Што лiтаратурны музей Петруся Броўкi паказаў на вiртуальнай «Ночы музеяў»?

Мiжнародны дзень i Ноч музеяў сёлета  —  адна з нешматлiкiх культурных акцый, якiя ў Беларусi вырашылi не пераносiць i не адмяняць, але адаптаваць да цяперашнiх рэалiй. Тыя музеi, бiблiятэкi i выставачныя пляцоўкi, якiм дазваляюць плошчы цi ўмовы, 16 — 18 мая запрашалi наведаць экспазiцыi асабiста  —  бясплатна цi за адносна невялiкую плату, але абсалютная большасць музейных устаноў правяла свята за зачыненымi дзвярыма, цалкам у вiртуальнай прасторы  —  праз анлайн-квэсты i экскурсii, стрымы з экспазiцыйных залаў i запаснiкаў, трансляцыi ў сацыяльных сетках i на YouTube-каналах.

Карэспандэнты «Звязды» падгледзелi, як рыхтавалiся да «Ночы музеяў — 2020» у лiтаратурным музеi Петруся Броўкi — фiлiяле Дзяржаўнага музея гiсторыi беларускай лiтаратуры.

 —  Мы разумелi, што не можам прапусцiць гэтае свята, якое ўсе музейшчыкi вельмi любяць, таму нават не разглядалi пытанне перанесцi акцыю на восень, ды і невядома, што там будзе, — сустракае нас у ахоўнай амунiцыi загадчыца фiлiяла Наталля МIЗОН. — Вырашылi максiмальна прытрымлiвацца музейнай мiсii: не прыдумляць пiяр-акцыi, а паказаць менавiта тое, што мы сабой уяўляем, якiя мы ёсць.

Адчуваючы сябе Магамедам, да якога не iдзе гара, каманда музея Петруся Броўкi прапанавала сваiм заўсёднiкам i выпадковым гасцям 16 мая застацца там, дзе яны пачуваюцца бяспечна i зручна, i прыйшла да ахвотных сама. Зразумела, не з пустымi рукамi, а з анлайн-праектам «Двайковы код», што ўключаў экскурсii (у сацсетках i на YouTube) па пастаяннай экспазiцыi i часовай выстаўцы, лiтаратурную сустрэчу з Васiлём Дранько-Майсюком, якi расказаў у ZOOM пра беларускiх аўтараў-экспрэсiянiстаў мiнулага стагоддзя, а таксама некалькi новых iдэй.

Напрыклад, Вольга Уладыка, натхнiўшыся штодзённай работай у музейным асяродку i паездкамi на радзiму паэта ва Ушаччыну, адлюстравала свае пачуццi ў малюнках — iх назбiралася на асобную выстаўку «Музейная iмпрэсiя». А Дарыя Карчашкiна сфатаграфавала... музейныя рукi — што i як яны робяць. Але, мабыць, найбольш цiкавай стала прэзентацыя «Калi не цяпер, то праз 100 гадоў», якую правяла Наталля Мiзон.

 —  У мяне спачатку была iдэя паказаць своеасаблiвую кнiгу рэкордаў музея — самую вялiкую карцiну, самы цяжкi прадмет, самы маленькi i гэтай далей, — прызнаецца Наталля Аляксандраўна. — Але дзяўчаты, якiя працуюць з фондамi, прапанавалi iншае — расказаць пра прадметы, у якiх амаль няма шанцаў быць выстаўленымi на якой-небудзь экспазiцыi проста таму, што мы пра iх нiчога не ведаем.

Сярод гэтых прадметаў — высушаны гранат, нiбы маракас, у якiм грукоча зерне. Адмыслова яго высушылi ў сям'i Пятра Броўкi цi проста забылiся з'есцi, невядома. Альбо белая сава, якая «сядзела» цi то на шпяньку, цi на асадцы або алоўку. Керамiчнае кашпо, якiм вiдавочна не карысталiся. Мiнi-падушка — магчыма, жонка Пятра Усцiнавiча скарыстоўвала яе для iголак, а магчыма, з нейкай iншай мэтай. Альбо вось накрыўка ад графiна — яна не падыходзiць нi да аднаго з сямi графiнаў, што ёсць у калекцыi музея. Паўлiнава пяро — адкуль яно прывезенае цi кiм падоранае? Цi вось сувенiрная рыбiна, зробленая з казiнага цi каровiнага рога, — у свой час такiя сувенiры былi даволi папулярныя ў СССР, але адкуль менавiта гэты трапiў да паэта, пакуль што не ўстаноўлена. Шкляны каўпачок, знойдзены ўнутры iншага прадмета — прывезенага са Славакii мядзведзя, якi складаецца з дзвюх палавiнак.

— Я была практычна ўпэўненая, што гэта адна з формаў медыцынскiх банек, пералапацiла «Гугл» i ўсе даступныя крынiцы, але нiчога падобнага не знайшла, — расказвае дырэктар музея.

 —  А вы абвясцiце сярод наведвальнiкаў конкурс на лепшы варыянт тлумачэння, адкуль узялiся i для чаго выкарыстоўвалiся гэтыя рэчы, — прапануем мы.

— Дарэчы, неблагая iдэя, — пагаджаецца Наталля Мiзон, — магчыма, хтосьцi будзе больш дасведчаны за мяне i раскажа падрабязнасцi альбо прыдумае цiкавыя гiсторыi пра гэтыя рэчы.

