Вы тут

Валянціна Чаркашына-Ждановіч. Шампанскае, ружы і шакалад


Валянціна Чаркашына-Ждановіч нарадзілася ў горадзе Ваўчанску Харкаўскай вобласці. Філолаг. Вучылася ў Кіеўскім дзяржаўным універсітэце, але неўзабаве лёс закінуў дзяўчыну ў Беларусь, у Мінск, і апошнія два курсы вучобы яна заканчвала ўжо ў БДУ. Пачынала друкавацца як тэатральны крытык, паступова і не без поспеху асвойваючы ўсё новыя журналісцкія жанры. Журналістыка ў 2004 годзе і прывяла яе ў рэдакцыю часопіса «Беларусь. Belarus», дзе яна працуе па сённяшні дзень.

Алесь Бадак

Сёння ён бачыў маму. Прыснілася. Маладая і прыгожая, як на той фотакартцы, зробленай яшчэ да замужжа.

...Яна ляжыць у маладым садзе пад яблыняй на даматканай коўдры, пасярод майскай травы-квецені, у бела-шаўковай сукенцы, прыгожа і па-жаноцку пахіліўшы галаву на руку. І загадкава ўсміхаецца.

Так усміхаюцца ўсе жанчыны. Калі хочуць быць крышку загадкавымі. А яшчэ мама нагадала яму чамусьці знатную паненку з карціны Гоі «Маха аголеная». А жонцы — Грэту Гарба.

Мамін твар свеціцца радасцю — гэткія твары і сапраўды ў высакародных артыстак з прыгожых фільмаў пра каханне.

Праменне сонца прасейваецца скрозь укветненую крону яблыні, пераліваецца на маміных валасах. І светла-шаўковыя іх хвалі быццам афарбаваны ружовым колерам вясны, пялёсткаў, кахання...

Ён паспеў падумаць: а падобная ж мама на яго жонку!

Яшчэ імгненне — і мама, лёгкім рухам крануўшы валасы, узмахнула рукамі, нібы вялікая птушка, злёгку павяла галавою, запрашаючы ўслед за ёй, і паляцела да бяроз. Яны пяшчотна нявесціліся ў пасадцы, непадалёк ад новай хаты, у якой ён нарадзіўся і вырас.

Мама аддаляецца няспешна і здалёк падобная ўжо не на птушку — на яблыневую кветку, сарваную з дрэва пругкім парывам ветру...

Яна кліча яго за сабой! Мужчына ўсміхнуўся, падняўся з садовай лаўкі, узмахнуў рукамі. Зусім як мама. Але ўзляцець не змог. «Пасля сарака лётаць цяжкавата», — падумалася, калі бег за ёю наўздагон, нацянькі праз лужок, у пасадку.

Там ён некалі, у дзяцінстве, любіў гуляць.

Беглася цяжка. З-за травы.

Яна вырастала проста на вачах, як у запаволенай кінастужцы. Распраўлялася, з пяшчотна-майскай выцягвалася ў перадсенакосную, з вострымі дзідамі, суквеццямі і султанчыкамі наверсе.

Мужчына спыніўся, прысеў на кукішкі і... згубіўся ў высокай траве, не ведаючы, дзе тыя майскія бярозы. Замест іх убачыў вочы, што набліжаліся да яго. Шмат пар вялізных зеленаватых вачэй, падобных да жончыных.

Учора яна паехала ў адпачынак. Упершыню — без яго.

Вочы плакалі. З нечага, чаго мужчына не разумеў. Вочы малілі, угаворвалі, спрабавалі нешта растлумачыць...

Празрыстыя, як раса, слёзы падалі проста на зямлю. Часта-часта. І чуўся хрустальны звон.

Не паспеў мужчына апамятацца, як кроплі жончыных слёз утварылі зеленаватае азерца. Вада ў ім пенілася і буркатала. Нібы шампанскае ў бакале. І, здавалася, недзе цурчаў нябачны ручай, прабіваўся да возера.

Тут ён адчуў боль у сэрцы і выгукнуў што было моцы:

— Мамачка, памажы!..

І пачуў раптам рэха. Яно засмяялася недзе ў пасадцы голасам птушкі-перасмешніцы: «жы-жы-жы». І замоўкла...

