У Радашковічах, у касцёле Найсвяцейшай Тройцы, ідуць работы па аднаўленні аргана. Рэстаўрацыяй інструмента займаецца майстар Маскоўскай філармоніі Дзмітрый Лотаў, які раней вярнуў да жыцця арган у недалёкім ад нас мястэчку Краснае.
«Убачыўшы гэты інструмент упершыню, я прыйшоў у жах, — кажа ён. — Гэта была проста куча дэталяў... Толькі потым, добра прыгледзеўшыся, я зразумеў, што з іх можна нешта зрабіць».
На сённяшні дзень устаноўленыя апошняя віндлада (скрыня, на якой стаяць трубы) і 10 рэгістраў (усяго іх каля 20). Зараз трэба падключаць трактуру, рабіць новы праспект... Гэта вельмі маштабная задача.
Але ж, трэба меркаваць, удзячная, бо, па словах майстра, самы стары з арганаў знаходзіцца ў Швейцарыі, і вялікая частка яго рэгістраў працуе з 1390 года. Ёсць арганы, якім 400 гадоў... Хочацца спадзявацца, што пасля рамонту столькі ж праслужыць і наш.
Алеся Давідовіч, г. п. Радашковічы, Маладзечанскі раён
...Гэта аблава ў 1944-м была, здаецца, апошняй. І вяскоўцаў пра яе ніхто, на жаль, не папярэдзіў, таму людзі заставаліся дома — хто ў хатах, хто ў зямлянках... А гітлераўцы між тым ужо гойсалі па вёсцы, выганялі ўсіх на вуліцу. Натоўп рос і пад канвоем ішоў да царквы.
Там па камандзе перакладчыка з яго ўтварылася падабенства шарэнгі. Паўз яе, памалу, ішлі некалькі немцаў — адбіралі на нешта асобных дзяцей і дарослых, «выцягвалі» з натоўпу... Малыя пры гэтым плакалі, рваліся назад, але немцы трымалі іх вельмі моцна.
Мой брат Васіль, якому ішоў толькі восьмы год, ростам быў зусім невялічкі, але ж досыць кемлівы, яго шмат чаму навучыла вайна. Немец толькі памкнуўся, вось-вось гатоў быў схапіць яго за кашулю, аднак Вася зрабіў крок назад і даўся наўцёкі...
Каля могілак, што раскінуліся вакол Кашэвіцкай царквы, раслі розныя кусты і дзядоўнік. Хлопчык сігануў туды. Фашыст кінуўся напярэймы, аднак, убачыўшы, што разагнацца не можа, стаў страляць. Вася ж якраз дабег да старога дуба, нырнуў у дупло і праз пару хвілін пачуў, як за некалькі крокаў прабег немец.
У пошуках малога ён потым доўга шнарыў па могілках, моцна лаяўся, зазіраў у густыя кусты арэшніку, страчыў з аўтамата па царкве, але хлопчыка так і не знайшоў. Вася стаяў у дупле, аж пакуль цягнік не адправіўся ў Германію. Ногі ў хлопчыка зацяклі, цела стала нібы чужое... Насілу ён вылез са схованкі і дамоў, у зямлянку, тады не пайшоў — накіраваўся ў вёску Яўсеевічы да бабулі Веры.
...Кожны раз, калі бываю ў Кашэвічах, абавязкова наведваю царкву, якая без адзінага цвіка была пабудавана ў 1642 годзе, і абавязкова — свой дуб.
Колькі яму гадоў, сказаць цяжка. Дзед расказваў, што ў трыццатых гадах мінулага стагоддзя яго моцна пашчапаў пярун. Значыць, ужо быў высокі?
А царкву ў пачатку вайны фашысты ператварылі ў астрог для палонных чырвонаармейцаў. Тады ж планавалі зрэзаць дрэва, але нешта не атрымалася: дуб застаўся стаяць.
Што цікава, дупло ў ім з часам змянілася: і цяпер, калі глядзець на яго здалёк, можна ўбачыць выяву Божай маці. І таму кожны вернік, які ідзе ў царкву, абавязкова спыняецца каля дрэва.
Апошнія гады дуб прыцягвае да сябе паломнікаў. Нават з краін-суседак — з Расіі, з Украіны — людзі прыязджаюць не толькі паглядзець на гэты цуд прыроды, але і памаліцца, атрымаць дапамогу. Найперш — у лячэнні хвароб.
Уладзімір Пугач, аг. Навасёлкі, Петрыкаўскі раён
...Трэба захоўваць дыстанцыю, насіць маску, не абдымацца... Трэба — каранавірус. Але адчыняеш дзверы, да цябе з радасным «баба!» бяжыць унучка, і...
Пакуль мыеш рукі (не дай бог што — сам сабе не даруеш), яна ўжо горка плача.
Няхай лепш цяпер?
Суседка жаліцца — дачка хоча прыехаць дадому, даўно не была, сумуе. Пытаецца, што ёй сказаць: «Прыязджай, бо я таксама сумую», ці «Не прыязджай, бо раптам...»?
Я не ведаю.
Альбо іду па вуліцы, спяшаюся, нехта са знаёмых спыняецца, каб падвезці. На аўтамаце саджуся ў машыну, з сумкі дастаю маску: не столькі для сваёй абароны — каб не нашкодзіць чалавеку, які зрабіў дабро...
(Хоць на добры толк мне б, відаць, лепш не садзіцца ў машыну. А яму? Не спыняцца?)