Сярод iншых музейных артэфактаў нам паказваюць два патэфоны: адзiн — чырвоны i блiскуча-прыгожы, хоць ты яго зараз у кiно альбо рэтраклiпе здымай (дарэчы, i здымаюць), другi ўтойвае цiкавую пласцiнку — калi джаз у Савецкiм Саюзе быў пад забаронай, нелегальныя копii рабiлi на рэнтгенаўскiх плёнках, i гэта якраз адзiн з такiх запiсаў, на якiм бачны чыесьцi рэбры.

— Гэты патэфон быў у адным з тых 17 чамаданаў асабiстых рэчаў, якiя ў 2016 годзе перадаў нам Юрый Пятровiч, сын Петруся Броўкi, — згадваюць супрацоўнiкi музея.

Каля 20 чамаданаў, мiж iншым, таксама сталi часткай экспазiцыi — на часовай выстаўцы «З мiсiяй — у падарожжа», якая расказвае пра шматлiкiя вандроўкi пiсьменнiка, акадэмiка i ўдзельнiка многiх дэлегацый афiцыйных асоб i дзеячаў культуры СССР. Пятрусь Броўка аб'ездзiў мноства краiн сацыялiстычнага i капiталiстычнага лагеру, i амаль з кожнага падарожжа прывозiў штосьцi цiкавае — нататкі, вершы i ўражаннi для новых кнiг, падарункi для блiзкiх i сяброў, незвычайныя сувенiры. Вось, напрыклад, на памяць пра Швецыю пiсьменнiк прывёз дзiўны тэрмометр-ключ (1950-я гады), з Балгарыi — набор для ракii (1968), з ГДР — капялюш-трылбi i брытву, якая «спявае» (1949) — нямецкая фабрыка Bonsawerk вырабляла такiя з высакаякаснага сплаву, таму лязо пры галеннi гучала цiхiм прыемным шолахам, было ўпрыгожана гравiроўкай «Лiсце i лаза» i пазначана канкрэтным лiчбавым нумарам.

— З паездкi ў ЗША на 14-ю сесiю Генеральнай асамблеi ААН пiсьменнiк прывёз, акрамя думкi, што толькi тады нацыя можа лiчыцца нацыяй, калi мае ўласныя сцяг, герб, буквар i энцыклапедыю (менавiта пад яго кiраўнiцтвам, нагадаем, была падрыхтавана першая нацыянальная дванаццацiтомная Беларуская савецкая энцыклапедыя. — «Зв».), таксама элегантныя замшавыя туфлi Citation для жонкi Алены, — расказваюць супрацоўнiкi лiтаратурнага музея. — А ў Францыi для яе ж Пётр Усцiнавiч набыў стылёвыя акуляры — мiж iншым, сёння акуляры той самай фiрмы Frame France носiць Лэдзi Гага, аднак калi ў наш час гэта вiнтаж, то паўстагоддзя таму — самы модны пiск.

Вось iмправiзаваны чамадан-падарожнiк — прыкладна такi набор з усiм неабходным, ад акуляраў да сталовых прыбораў i праса, мог браць з сабою Пятрусь Броўка ў чарговую паездку. Асобнае месца на выстаўцы займае памятка для ўдзельнiкаў савецкай дэлегацыi на Кангрэсе за раззбраенне i мiжнароднае супрацоўнiцтва, што праходзiў у Стакгольме ў 1958-м, — «неабходна прыняць усе меры да таго, каб былi выкрытыя сцвярджэннi пра тое, што Савецкi Саюз нiбыта не хоча гэтага кантролю (над раззбраеннем. — «Зв».)»...

—  А вось паглядзiце, якi цiкавы пiнжак, — звяртае нашу ўвагу Наталля Мiзон, — гэта прататып смокiнга. Такiя ўвайшлi ва ўжытак у другой палове XIX стагоддзя дзякуючы прэм'ер-мiнiстру Вялiкабрытанii Бенджамiну Дызраэлi i называлiся «пiнжакамi для палення» — функцыя iх была ў тым, каб воўна паглынула пах тытуню, а попел лёгка злятаў з атласных лацканаў i манжэт. Пятрусь Броўка скарыстоўваў гэты пiнжак проста як дамашнi халат, а да яго мы падабралi некаторыя iншыя рэчы, каб паспрабаваць уявiць, якiм класiк мог быць у нефармальнай абстаноўцы.

Паказалi нам i прадметы, з якiх, магчыма, усё ж будзе складзена кнiга рэкордаў музея, — самая вялiкая карцiна, партрэт Петруся Броўкi аўтарства Уладзiмiра Гардзiенкi (памер карцiны — 180х160 см, з улiкам рамы вышэй за чалавечы рост); самы цяжкi экспанат, радыёла вагой 40 кiлаграмаў, самая старая ўваходная група — мэбля даваеннага часу, дзе яшчэ вiдаць чырвоны аксамiт... Усяго ж на сёння ў фондах — паспрабуйце ўявiць — каля 25 тысяч прадметаў. А гэта значыць, што можна не абмяжоўвацца адной Ноччу музеяў, каб адкрыць для сябе Броўку з розных бакоў — пакуль што вiртуальна (усе праекты будуць дасяжныя на анлайн-платформах), а потым непасрэдна ў музейнай прасторы — на радзiме паэта ва Ушацкiм раёне цi ў доме на Карла Маркса, 30, дзе амаль 30 гадоў жыў народны паэт Беларусi.

Вiкторыя ЦЕЛЯШУК

Фота Таццяны ТКАЧОВАЙ