Адразу ж трава зноў стала мурожнаю, майскаю, схаваўшы перадпакосныя свае дзіды.

Мужчына прыпадняўся, узмахнуў рукамі — як мама. І... паляцеў над лужком, злёгку закранаючы пяшчотныя казытлівыя травінкі. Рукі-крылы самі неслі туды, дзе нявесціліся бярозы і спявалі салаўі, — да пасадкі.

Ён апынуўся на самым яе ўскрайку і ўбачыў, як з неба на бярозы бясшумна схілілася цёмна-фіялетавае покрыва зорнай ночы і ахутала ўсю пасадку.

Мужнае сэрца яго заныла, занепакоілася. Білася часта-часта — як у дзяцінстве, калі страшна. Ці як у той жоўтай птушкі, якую ён падлеткам адваяваў з кіпцюроў кошкі, а потым выхадзіў і адпусціў на волю. Здаецца, то была івалга...

Гэтаксама тахкала і сэрца жонкі. Пазаўчора, калі яны разам былі на вяршыні кахання. Мужчына нават адчуў у сваім целе мяккае рэха тае асалоды.

З тым і падаўся ў ноч. Не зрабіў і некалькі крокаў, як пабачыў маму.

...Яна сядзіць за столікам на дваіх. Тонкі профіль асвятляюць агеньчыкі дзвюх высокіх свечак. Язычкі полымя злёгку пакалыхваюцца, над імі віецца начны матылёк, час ад часу кранаючы крыллем высокі бакал з жывою прахалодаю шампанскага. Пахне ружамі, яшчэ нечым вытанчана-прыгожым — гэтак ніколі не пахла ні ў пасадцы, ні ў іхняй вёсцы ў пару яго дзяцінства...

Насупраць мамы сядзіць ён сам, прыгожы і малады. У прасторнай кашулі з белага шоўку, з шырокімі рукавамі і манжэтамі — зусім як у высакародных рыцараў сярэднявечча. Ды быццам гэта і не зусім ён, а той нехта, каго ў самім сабе мужчына раней не мог разгледзець.

Мама смяецца крыштальным смехам, і пяшчотныя пералівы яго так нагадваюць смех жонкі ў тыя імгненні, калі яна адчувае сябе асабліва шчаслівай...

Мужчына зрабіў яшчэ крок да стала і пачаў чуць у сваёй галаве маміны думкі. Яны бруіліся лёгка, быццам ручай, што бег у блакітнае азерца, акаймаванае травою. Думкі асвяжылі, надалі сіл, і боль у сэрцы мужчыны аціх.

Ён адчуў, як яны пацяклі і праз яго галаву. Думкі прыемна паколвалі, як бурбалкі шампанскага, і быццам прачышчалі сабе шлях. Але ў сілкі яго розуму ўсё ніяк не трапляла яшчэ сутнасць таго, што спрабавала яму прамовіць мама. Пра нейкае свята... пра нейкую глыбокую таямніцу яе жыцця...

Мужчына паспрабаваў прысесці побач з самім сабой, зазірнуць у маміны вочы, што, было бачна, іскрыліся ад незразумелай яму радасці.

Але прысесці не ўдалося. Ягоны двайнік у белай кашулі не пасунуўся анічуць, сядзеў на стуле свабодна, упэўнена, з задавальненнем прыгубліваючы шампанскае, смакуючы і маміну радасць, яе погляд, споўнены пырскамі гэтага іскрыстага напою, спадарожніка ўсіх закаханых. Здаецца, пра гэтыя іскрыстыя пырскі мама і гаварыла... і яшчэ пра святочную Маскву... пра ягоную звонкагалосую жонку...

Такою шчасліваю не бачыў ён маму ні разу ў жыцці. Хіба што на фотакартцы з яе дзявоцтва, адкуль і прыйшла яна ў яго дзіўны сон.

Ён падумаў: «А можа, і не я за сталом, а нехта іншы...» — і прачнуўся.

Сеў на ложку, здзіўлены прыгожым сном. На душы было хораша.

Мама... Сёння ж якраз дзень яе нараджэння!

А ўчора... Учора жонка паехала ў адпачынак. Упершыню без яго.

А пазаўчора ён не паспеў купіць шампанскага да развітальнай вячэры — пры свечках, на дваіх.

