Вы тут

Гэта дзіўная, незвычайная Каця...


Штрыхі да партрэта тэатральнай мастачкі

Калі ў цябе ў душы засталася хоць адна квітнеючая галінка, то на яе заўсёды сядзе спеўная птушка


Усходняя мудрасць

Кацярына Шымановіч — адна з таленавітых вучаніц народнага мастака Беларусі Барыса Герлавана, выпускніца Акадэміі мастацтваў. За параўнальна невялікі перыяд працы ў прафесіі паставіла спектаклі, якія звярнулі на сябе ўвагу тэатральнай грамадскасці. А яшчэ паспела набыць імідж крэатыўнага і стыльнага мастака-сцэнографа.

Адна з маіх калегаў неяк параўнала яе з дзяўчынкай-лялькай Суок з кінафільма «Тры таўстуны», створанага паводле казкі Юрыя Алешы ў 1966 годзе. Дазволю сабе працытаваць гэта вобразнае параўнанне.

«Галава Суок — парцалянавы твар з незвычайнымі, майстэрскай лепкі рысамі, з трыкутнікамі падкрэслена тэатральных броваў, з расчыненымі вачыма. Першае ўражанне ад Кацярыны Шымановіч — стрыжаная лялька спадчынніка Туці: тут шарніры, тут вось дрот, там ключык для завода. Цік-так — і падміргнуць вочы, ажывуць пальцы, з‑пад якіх у чарговы раз пасыплецца-пальецца нешта незвычайнае і чароўнае…».

Чаму Суок, спытала я ў Каці.

— Цяжка сказаць. Напэўна, гэта проста асацыяцыі. Бо Суок — дзіўная. І я, мабыць, таксама. А можа ўся справа ў стрыжцы, — пажартавала мая візаві.

Кацярына Шымановіч — яшчэ студэнтка Акадэміі мастацтваў — перамагла на Дэльфійскіх гульнях-2012 у Астане

Дзіўны, дзіўная, дзіўныя — гэтыя вызначэнні ў Кацярыны, наколькі я зразумела з гутаркі з ёй, азначаюць абавязкова нешта незвычайнае. Гэта значыць — не як усе, тое, што вылучаецца з шэрага натоўпу. Гэта можа быць чалавек, карціна, касцюм, група людзей, спектакль, адносіны паміж людзьмі…

Такая і яна сама, гэтая абаяльная, надзвычай мілая 25‑гадовая мастачка. На яе немагчыма не звярнуць увагі. Дапытлівы, вельмі сур’ёзны погляд і здольнасць імгненна зрэагаваць на жарт — заразліва, па-дзіцячы засмяяцца, а то нават і заплакаць, калі вельмі расчуліцца. Дзіўна, як дакладна, лепш не прыдумаеш, прымеціла калега гэтую Каціну асаблівасць — хутка ўключацца ў струмень жыцця, імгненна рэагаваць на што б там ні было. Так, верагодна, з ёй цяпер адбываецца і ў прафесіі: прачытае п’есу — і наперад, хутчэй тварыць!

Прагляд кампазіцыі ў Акадэміі мастацтваў разам з сакурснікамі. Справа — Барыс Герлаван.

