самыя сапраўдныя, дарэчы, і каштуе гэта ўсяго два рублі), як і сам чайны пакой Марыі Мікалаеўны, — гэта цалкам ідэі Дар'і Эверс.
Як жа ўтульна тут, у былым панскім асабняку! Вось толькі стан будынка... Дому тэрмінова патрэбны рамонт. І на аднаўленне гэтага помніка архітэктуры неабходна столькі грошай, што яго лягчэй знесці і пабудаваць падобны. Сродкі, на жаль, ад аднаго жадання не з'явяцца, але ж трэба нешта рабіць. Будынак, якому ўжо болей за 150 гадоў, сапраўды ўнікальны. Падобных помнікаў драўлянага дойлідства ў Беларусі больш не знайсці, ім можна бясконца любавацца і фатаграфаваць. Заклікаю ўсіх турыстаў-патрыётаў у найбліжэйшы час наведаць гэты ўнікальны аб'ект. Бо, як казаў паравозік з Рамашкава, заўтра можа ўжо быць позна.
«Фішка» раённага музея — пешыя прагулкі. На такіх экскурсіях ніколі сумна не бывае. Кошт — усяго некалькі рублёў. Супрацоўнікі сведчаць, што ахвотных прагуляцца па гістарычных мясцінах асабліва шмат летам. І найбольш папулярная экскурсія — «Ад Свірэльскай да Савецкай» — гэта як мы ўжо казалі, старая і новая назвы адной і той жа вуліцы.
— Вуліца Савецкая самая доўгая ў нашым горадзе — каля чатырох кіламетраў, — пачынае знаёміць з горадам Дар'я Эверс. — Яна стала такая яшчэ ў ХVІІІ стагоддзі дзякуючы таму, што да Клімавіч быў далучаны пасёлак Міхалін. Тут дарэчы, шмат старых будынкаў: наш музей, Дэпартамент аховы, які будавалі яшчэ да вайны для праваахоўных органаў, раённы Цэнтр культуры — прыгожы будынак з калонамі ў стылі савецкага ампіру. Бачыце побач помнік Леніну? У 90-я гады нашага Леніна ноччу... скралі. На жаль, так і не знайшлі, паставілі новага. Вельмі шкада, што першы помнік не знайшлі. Ён быў з бронзы, прычым работы славутага беларускага скульптара Заіра Азгура.
Некалькі крокаў убок, і мы каля не менш загадкавай пабудовы — рэдакцыі раённай газеты «Родная ніва», аднаго са старадаўніх клімавіцкіх будынкаў. Менавіта пад ёй знаходзіцца тая таямнічая бібліятэка, пра якую шмат хто пісаў, у тым ліку і наша газета. У ХVІІ стагоддзі на гэтым месцы быў манастырскі будынак, а ў ХІХ на яго падмурку пабудавалі турму. Перад рэвалюцыяй тут распачалі рамонт, падчас якога абрынулася падлога, і нехта ўбачыў унізе дубовыя стэлажы з фаліянтамі. Але займацца раскопкамі забаранілі, і ўсё зноў было засыпана, прычым надзейна — камянямі. У савецкі час былі спробы мясцовых краязнаўцаў дакапацца да ісціны, але скончыліся безвынікова. Захавалася частка вінтавой лесвіцы, але ўвайсці ў падвал перашкаджалі тыя самыя камяні.
— А яшчэ расказваюць, што тут быў падземны ход, — інтрыгуе Дар'я. — Ён злучаў гэты будынак з царквой Іаана Прадвесніка, якая знаходзілася насупраць, у парку, — яе разбурылі ў 1960-я гады. Падчас вайны ў будынку знаходзілася нямецкая турма, і, як расказваюць старажылы, па падземным ходзе немцы вадзілі ў царкву палонных, якія жадалі прыкласціся да крыжа перад пакараннем.
На тым месцы, дзе была царква, цяпер мемарыяльны комплекс. А сам парк — тое самае месца, дзе з размахам адзначаецца міжнароднае дзіцячае свята «Залатая пчолка». Парку, дарэчы, 150 гадоў. У гістарычных крыніцах апісваецца, што да рэвалюцыі яго алеі былі высаджаны ў выглядзе слова «Кацярына».
