Вы тут

«...Каб Бог сказаў, што мы мусім зрабіць»


Хто стаў першым пісьменнікам, вядомым за межамі расійскай дзяржавы? Палачанін Сімяон Полацкі!.. Менавіта з яго пачынаецца гісторыя кніжнай паэзіі і драматургіі, ён вызначыў вектар развіцця ўсёй расійскай славеснасці, далучыў рускую літаратуру да сістэмы агульнаславянскага і еўрапейскага барока. Менавіта з ініцыятывы Сімяона Полацкага ў Маскве адкрылася першая вышэйшая агульнаадукацыйная навучальная ўстанова — Славяна-грэка-лацінская акадэмія. Трагедыя Івана Штэйнера «...Між драконам і лютасцю яго» ўсебакова раскрывае няўрымслівую асобу асветніка, іераманаха, рэлігійнага дзеяча, выхавальніка і настаўніка дзяцей цара Аляксея Міхайлавіча.


Дзеянне адбываецца ў Заіконаспаскім манастыры 25 жніўня 1680 года — у дзень смерці Сімяона Полацкага. На старонках выдання паўстае вобраз паэта, ужо хворага, які шмат перажыў і выпакутаваў. Але рэалізаваў аўтар сваю задачу такім чынам, што асоба творцы раскрываецца ва ўсёй сваёй шматграннасці і складанасці, то-бок мы бачым не толькі апошні яе «пласт» (дасягненні, расчараванні, боль і пэўная заміранасць з лёсам), але і тое, што папярэднічала і прывяло да адпаведных вынікаў, бачым, якім Сімяон Полацкі быў на працягу ўсяго жыцця (за выключэннем хіба дзяцінства і юнацкіх гадоў). Грані і «пласты» асобы гэтага неадназначнага дзеяча «прадстаўляюць» у п’есе дзеючыя асобы. Акрамя таго, пры дапамозе другасных герояў трагедыі аўтар вучыць разумець творчасць Сімяона Полацкага: цытуецца шмат урыўкаў з яго вершаў і выказванняў, пры ўдзеле самога паэта адбываюцца дыскусіі, спрэчкі. З  вуснаў паэта мы чуем: «Сіманід назваў жывапіс маўклівай паэзіяй, а паэзію — жывапісам, які гаворыць. А  я  імкнуся іх аб’яднаць». Пра творы Полацкага нібы між іншым выказваецца Паслушнік: «Кожная з  кніжыц — прыгажосць боская... А самі вершы можна не толькі чытаць, але і разглядаць. Асмельваюся меркаваць, што маляванне — частка задумы, якая ўплялася ў адзінае мастацкае палатно. А як зліты словы і выявы, літары і малюначкі!» (І тут мы згадваем графічныя вершы ў выкананні сучасных аўтараў, якімі калі-нікалі цешыцца вока, — вядома, першым тут быў Сімяон Полацкі.)

Раскрывае асветнік і сакрэты выкладання навук: «Каб ідэі, якія прапаведуеш, дасягалі свядомасці, школьная паэтыка дазваляла выкарыстоўваць жартоўны тон, забаўляльна-мудрагелістыя формы... — захапіць і пацешыць так, каб навучыць». Праўда, наконт навучання канкрэтна Пятра Аляксеевіча ў  найлепшых рысах трагікамічнага жанру распавядаецца з дыялогу вучня і сакратара С. Полацкага, манаха Сільвестра: «Мала розаг усыпалі Пятру юнаму. Як і таму Нерону. Менавіта таму ў тваім родным горадзе, Сімяоне, ён у храме засячэ сем уніяцкіх свяшчэннікаў і  разбурыць Сафійскі сабор». Такім чынам Іван Штэйнер праводзіць паралелі паміж асобамі Нерона і Пятра І (і гэта, дарэчы, не адзіная паралель, шмат «запаралельванняў» паміж Сімяонам Полацкім і настаўнікам Аляксандра Македонскага філосафам Арыстоцелем).

Нярэдка ў творы сустракаюцца моманты, якія датычаць даўніх падзей, але з’яўляюцца актуальнымі ва ўсе часы. Напрыклад, Сільвестр у  гутарцы з С. Полацкім разважае аб пабудове грамадства: «Ты малюеш сваім вучням палітычны ідэал дачыненняў цара да падданых у вобразе добрага пастыра і авечак: “Не презирати, не за псы имети, / Паче любити, яко своя дети”. Пры гэтым падкрэсліваеш: неабходна кожнаму чалавеку, у тым ліку і правіцелю, строга кіравацца законамі»…

Фігурны верш Сімяона Полацкага ў форме сэрца «От избытка сердца уста глаголят», 1661.

А ўвогуле Іван Штэйнер любіць падысці да бездані і зазірнуць у яе. Дакладней, сам аўтар як творца хутчэй за ўсё перманентна існуе на яе краі, а ў творы падводзіць да яе і чытача. Гэта адбываецца ў перадсмяротных відзежах Сімяона, калі ён размаўляе з чэрапам, што на працягу многіх гадоў быў бязмоўнаю часткай інтэр’ера. «Стань сам на край уласнай ямы, якой ты так пужаў хрысціян. І пабач, што табе ніхто не прыйдзе на дапамогу... Са страхам глядзіш ты, як княскія мітры і  сімвалы святасці, епіскапскія і гетманскія знакі смерць пагардліва зграбае ў адзіную кучу... І ты дарэмна зараз хрысцішся, бо сам не верыш, што Ён пашле табе надзею...» — знясільвае паэта бязрадаснае прадказанне, якое, натуральна, нараджаецца ўнутры яго свядомасці. Але і праменьчык святла як зброя ў самых цяжкіх бітвах (што прыходзіць на дапамогу таксама не звонку, а знутры свядомасці) напагатове: «Згінь, сатана. Мы молімся не для таго, каб сказаць Богу, што Ён павінен ажыццявіць, а каб Бог сказаў, што мы мусім зрабіць...»

Фігурны верш Сімяона Полацкага ў форме зоркі  «Благоприветствие царю Алексею Михайловичу  по случаю рождения царевича Симеона», 1665.

Самым жа галоўным, для чаго аўтар паказаў складаны вобраз Сімяона Полацкага, паўстаюць думкі аб мастацтве і прыродзе творчасці... Ці варта глядзець у касмічную бясконцасць, адкрываць прорву ва ўласнай душы, калі адтуль на цябе можа зірнуць нязведанае? А ў нязведанасці заўжды тоіцца небяспека...

Яна БУДОВІЧ

Выбар рэдакцыі

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Вольга Здзярская: Для мяне мая прафесія — жыццё

Вольга Здзярская: Для мяне мая прафесія — жыццё

Актрыса НАДТ імя М. Горкага — пра шлях да сцэны і натхненне.

Грамадства

«Любоў — галоўнае, што бацькі павінны даць сваім дзецям»

«Любоў — галоўнае, што бацькі павінны даць сваім дзецям»

Тата і мама — два самыя важныя чалавекі ў жыцці кожнага дзіцяці.