...У паліклініцы просяць трымаць дыстанцыю. Адступаю колькі крокаў назад, назіраю за жанчынай. Яна рукою трэ нос пад маскай, потым сцягвае яе пад падбароддзе, зноў нацягвае. Гэта міжволі? Ці маска ёй так — для галачкі?
А «на гарызонце» між тым яшчэ адзін аб'ект для назірання: мужчына без маскі, яго просяць надзець — кажа, што дома забыўся, прапануюць купіць — грошай з сабою таксама няма... Але пры гэтым — «Мне вельмі дрэнна... Дайце талон да доктара».
Нехта чарговы раз перад выбарам: адправіць па маску ці ўсё ж?..
...Іду дадому. Насустрач маці з дзіцем і цэлай «аблачынай» паветраных шароў — відаць, на свята? У некага дзень народзінаў.
«Якія безгаловыя», — думаю пра іх... А з іншага боку — ці можа адзінота стаць святам, тым больш для дзяцей?
...У вагон электрычкі заходзіць жанчына і тут жа бярэцца за... дэзынфекцыю: нечым пырскае на свае рукі ў пальчатках, на тэлефон, апрацоўвае сумку, сядзенне.
Мужчына побач пачынае кашляць (алергія, відаць?). Жанчына ў крыўду: маўляў, ездзяць тут... Калі кашляеш, — дык дома сядзі.
У каго больш рацыі? Ці чалавек чалавеку ўжо не брат, а вораг?
...Да сваякоў са сталіцы прыязджалі дзеці, унук рваўся ў госці да стрыечнікаў. Дзед з бабуляй не пусцілі, і самі пасля ад'езду гасцей на два тыдні заселі ў ізаляцыю.
Баязлівыя ці проста адказныя?
...Па тэлефоне размова. У пляменніка памёр аднакласнік. Перанёс аперацыю (анкалогія), упэўнена ішоў на папраўку, але гэты вірус...
Пахаванне больш далёкая радня і знаёмыя глядзелі ў запісе, плакалі паасобку, бо не стала дабрэннага хлопца, бацькі траіх дзяцей. Вось ён, сапраўдны твар хваробы. Як яго не баяцца?
Знаёмая (у яе цукровы дыябет і хворае сэрца) на вуліцу выходзіць толькі вечарам, ні з кім не спыняецца, каб пагаварыць, у магазін — калі ўсе на рабоце, толькі ў пальчатках і масцы. Дзеці не едуць, сябрам таксама забараніла...
Ад адзіноты голас як з-пад зямлі.
...Вось з такіх карцінак наша жыццё. Розныя людзі, розныя адносіны да бяды: нехта ўпэўнены, што яго пранясе, нехта з усіх сіл асцерагаецца.
Але жыць у пастаянным страху — таксама не выйсце. Ён стамляе, забірае здароўе. Перад вачыма — прыклад з жыцця маёй мамы. Яе мужа — нашага бацьку — забралі на фронт, а яна, цяжарная, моцна захварэла: тыф тады касіў як касою. Старыя мужчыны (маладыя пайшлі ваяваць) не паспявалі збіваць труны — столькі было памерлых. І дошак на гэта не мелі — не тое што габляваных, нават роўна абрэзаных. Труны збівалі так-сяк, быццам скрыні...
Мама ведала гэта і, захварэўшы, вельмі баялася, што дамавіна ёй дастанецца з дзіркамі — зямля праз іх будзе сыпацца на твар.
Хварэла яна цяжка, кожны дзень, як расказвала, тэмпература — за 40 і пры гэтым у пэўныя гадзіны (іх было па некалькі — раніцай і вечарам) пачынала ляпаць зубамі ад холаду, а потым — трэсціся ўсім целам...
На дактароў не спадзявалася, бо іх — адзінкі, а хворых — у кожнай хаце. Да таго ж вайна — аніякіх лекаў і ніякай амаль што ежы. «Тады каб скрылік сала, то, здаецца, і ажыла б, — успамінала мама. — А ў нас за шчасце бульбіна».
І пры гэтым не было пытання да Бога «за што?»... Як і думак, што выжыве: у перапынках паміж прыступамі хваробы мама проста малілася, каб... труна аказалася без дзірак.
На шчасце, яна не спатрэбілася: на 21-ы дзень хваробы высокая тэмпература нарэшце спала, чарговы прыступ шэхлі (так у нас называлі тыф) не пачаўся.
І зноў мама шчыра малілася, ужо дзякуючы Богу за літасць, а потым — за выздараўленне...
Пасля хваробы яна наноў вучылася хадзіць, у яе павылазілі валасы і аблезла скура... Але дзіця нарадзілася здаровае, калі не лічыць рахіт і проста... неўтаймоўны апетыт.
Сыну (нашаму брату) цяпер 75, ён нарадзіўся вясной 1945-га. Мама з бацькам-франтавіком у згодзе і любові пражылі больш за 50 гадоў, выгадавалі разам дзевяць дзяцей.
І для нас гэта відавочны прыклад: воля божая — каму жыць, а каму паміраць (мамы не стала ў 90).
...Не кажу, што не трэба асцерагацца, не. Але больш, на мой погляд, варта думаць аб тым, каб жыць чалавекам.
Валянціна Бобрык, г. Івацэвічы
Пошту чытала Валянціна Доўнар
Інтэрв'ю з алімпійскім чэмпіёнам па фехтаванні.
Прафесійна, аператыўна, па-добраму.