Сучасны парк цікавы тым, што тут знаходзяцца дзіцячыя атракцыёны, адкрытая летняя сцэна і... самалёт Су-9. Гэта напамін пра тое, што калісьці на тэрыторыі раёна размяшчалася эскадрылля 28-га гвардзейскага знішчальнага авіяцыйнага палка. Гісторыя данесла да нашчадкаў, што самалёт быў устаноўлены тут у пачатку 80-х. Дрэвы былі зусім маладыя, ім завязвалі макушкі, расцягнулі ў бакі і кацілі ўглыб парка лятальную машыну. Сёння, калі дрэвы сталі вялікія і моцныя, гэты нумар не прайшоў бы.
Дар'я Эверс — жывая энцыклапедыя горада, можа расказаць пра любую лаўку, ліхтар, нават пень. У парку некаторыя з іх стылізавалі пад малыя архітэктурныя формы. Наведалі мы нават стары кінатэатр «Беларусь». Раней ён быў галоўным культурным цэнтрам Клімавіч, але даўно не працуе і цяпер уяўляе сабой непрыгляднае відовішча. А вунь будынак цэнтра дадатковай адукацыі дзяцей і моладзі — у мінулым земская ўправа. Дому таксама болей за 100 гадоў.
Цудадзейная Іверская ікона Прасвятой Багародзіцы.
Старадаўняя Свята-Міхайлаўская царква — адна з галоўных мясцовых славутасцяў. Ёй больш за 150 гадоў, пабудавалі яе для Клімавіч па распараджэнні графа Міхаіла Мураўёва. Першапачатковы праект да Клімавіч так і не даехаў, яго перакупілі прадпрымальныя хоцімскія купцы. Каб уявіць сабе, што ён з сябе ўяўляў, дастаткова з'ездзіць у Хоцімск: тамтэйшы храм у гонар Святой Троіцы — сапраўднае ўпрыгажэнне райцэнтра. У Клімавічах рэалізавалі іншы праект, таксама цікавы. У савецкі час чаго толькі не было ў сценах царквы — ДТСААФ, малочная крама, крама з кармамі для хатніх жывёл. Некалькі гадоў таму культавы будынак вярнулі вернікам. У краязнаўчым музеі захоўваецца тэлеграма ад Сталіна, які выказвае ў ёй падзяку святару храма за мужнасць, праяўленую падчас вайны. Немцы, калі захапілі Клімавічы, аднавілі царкоўныя службы і адначасова трымалі ў храме ваеннапалонных. Айцец Пётр Макараў, які тут служыў, пад выглядам вянчання з дапамогай мясцовых жанчын ратаваў ваеннапалонных. Пары выходзілі з храма, і мужчын тайна адпраўлялі ў партызаны. Вось за гэты подзвіг Сталін і адзначыў свяшчэнніка.
Сёння настаяцелем храма з'яўляецца айцец Інакенцій. Яго я, на жаль, не заспела на месцы, падрабязнасці гісторыі расказала мне памочнік благачыннага па катэхізацыі Наталля Герасімава. Яна ж правяла экскурсію па храме. Ёсць тут і некалькі цудадзейных ікон. Адну з іх пазнаю па залатых ланцужках з крыжыкамі пад яе аправай — сведчанне нечых ацаленняў. «Гэта наша Іверская ікона Прасвятой Багародзіцы, — з гонарам адзначае Наталля. — На ёй пазначана, што яна была напісана і асвечана на Афонскай гары ў 1899 годзе».
Раней акрамя ікон на сценах храма быў яшчэ і роспіс на біблейскія тэмы. Цяпер гэтую прыгажосць можна ўбачыць толькі на фота. Некалькі гадоў таму гэтыя здымкі трапілі ў музей, а храм зрабіў сабе копіі. Наталля дэманструе вялікі альбом, дзе захоўваюцца тыя здымкі. А разам з імі — шмат іншых з цікавымі момантамі з царкоўнага жыцця. Пры храме існуе праваслаўны клуб, які наведваюць 30 дзяцей ад 7 да 15 гадоў. Яны вывучаюць Божы закон, жыціі святых, асновы праваслаўя, а таксама займаюцца ў тэатральным і мастацкім гуртках. З імі працуюць таленавітыя настаўнікі, дзякуючы якім дзеці займаюць прызавыя месцы не толькі ў раённых, але і ў абласных, рэспубліканскіх і нават міжнародных конкурсах. Клуб з'яўляецца ініцыятарам міжнароднага фестывалю праваслаўнай музыкі, на які прыязджаюць свяшчэннікі і калектывы з найбліжэйшых абласцей Расіі.
