Вы тут

Аляксандр Гарцуеў: Я бачыў, як публіка сыходзіла са спектакляў эстэтычна пакрыўджанай


Ледзь не аднагалосна падчас аднаго абмеркавання напрыканцы мінулага года група экспертаў сышлася на тым, што самае цікавае ў тэатральнай сферы цяпер адбываецца ў лялечным тэатры, «Арт Карпарэйшн» і РТБД. Рэспубліканскі тэатр беларускай драматургіі сапраўды за апошнія гады набраў безліч ачкоў і стаў не тое каб моднай, але вузлавой пляцоўкай. Мы сустрэліся з акцёрам, рэжысёрам, выкладчыкам і з 2012 года мастацкім кіраўніком тэатра Аляксандрам Гарцуевым, каб пагаварыць пра тонкасці работы з сучаснымі беларускімі п'есамі, і ў першую чаргу запыталіся, ці супадае, на яго погляд, такая прафесійная ацэнка з глядацкай.


— Я паважаю меркаванне прафесіяналаў, але ніколі ім не кіруюся: я сталы і ўзростам, і стажам чалавек, таму ведаю, што яно не заўсёды аб'ектыўнае, бо памятаю часы, калі стаўленне прафесіяналаў магло быць заангажаванае. Мяне больш цікавіць меркаванне гледачоў і запаўняльнасць залы інтэлігентнымі людзьмі. Калі я бачу, што людзі прыйшлі ў тэатр, разумею, што адбываецца нейкая з'ява. Дык вось, такое ёсць — увага да сучаснай беларускай драматургіі сапраўды павысілася, гэта відаць па колькасці гледачоў на спектаклях, чытках і фестывалях. Не скажу, што беларуская драматургія расквітнела, а дай бог ёй росквіту — прычыну трэба шукаць у развіцці грамадскай думкі, у тым ліку палітычнай. Мабыць, сучасныя п'есы пераклікаюцца з тым, што цікавіць грамадства, у якога, паколькі адрыў ад ментальнасці Савецкага Саюза стаў відавочным, з'явіліся абсалютна самастойныя зрухі і памкненні. За маё жыццё інтарэс да тэатра падымаўся і падаў разы тры ці чатыры: я памятаю пустыя залы ў пачатку 80-х, перапоўненыя, потым зноў пустыя, сёння цікавасць высокая, а гадоў сем-восем таму была нізкая.

— Вы думаеце, гэта залежыць не толькі ад таго, што прапануе тэатр, але і ад самога гледача?

— Не можа быць так, каб тэатр быў дрэнны, а потым падумаў-падумаў — і стаў добры. Тут мусяць іграць ролю аб'ектыўныя грамадскія з'явы, на якія тэатр не можа не рэагаваць, але гэта павольны працэс, у ім не працуе прыказка «раніцай у куплеце — вечарам у газеце». Аўтару трэба нешта адчуць, заўважыць, абдумаць, потым напісаць п'есу, якая мусіць адляжацца, пакуль не пачнуцца рэпетыцыі і нарэшце не паўстане спектакль. Усё гэта можа заняць не адзін год, а я заспеў часы, калі спектаклі рабіліся паўтара, а то і два гады, ніхто нікуды не спяшаўся, усё было размазана ў часе, акцёры не былі так занятыя здымкамі ў кіно. Эканоміка была планавая, але ў тэатры ніякіх планаў чамусьці не было — рабілася мастацтва. Цяпер — план, але не ў тым сэнсе, што ён нам спускаецца, а ў тым, што мы самі сабе можам дазволіць, а што — не. З улікам усіх фінансавых пытанняў і графікаў нашых супрацоўнікаў спектакль павінен быць зроблены за тры месяцы, інакш усё ламаецца і ляціць.

— Калі перайсці ад культурнага асяродку да масавага спажыўца, словазлучэнне «беларуская драматургія» яго хутчэй адштурхне, чым прыцягне. РТБД гэтым часам выступае з цэлым шэрагам паспяховых праектаў. Ці можаце вы апісаць, хто глядач вашага тэатра?