А ў прафесіі пакуль — хваля поспехаў. Чаго толькі «Кароль Лір» варты! Яе першы самастойны спектакль на вялікай сцэне Купалаўскага тэатра! Ды яшчэ з кім! З культавым рэжысёрам Мікалаем Пінігіным! Да таго разам з мужам, сцэнографам Сяргеем Ашухам, Каця працавала над нашумелай прэм’ерай мінулага сезону — спектаклем «Шляхціц Завальня, або Беларусь у фантастычных апавяданнях», рэжысёр-пастаноўшчык Алена Ганум. Яшчэ раней разам з ім стварала дэкарацыі, касцюмы да спектакля «Зямля Эльзы» на Камернай сцэне, які таксама ставіла Ганум. Там жа ішла і самая першая яе пастаноўка — «Запалкi», рэжысёр-пастаноўшчык Таццяна Ларына. А «Радзіва “Прудок”» Рамана Падалякі паводле п’есы Андруся Горвата дагэтуль пракатваецца з аншлагамі. Дарэчы, за гэты спектакль, як і за «Запалкі», ёй прысудзілі прэстыжную прэмію імя Івана Ушакова, вядомага беларускага мастака-сцэнографа. Каця і аўтар касцюмаў да оперы «Сельскі гонар» П’етры Масканьі ў Вялікім тэатры, дзе працуе мастаком. Некалькі гадоў запар адказвае і за мастацкае афармленне Вялікага навагодняга балю. А цяпер у Вялікім разам з рэжысёрам-пастаноўшчыкам Дар’яй Пататуркай будзе ствараць сцэнаграфію і касцюмы да дзіцячай оперы «Коткін дом».

Як жа Каця вытрымлівае такі шчыльны графік занятасці? Кажа: лёгка. Бо як інакш? Займаецца ж любімай справай! Для сябе яна зразумела важную рэч: трэба жыць, працаваць і адпачываць так, каб атрымліваць ад усяго — радасць, задавальненне. А калі ўзнікаюць праблемы, то не хвалявацца, не перажываць, а дзейнічаць. Змена ў яе свядомасці адбылася ў аўстрыйскім Лінцы, у Кунст-універсітэце, дзе яна некалькі месяцаў вучылася дзякуючы міжнароднаму праекту па абмене студэнтамі. Там пазнаёмілася і пасябравала з аднагодкамі з Польшчы, Румыніі. Яны, тлумачыць, больш свабодныя, чым мы, менш зацыкленыя на няўдачах. Лічаць лепшым сродкам ад іх — рухацца далей.

— Мне яшчэ пашчасціла, што вучылася ў сапраўднага майстра сцэнаграфіі. Ён даў нам прафесію. Мне не забыцца пра часы свайго студэнцтва. Праўда, і дагэтуль зрэдку можа прысніцца жах: нешта не атрымліваецца. Памятаю, як усё добра пачыналася, як на працягу ўсяго першага семестра, у перыяд так званай фармальнай кампазіцыі, Барыс Федасеевіч мяне нават хваліў. І як прымаў мой праект. Вядома ж, я радавалася. А потым пачалося... Рыдала, як і мае аднакурснікі: маўляў, нічога не атрымліваецца, нічога не паспяваю… А Герлаван патрабаваў аргументаў: чаму я раблю так, а не па-іншаму? Прывядзі, казаў, неабвержныя доказы. Часам здавалася мне, што я ну проста памру, шукаючы тыя доказы…

І Каця яшчэ падзялілася тым, як працавала над макетам паводле незавершанага сцэнарыя «Мой брат памёр». Там у яе быў касмічны падыход да вырашэння, не побытавы. Макет яна зрабіла да тэрміну прагляду Герлаванам, а пасля яго — рэктарскай камісіяй. Радавалася, ганарылася, што паспела. А напярэдадні прагляду прымудрылася ўпасці… прама на макет. Ці спатыкнулася, ці за нешта зачапілася. Уся канструкцыя сагнулася… Гэта, прызнаецца, была катастрофа:

— Са мной здарылася істэрыка… Выратавалі мяне і праект бацькі: яны працавалі ўсю ноч, а мяне адправілі прэч, каб супакоілася. І ўсё выправілі. Як гэта ні смешна, але я і сапраўды супакоілася, пакатаўшыся на ровары.

Каця і цяпер з велізарнай удзячнасцю ўспамінае бясцэнны досвед, набыты падчас вучобы ў Герлавана. Дзякуючы яму, кажа, яна стала загартаванай, больш мацнай, навучылася з гумарам ставіцца як да ўласных промахаў, так і да поспеху.