Вячэралі моўчкі, і не было звычных пырскаў радасці ў яе зеленаватых вачах, а ў бакалах, прызначаных для вясёлага напою ўсіх закаханых, млела бясколерная мінералка.

Не паспеў? Тое была, калі сказаць па шчырасці, маленькая хітрасць: часам яна вось так недарэчна вытыркаецца, бы шыла з мяшка, з ягонай генетычнай схільнасці сэканоміць і балюча раніць. І жонку, і самога сябе.

«Вось хочацца ж ёй таго шампанскага! Кажа, усе жанчыны свету чакаюць ад сваіх мужчын шампанскага, руж і шакаладу... Навошта? Філасофскае пытанне...» — нетаропка разважаў ён, памешваючы каву ў турцы.

З жонкай пашанцавала яму ва ўсім, хіба што адна яе страсць напружвае «генетычна беражлівыя» нервы: ніводнае свята для яе не абыходзіцца без шампанскага. Мужчына тады ціха сярдуе, не раз і прыдушваў сваё лёгкае раздражненне ад гэтай багемнай звычкі.

А часам ён жонку апраўдвае і ахвотна, пад добры настрой, купляе вясёлы напой. Як гэта там піша ягоны сябар, схільны да рыфмаванняў:

Жыццё! Ты — вартае таго,

Каб пражываць цябе прыгожа!

Няхай шампанскага агонь

Вады будзённасць — пераможа!

Аднойчы на Каляды мужчына сам нават прыхаваў бутэльку ў гумовы бот. Гэта на ўсялякі выпадак, ведаючы, што ў застоллі часам «не хапае». І падумаў тады: вось бы зрабіць хоць раз калі сваёй любай свята шампанскага проста так, без прычыны... Як жа яна тады смяялася, усё прагаворваючы: бот і шампанскае.... Да слёз...

Але той настрой паступова раствараецца ў будзённасці. Знікае, быццам бурбалкі з шампанскага, — і ўжо зноў думай, ці хопіць грошаў да зарплаты. І незадаволенасць жончынай марнатраўнай звычкай толькі расце ад таго, што ён сам не можа, не здольны прыгожа шыкануць...

Усё помніць маміны палачкі-працадні ў тонкім вучнёўскім сшытку. Ірыскі — шчасце па святах. За адну пустую бутэльку — 12 капеек — вясковы магазіншчык адважваў яму на вагах тры з паловай пернікі. Пасля пажару, які выкаціў паўвёскі, бедна жылося. Ён нарадзіўся ўжо ў новай хаце, але з невылечным «генам беражлівасці» ў крыві.

Ён разумее і жонку — але аніяк не можа пераступіць і цераз той, бацькоўскі страх беднасці.

Шампанскае... Ружы... Шакалад...

Трэба ж было здарыцца, што назапашанае раздражненне вырвалася з яго, нібы корак з бутэлькі, менавіта ў вечар іх развітання.

— Ш-шампанскае... Руж-жы... Ш-шакалад... Ш-шыла ў мях-ху не сх-хаваеш-ш... — з націскам на глухія зычныя прагаворваў мужчына ўслых, прычэсваючыся перад люстэркам. А той, другі ён, у залюстранні, з падкавыркай дапоўніў:

— Так-так, спецбакалы былі напоўнены мінералкай...

«І мама туды ж: шампанскае... Дзіўны сон... Няўжо і маме хацелася шампанскага?» — думаў ён па дарозе на працу. Успамін пра маму гэтым разам не шчымеў болем, душа быццам кунежылася ў святле і святочнасці: гэта ж дзень яе нараджэння. Душа чакала падарункаў, нечага прыемнага, бо і ён — часцінка яе душы, душы-імянінніцы.

Ах, мама... Яна таксама нарадзілася для шчасця. А пайшла з жыцця страшна: утапілася ў бруднай вясковай сажалцы. Казалі, так вызвалілася з-пад непасільнай ношы, якую несла па жыцці; скандалы і бойкі ў сям'і старэйшага сына, знявагі ад мужа-выпівохі. І цяжкая, заўсёдная вясковая праца: і ў калгасе, і па гаспадарцы. Праца гэтая пякельная, беспрасветная высмактала яе сілы, агрубіла душу. Увесь час эканоміла, капейчыну берагла — дзецям, унукам...