— Ведаеце, тэатр ніколі не быў накіраваны на шырокага спажывальніка, спакон вякоў у яго ходзіць шэсць працэнтаў насельніцтва. Гэта ў асноўным інтэлігенцыя, то-бок вяршкі народа, якія накіроўваюць грамадскую думку. Я вельмі рады, што да нас сталі прыходзіць больш сталыя гледачы, бо гэта значыць, што і тэатр становіцца больш разумны і інтэлігентны: яшчэ гадоў пяць таму большасць залы займала моладзь, і гэта цудоўна, яна і цяпер да нас прыходзіць, але для мяне ў гэтым ёсць знак нейкай лёгкадаступнасці і лёгказразумеласці. Я не лічу моладзь дурной, але калі ў зале толькі яна, мяне гэта насцярожвае, бо я хачу, каб людзі думалі і суперажывалі, а для гэтага, мне здаецца, чалавек павінен трошкі пажыць на свеце.

— Ці застаецца назва тэатра карэктнай, бо спектаклі сёння рэжысёрскія і ўнёсак рэжысёраў у пастаноўкі калі не большы, то, прынамсі, раўназначны драматургічнаму?

— Тэатр яшчэ ў канцы ХІХ стагоддзя перастаў быць драматургічным ці акцёрскім і стаў рэжысёрскім, я тут не адкрываю нічога новага. П'ес шмат, але яркай тэатральнай з'явай спектакль можа стаць толькі дзякуючы рэжысёру, пасыл рэжысёра — самае важнае ў тэатры, хай драматургі не крыўдзяцца. Мяне вучылі, што п'еса — толькі нагода для спектакля. А назва тэатра прадугледжвае, што ў нашым рэпертуары, хоць гэта нідзе не прапісана, толькі дамоўлена, павінна быць не менш за 75 працэнтаў пастановак па беларускіх п'есах, а ў нас іх цяпер — каля 90 працэнтаў. Негалосная прапорцыя — 50/50 — існуе нават у тэатры Янкі Купалы.

— Паколькі РТБД працуе з п'есамі амаль выключна беларускіх аўтараў, узнікае лагічнае пытанне: наколькі свабодна вы сябе адчуваеце ў гэтым матэрыяле з пункту гледжання яго дастатковасці і прыдатнасці па фармаце?

— Пры тэатры існуе Цэнтр беларускай драматургіі, які займаецца пошукам тэкстаў і работай з сучаснымі драматургамі — ён арганізуе чыткі, фестывалі, публікуе найлепшыя творы. Там шмат таго, што я не ставіў бы, але сам працэс гэты патрэбны, дзякуючы яму не-не, ды і ўзнікае нешта вартае вялікай сцэны. Тое, на што будуць хадзіць год, два і больш, а не аднаразовыя паказы, якія я адразу магу прадбачыць. Цэнтр працуе не толькі на наш тэатр, а на ўсю краіну і прадстаўляе на чытках і фестывалях у Расіі, Польшчы, Германіі і так далей беларускі феномен, хоць, на жаль, ён толькі ўмоўна беларускі, бо амаль усё пішацца на рускай мове. Я разумею аўтараў, яны хочуць, каб іх творы хутчэй трапілі на сцэну, а беларускамоўныя тэатры можна пералічыць па пальцах.

— «Аднаразовы паказ» — гэта адмоўная характарыстыка?