— Калі хваляць мяне за сцэнаграфію, мне, вядома, прыемна, але я ж не адна працавала. Колькі людзей робяць спектакль! Абмеркаванне ж дэкарацый, касцюмаў, нейкіх прыдумак — гэта момант сатворчасці рэжысёра і мастака, дыялог. Я, да прыкладу, магу прапанаваць тое, што хачу выкарыстаць у сцэнаграфіі, а рэжысёр, дапусцім, не лічыць тое, што мне вельмі падабаецца, неабходным. І я тады яго пераконваю, знаходжу аргументы, нешта даказваю…

Пэўна, школа Герлавана ў тым дапамагае: даказваць, аргументаваць. Кажу пра тое Каці. Абедзве смяёмся.

Адкуль у ёй жылка мастака, цяга да творчасці?

Аказваецца, і сям’я ў Каці творчая. Мама Яўгенія Рычардаўна — дызайнер, закончыла Мінскі мастацкі каледж імя Аляксея Глебава, яна яшчэ і псіхолаг. Тата Багдан Уладзіміравіч вучыўся ў школе з мастацкім ухілам. Потым набыў медыцынскую спецыяльнасць, працаваў рэаніматолагам-анестэзіёлагам, а ў цяперашні час творча рэалізуе сябе ў мастацкай працы з металам і дрэвам. З маленства, колькі сябе памятае, Каця малявала, нешта майстравала… Дагэтуль яшчэ жывы Дзед Мароз з пап’е‑машэ, якога ўсёй сям’ёй, яшчэ да нараджэння брата, яны ляпілі ды размалёўвалі. Потым і з Мішкам ужо майстравалі з салёнага цеста забаўныя ёлачныя цацкі-фігуркі.

Кацярына і Сальвадор Далі ў Нацыянальным музеі мастацтваў XXI стагоддзя ў Фігерасе (Іспанія)

І гэта, як цяпер гавораць: гены. А яны ў Кацярыны, акрамя бацькоўскіх, і сапраўды творчыя. Можа калі-небудзь, як мая суразмоўца замовіць сабе генеалагічнае дрэва, то ў радаводзе сярод сваякоў мы пабачым і кампазітараў, і вядомых арганізатараў музейнай справы, і музыкаў з музыказнаўцамі, і нават парачка журналістаў там знойдзецца… А пакуль ёй гаварыць пра тое не хочацца. Не яе гэта дасягненні. Зрэшты, Каця мае рацыю. Бо гены могуць і не раскрыцца, калі чалавек сам не напружваецца.

Ёй жа напружанне па душы, падабаецца пастаянная творчая ўключанасць. І пра яе саму хочацца яшчэ сказаць: Каця як той невялікі генератар, які дае творчы ток. Магу выказаць і здагадку: таму з ёй і рэжысёрам працаваць падабаецца.

Дарэчы, яна доўга ў Дзеда Мароза верыла. І цяпер, калі я ў Каці спытала, чым парадаваў у Новы год яе муж, яна мяне паправіла: Дзед Мароз парадаваў…

Я, вядома ж, не ўстрымалася і ад пытання: як яна і Сяргей, дзве творчыя асобы, разам ужываюцца. Нармальна, сказала, ім добра разам. Абодвум цікава і на працы, калі ёсць агульны праект, калі разам нешта ствараюць, і дома. Абодва ж занятыя справай, якая і аднаму, і другому падабаецца. Адзін аднаго лёгка разумеюць. Калі адразу не ўдаецца зразумець, то размаўляюць і прыходзяць да кансэнсусу. Разам яны і падарожнічаюць, адкрываючы для сябе новыя месцы, новую культуру. Каці вельмі запала ў душу Іспанія. Гэта краіна камянёў, мудрагелістых формаў, кіпарысаў, кажа… Там яна, калі ўбачыла прыроду, зразумела, адкуль у любімых ёю іспанскіх мастакоў такое бачанне свету. Іспанскую прыроду цяжка, гаворыць, параўнаць з беларускімі краявідамі, лясамі і садамі, з елкамі, яблынямі і грушамі. У Аўстрыі Кацю ўразілі горы. А як жа мора, пытаюся. Падабаецца? Хіба можа не падабаецца: яно ж чарадзейнае. Упершыню яна ўбачыла мора ў адзінаццацігадовым узросце, калі іх з братам дзядулі з бабуляй павезлі ў Крым. Калі мора адкрылася воку, а тое здарылася ў Севастопалі на падыходзе да пляжа Учкуеўка, то Каця прыйшла ў невымоўнае захапленне. Добра памятае, як гучна крычалі разам з братам: мора! мора!.. І абдымаліся.