Ці ж ёй было да шампанскага? Можа, і шакаладку цалкам за ўсё жыццё ці з'ела — так, адшчыкнуць магла кавалачак з дзіцячай рукі, прывучаючы то дзяцей, то ўнукаў дзяліцца прысмакамі.

А ці было калі шампанскае на іх вясковым стале? Хіба што ў вялікія святы. Калі сыноў жанілі...

Маміна свята. І што б яна сама хацела, каб ёй падарылі? Хустку вялікую ў кветкі ён ёй прывёз, яна папрасіла. Лямпу настольную — каб зручней шыць было, калі вочы слабець пачалі. Набор духоў «Малахітавая шкатулка» сам прыдумаў падарыць. А чаго не прасіла? Мо, пра тое і хацела яму сказаць сёння?

У сне яна была прыгожая, аж свяцілася радасцю, як на дзявоцкай фотакартцы. Неяк яна расказвала, што іграла тады ў клубным спектаклі ролю цыганкі Тамілы. Поспех, апладысменты... Спектакль «з народа» вазілі нават у Маскву. Здаецца, пасля прыезду адтуль яна і сфатаграфавалася. У той жа год яны з бацькам і ажаніліся, і з'явіўся на свет яго старэйшы брат. Пагаворвалі ў вёсцы, што надта ж хутка пасля вяселля. Але ў іх з мамай пра тое ніколі не было размовы. Памятае толькі, як аднойчы ў нейкім чарговым нерватрусе выдыхнула мама цяжка і безнадзейна: «Москва слезам не верит». Задоўга да аднайменнага фільма.

«Мама, я сумую па табе...» Ад гэтай думкі ён раптам расчуліўся, адчуў, як вочы напаўняюцца слязьмі.

І вялікае пачуццё шкадавання і ўсёдаравання захліснула яго душу.

Ён яшчэ не ведаў, што ўвечары купіць бутэльку шампанскага.

І прыгожую жоўтую ружу.

І шакалад...

Вернецца дадому, запаліць дзве высокія свечкі, адкупорыць вясёлы напой, налье ў спецбакалы і ў думках чокнецца з мамай.

А калі зробіць першы глыток — усміхнецца: гэта ж сапраўды радасць, якой так часта не хапае ў жыцці. Асабліва гэткім уражлівым жанчынам з вытанчанай душой, як у яго маці. І як у жонкі, якая кажа: мы самі адракаемся ад радасці, таму няма ў вачах агню, шэрыя ды змрочныя... І жартам цытуе яго сябра:

«Адам панура ходзіць, ўсё шукае

Ключы ад згубленага раю...

А Ева ўжо знайшла іх ды смяецца:

Яны ж — у сэрцы!»

Мужчына падумае, што заўтра ж трэба прыкупіць яшчэ бутэльку шампанскага (а лепш — дзве!) ды прыхаваць іх у гумовых ботах, у якіх ён у восеньскую слоту выбіраецца часам у вёску, у родныя Арэшкі.

Тым часам начны сон як бы сам сабою зразумеецца, расшыфруецца. І ён ПАЧУЕ сваю маму, сваю жонку. І на той момант зразумее ўсіх пяшчотных жанчын свету, якім падабаюцца шампанскае, ружы і шакалад.

...І манахаў з Шампані, якія, кажуць, вынайшлі гэты цудоўны напой, ведаючы цану зямной радасці.

Мужчына ішоў усё хутчэй. Ліпеньская навальніца, што знянацку накацілася, яго толькі ўзбадзёрыла, а дождж змыў з твару слёзы.

Зрэшты, сустрэчныя і не бачылі ні тых слёз, ні яго высакароднага твару. Бо яны палахліва хаваліся пад парасонамі.

А на поўдні ўсё цішэй вуркатаў гром, усё радзей пырскалі маланкі. Навальніца пакацілася туды, дзе ў цёплым моры, пэўна, плавала ўжо ягоная жонка.

Мужчына падумаў з пяшчотаю пра яе: «Не заплывай далёка, мая радасць! Цябе могуць спалохаць медузы!» Праўда, яна іх зусім не баялася, у адрозненне ад яго.

У паветры пахла азонам і злёгку — шампанскім, спадарожнікам усіх закаханых.

Выбар рэдакцыі

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».