І на тое ёсць шмат прычын. Я, напрыклад, за два дні не паспела наведаць усе прыгожыя мясціны, якія ёсць у раёне. Цікава будзе з'ездзіць у вёску Судзілы да краязнаўца Аляксандра Галкоўскага, дарэчы, бацькі Дар'і Эверс. Экскурсіі ён праводзіць не менш цікавыя, чым яго дачка. У вёсцы Лазовіца можна паглядзець рэшткі царквы, зробленай без ніводнага цвіка, яны, дарэчы, занесены ў спіс гісторыка-культурнай спадчыны Беларусі. У вёсцы Ціманава цікавы школьны музей са стагадовай гісторыяй, які дастаўся ўстанове ў спадчыну ад мясцовага калгаса. У саміх Клімавічах знаходзяцца вялікія яўрэйскія могілкі — супрацоўнікі налічылі там 400 розных мацэў (надмагілляў).
Калі зацікавіліся, запісвайце назву гасцініцы — «Дружба». У райцэнтрах знайсці нешта камфортнае цяжка, але гэтая сапраўды ўтульная. Да вашых паслуг гарачая вада, тэлевізар, халадзільнік, цэлы набор мяккай мэблі, ёсць нават набор посуду — што яшчэ трэба вандроўнай душы? Цана, праўда, кусаецца — 33 рублі за аднамесны нумар. Але мясціны гістарычныя. Гасцініца знаходзіцца якраз побач з музеем. Раней на яе месцы размяшчаліся княжацкія гаспадарчыя пабудовы.
Знайсці, дзе паснедаць, таксама не праблема. Кавярня «Смак» ад клімавіцкай райспажыўкааперацыі — адна з самых папулярных устаноў у горадзе. Кубак кавы са смятаннікам будзе каштаваць да двух рублёў. А якія тут смачныя піражкі! На рубель можна купіць цэлых два. Заходзьце, не пашкадуеце. У непасрэднай блізкасці ад аўтастанцыі ёсць рэстаран і кавярня. Але не трэба забываць, што ўсе гэтыя ўстановы працуюць строга па раскладзе, некаторыя з перапынкам у дзве гадзіны. Паснедаць можна і ў гасцініцы, у нумары ёсць электрычны чайнік. А крам, дзе можна купіць любыя прысмакі і сур'ёзную ежу, у горадзе хапае. У крайнім выпадку папіць духмянай гарбаты можна, як мы ўжо казалі, і ў музеі — у княгіні Мяшчэрскай.
Цяпер запамінайце, куды ісці па сувеніры. Іх вельмі шмат у Доме рамёстваў. Там жа можна набыць карціны вядомага мастака Леаніда Ячнева, аўтара кампазіцыі з княгіняй Мяшчэрскай. Вялікі тут выбар вырабаў з дрэва і гліны. Напрыклад, драўляная ружачка каштуе пяць рублёў. Сімвалы года — сімпатычных мышэй з гліны — прадавалі ўсяго па тры рублі. Я купіла некалькі на ўдачу. А яшчэ гліняную падкову — таксама за траячку.
Яшчэ адно месца для набыцця сувеніраў — дзіцячая школа выяўленчых мастацтваў. Шматлікія дыпломы, якія сведчаць пра поспехі тутэйшых выхаванцаў, ледзь умяшчаюцца на сцяне. Прыгожыя вырабы з саломкі, гліны, жгута каштуюць прыкладна 10-15 рублёў.
Нэлі ЗІГУЛЯ
Фота аўтара
Як мы бярозавік куплялі на гандлёвай пляцоўцы лясгаса і ў лясніцтве
Творчая вечарына народнага артыста Беларусі прайшла ў адной з мінскіх гімназій.