— Па мастацкасці — не, але фінансава — адмоўная. Я адразу бачу п'есы, на пастаноўкі якіх пойдзем толькі я і мае сябры. Разумееце, той, каму падабаецца Шышкін, — а такіх людзей многа, і яны не дурныя людзі — будзе глядзець на лес і плакаць, але не зразумее «Чорны квадрат», таму што яго ўспрыманне на такое мастацтва не настроена. У тэатры таксама ёсць пастаноўкі, зразумелыя шырокаму колу насельніцтва, а ёсць добрыя толькі для пяці чалавек. Мы, на жаль, не можам патраціць вялікія грошы і не «адбіць» іх, бо апроч мастацкай выконваем фінансавую задачу, хоць у нашым рэпертуары ёсць спектаклі, якія апраўдалі сябе дзесяць-дваццаць разоў і «кормяць» астатнія. Таму нішу аднаразовых пастановак, як кажуць, бюджэтненька запаўняе Цэнтр беларускай драматургіі ў сваёй невялічкай зале на сорак месцаў.

— Ужо два спектаклі на сцэне РТБД паставіў Яўген Карняг — складаныя для разумення, але надзвычай папулярныя. Чаму гэта не «аднаразовы» тэатр?

— Я ведаю Яўгена больш за пятнаццаць гадоў і памятаю яшчэ студэнтам — на яго першыя пастаноўкі публіку было цяжка сабраць, народ быў неяк не гатовы, але гэты этап Яўген прайшоў даволі хутка. Спектаклі Карняга — гэта паэзія візуалістыкі, там ёсць пачуцці і эмоцыі, дзе, можа быць, не ўсё зразумела, але гэта заварожвае. Ведаеце такі банальны выраз: «Ну, па-першае, гэта прыгожа». Адчуванне эстэтыкі ў Яўгена проста прыроджанае. «Шлюб з ветрам» мы вылучаем на тэатральную прэмію, толькі не ведаем пакуль, у якой намінацыі. Я прапанаваў вылучыць яго як музычны спектакль, бо ў ім нон-стопам гучыць музыка і нон-стопам спяваюць.

— На мінулай прэміі падышла б намінацыя эксперыментальнага спектакля.

— З маімі актыўнымі каментарыямі гэтую намінацыю прыбралі. Я быў тады ў камісіі тэатральнай прэміі: у якасці эксперымента падаваліся звычайныя бытавыя спектаклі на трох акцёраў альбо аперэткі на пяць.
Я пытаюся: «А ў чым тут эксперымент?» — і мне адказваюць: «Звычайна ў нас аперэты вялікія, таму гэта для нас эксперымент».
Я падумаў, што вызначэнне занадта размытае і тэатр — эксперымент сам па сабе.
З класіфікацыямі пастаянная праблема, асабліва ў час, калі тэатр становіцца сінтэтычны і аб'ядноўвае розныя жанры — Карняг у гэтым сэнсе наперадзе планеты ўсёй. У драматычных пастаноўках, напрыклад, сталі шмат спяваць. Калі я вучыўся, думаў, што танец мне не патрэбны: я ж драматычны акцёр! Цяпер разумею, што мала танцаваў.

— Вы сказалі, што яшчэ пятнаццаць гадоў таму публіка была не гатовая да Карняга. Ці ёсць у тэатры нешта, да чаго публіка ўсё яшчэ не гатовая?

— Да эпатажных спектакляў, калі сродкамі выразнасці становяцца спрэчныя, звязаныя з этыкай рэчы, чаго ў Еўропе ўжо даўно не баяцца. Публіка дрэнна ўспрымае шок паталогій, натуралізму, нецэнзурную лексіку. Я бачыў, як на некаторых спектаклях форуму ТЭАРТ публіка ўставала і сыходзіла эстэтычна пакрыўджанай.

— Мы згадвалі баланс паміж мастацтвам і забавай: у рэпертуары РТБД ёсць камедыі — як у беларускай драматургіі ўвогуле з камедыямі?