Чараўніцтва, казкі — яе канёк. Таму сярод любімых кніжак і фільмаў з дзяцінства — «Гары Потэр». А на маё пытанне, з чаго пачынаецца ў яе працэс прыдумвання дэкарацый, ці ёсць нейкі адпраўны пункт, яна адказала:

Сцэна са спектакля «Радзіва “Прудок”»

— Я ўжо ў адным з інтэрв’ю гаварыла пра тое, што доўга не разумела: як такі падрабязна апісаны свет, як у «Гары Потэры», можа быць прыдуманым. А потым адчула сама, як тое атрымліваецца. Усё адбываецца як бы само сабой. Няма ніякага адпраўнога пункту. Няма і думкі: вось цяпер я буду тварыць, ствараць дэкарацыі. Проста, пазнаёміўшыся з п’есай, пачынаю жыць у тым свеце. І як бы бачу яго, адчуваю… Ён паступова выяўляецца ў маёй свядомасці, а потым і на сцэне. У тым ёсць сапраўды нешта чароўнае.

Магчыма, таму сярод любімых мастакоў, якія Кацю натхняюць, сюрэалісты — Міро, Шагал, Кандзінскі, Малевіч, Магрыт… А Сяргей адкрыў для яе іспанскага абстракцыяніста Антоні Тапіеса. Таксама яна ў захапленні ад Сальвадора Далі. Ён для яе — «дзіўны», няпросты. Лічыць: такім і павінен быць мастак.

Сцэна са спектакля «Шляхціц Завальня, або Беларусь у фантастычных апавяданнях»

І я разумею Кацю, таму што сама прыхільніца сюррэалізму, а ён несумяшчальны з логікай. У ім ёсць і магія, і чараўніцтва, і дзёрзкасць, якія дазваляюць выяўляцца ўяўленню, трансфармаваць вобразы, злучаць незлучальнае. Што, дарэчы, знаходзіць адбітак і ў Каціных дэкарацыях.

Вядома ж, і логікі ў яе прафесіі мастака-сцэнографа таксама звышдастаткова. Бо пасля таго, як зацверджаны макет спектакля, пачынаюцца зносіны з цэхамі: уступае ў сілу вытворчасць. Пытаюся ў Каці яшчэ, ці цяжкі для яе быў перыяд, калі працавала над «Каралём Лірам»? Ды не, кажа: не цяжкі, гэта так натуральна ў маёй працы, бо ад таго, што раблю, атрымліваю задавальненне. І мне чамусьці ў гэты момант прыгадалася Суок, якая на пытанне, ці цяжка ёй быць лялькай, падумала: бываюць больш цяжкія дні, напрыклад, жангліраваць запаленай лямпай, ці рабіць двайное сальта-мартале…

Шмат цікавых дэталяў, прыдумак, якія характэрныя для стылю Кацярыны-сцэнографа, у спектаклі «Радзіва “Прудок”»

Цікава, пра што падумала Каця, калі адказвала на пытанне: ці было ёй цяжка? Мяркую, падумала пра тое, пра што і сказала. Бо яна падаецца мне натурай цэльнай: словы адпаведныя думкам. І, дарэчы, наколькі я зразумела, Каця адчувае вялікую радасць ад вырашэння нават складаных творчых задач. А ўсё, па-мойму, таму, што — на пазітыўную жыццёвую хвалю настроена.

Валянціна Ждановіч

Фота з асабістага архіва Кацярыны Шымановіч і kupalauski.by

Выбар рэдакцыі

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».