— Дрэнна. Думаю, гэта нацыянальная рыса. Мы правялі два драматургічныя конкурсы. Першы быў прысвечаны пяцісотгоддзю кнігадрукавання, і некалькі напісаных п'ес у выніку пастаўленыя ў тэатрах. Задачай другога было стварэнне камедый — мы атрымалі і дурныя, і разумныя п'есы, але не камедыі, хоць мэтай усё ж такі былі менавіта смешныя камедыі. Беларусы — не надта гумарныя людзі, Макаёнкаў больш не нараджаецца, ды і Макаёнак аказаўся гумарыстам свайго часу. Увесь Савецкі Саюз рагатаў над яго п'есамі, а прайшлі гады — і маладым людзям яны наогул незразумелыя. Калі мы рэпетавалі «Сірожу», дзе ўсё пачынаецца ў 80-х, актрыса не разумела, чаму, калі Дзіна любіць Мішу, а Міша з'язджае ў Ізраіль, гэта такая трагедыя, маўляў, хай едзе з ім. Адзін акцёр майго ўзросту кажа ёй: «Ды таму, што яе хрэн бы выпусцілі!» Таму і з п'ес Макаёнка сёння можна ставіць толькі адну-дзве.

— Што ў сферы інтарэсаў сучасных беларускіх драматургаў сустракаецца найчасцей?

— Часта кажуць пра маладзёжную субкультуру, дзе вельмі многа чарнухі пра маргіналаў маладзёжнага соцыуму, Шабаны і Серабранку, што нецікава. Нам трэба выводзіць героя нашага часу, а не апісваць жыццё хлопца з Шабаноў — дзе ён накурыўся, напіўся і ўзяў дзеўку, ай-ай-ай, давайце перажываць на гэты конт. У маладых аўтараў таксама відаць скрыты пратэст супраць соцыуму, маўляў, мы не хочам жыць, як вы жывяце. Але мне здаецца, гэта звычайны маладзёжны бунтарскі дух, які не пакіне нейкага следу. Хоць я забываюся пра слова «талент»: што гэта такое, я не ведаю, але з ім ты і пра пачак цыгарэт цікава напішаш. У Маскве я бачыў спектакль па тэлефоннай кнізе: у тэатральнай сферы часта кажуць, што быў бы талент, сыграеш і па тэлефоннай кнізе, і вось людзі ўзяліся і сапраўды цудоўна па ёй сыгралі. Мне прыносяць шмат п'ес, цэлая шафа поўная тэкстаў, тэатр, трэба сказаць, прыцягвае рознага кшталту людзей. Прыйшоў неяк дзед — палкай стукае і кажа, што я абавязаны яго паставіць:
«У адпаведнасці з законам аб культуры вы павінны ставіць беларускіх драматургаў», — я адказваю, што так, павінен, — «А я і ёсць беларускі драматург!» Заставалася толькі палкай мне па галаве стукнуць.

— Вы казалі, што рэцэптаў няма, але ж нейкія крокі, што зрабілі РТБД больш папулярным, пэўна, можна вылучыць?

— Стараюся не пускаць у тэатр самадзейнасць, павярхоўнасць і непрафесійнасць, хоць не заўсёды атрымліваецца. Гаворка пра доўгі скрупулёзны працэс — гэтую п'есу не прапусціць, гэтага акцёра ўзяць, а тую актрысу — не. Сёння цаглінка, заўтра, паслязаўтра — глядзіш, праз восем гадоў бачны вынік. Я працаваў некалькі гадоў і ўсё думаў, ну што я тут раблю, а потым нехта мне кажа: «А вы ведаеце, Аляксандр Фёдаравіч, кажуць, ваш тэатр стаў самым модным». Я запытаўся, дзе, аказалася — у лазні, я і адмахнуўся. Праз месяц-другі чую нешта падобнае, потым у газеце напісалі, і я падумаў, можа, сапраўды нешта пачало складвацца. Праўда, маёй мэтай не было зрабіць РТБД модным месцам, я займаюся тым, чаму мяне вучылі мае педагогі, — мастацкім тэатрам з вялікай літары. Хоць у абсалюце гэтага ніколі не будзе, бо для яго патрэбна іншае грамадства, а калі яно з'явіцца, тэатру ўжо не будзе пра што гаварыць.

Гутарыла Ірэна КАЦЯЛОВІЧ

Фота з архіва РТБД

Выбар рэдакцыі

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».