Парадак. Бяспека. Добрыя людзі...

Былы масквіч, выпускнік МДІМА, кандыдат сельскагаспадарчых навук і па складзе розуму сістэмны аналітык Уладзімір Патакаў год таму пераехаў на сталае жыхарства ў Мінск. Не адзін — разам са сваёй шматдзетнай сям’ёй. Як жывецца грамадзянам Расіі ў Беларусі?

Мы пазнаёміліся з ім гады тры таму дзякуючы Людміле Дзёмінай, беларусцы з Тальяці. Кіраўніца Беларускай мясцовай нацыянальна-культурнай аўтаноміі «Нёман», як і створаны ёю ансамбль «Купалінка», удзельнічалі ў праектах Рускага культурнага цэнтра — яго ж у Тальяці стварыў, ім кіраваў Уладзімір Патакаў. У мінулым годзе Уладзімір Уладзіміравіч — ужо з Кіпра — напісаў мне: збіраецца пераехаць у Беларусь. І ўжо год Патакавы тут. Размаўляючы з Уладзімірам, я даведаўся, што рашэнне аб пераездзе было абсалютна прадуманым і ўзважаным. І знайшліся людзі, якія дапамаглі ўвасобіць думкі ў рэальнасць, у іх ліку — Людміла Іванаўна, разам з якой ён і пабываў у Мінску ў 2017‑м. Прыязджаў, кажа, не толькі па працоўных пытаннях: зблізку паглядзець, як тут людзі жывуць. Да гэтага шмат чытаў, глядзеў: як тут усё ўладкована. А каб атрымаць больш поўнае ўражанне, «пагрузіўся» ў гэтае асяроддзе.

Што цікава: падштурхнулі сям’ю Патакавых да рашучых крокаў па пераездзе ў Беларусь маладыя людзі, якія з’ехалі са ЗША, пражыўшы там больш за 20 гадоў. Іх бацькі дзецьмі вывезлі. Там яны выраслі, вывучыліся на ІТ-спецыялістаў, пажаніліся, дзяцей нарадзілі — і адважыліся-такі, зазірнуўшы на Кіпр, вярнуцца на зямлю продкаў, у Беларусь. Казалі: у Амерыцы выхоўваць дзяцей так, як яны хочуць, ужо зусім немагчыма. Амаль адначасова дзве сям’і апынуліся ў Мінску: амерыканцы і масквічы.

Уладзімір Патакаў — з сям’і патомных дыпламатаў, выпускнікоў МДІМА (Маскоўскага дзяржаўнага інстытута міжнародных адносін): там вучыліся яго дзед, бацька, маці. Праца ім таксама знаходзілася адпаведная, высокааплатная. Але калі Уладзімір з жонкай, аднакурсніцай, заканчвалі гэтую прэстыжную навучальную ўстанову на пачатку 2000‑х, то Савецкага Саюза ўжо не было, паспяховы бізнес яго бацькі «оттиснули в 1995‑м бандиты», а да таго ж бацькі яго разышліся. І Уладзіміру, які жыў тады ў бабулі, рана давялося сталець. Але праца ў прадстаўніцтве саліднай амерыканскай камерцыйнай фірмы, Міжнародным фондзе «Диалог цивилизаций», кіраўніком аддзела ў буйной гандлёвай сетцы «Бегемот» у Тальяці, кансультантам непасрэдна ў Алега Дзерыпаскі ў кампаніі «Русский алюминий» узбагацілі майго суразмоўцу неацэнным жыццёвым і прафесійным досведам. Да таго ж і вучоба ў гуртку расійскага тэарэтыка навукі, сацыёлага, палітолага і публіцыста Сяргея Кара-Мурзы (разам яны нават напісалі кнігу «Россия: точка 2010, образ будущего и путь к нему») дала свой плён.

І вось жыццё склалася так, што Уладзімір Патакаў і яго сям’я больш за год — у Мінску. І падалі ўжо дакументы на атрыманне беларускага грамадзянства.

— Уладзімір, пераездам з Расіі ў Беларусь мала каго здзівіш, хоць масквічы, мабыць, не часта расстаюцца са сталічнай прапіскай. А што вашым знаёмым у ЗША было не так?

— Напружвалі, казалі, чыста побытавыя пытанні. У іх добрая праца: абодва айцішнікі. Але там, кажуць, пайшла легалізацыя марыхуаны, наркотыкі выходзяць з‑пад кантролю, і культура ў традыцыйным яе разуменні адсутнічае. Па родавых каранях Саша Рэзнік — украінец, жонка яго нарадзілася ў Беларусі. Так што культура ў іх у крыві: гэта людзі, як я кажу, з рускім культурным кодам. Заходні ўплыў на іх быў сур’ёзны ў плане прафесійным, а ўнутры яны засталіся цэльнымі. Разумеюць, што такое добра і што такое дрэнна. У іх трое дзяцей, і яны ясна ўбачылі: далей у Амерыцы ім дзяцей будзе выхоўваць цяжка. Вось яны праз Кіпр і вярталіся ў Беларусь. Аляксандр і Вольга купілі сабе ў Мінску дом. На Кіпры мы шмат з імі гутарылі. Паступова зразумелі: гэта ж і наш «беларускі» шанец, будзе за што тут зачапіцца. Ну хоць дзеці між сабой кантактаваць стануць на першым часе. Але я, прызнацца, яшчэ ў 2017‑м зразумеў: канчатковым нашым «пунктам прызначэння» стане Мінск.

— Вы тады казалі, што родавыя карані вашы па маме, магчыма, з Беларусі. Можа, гэта яны вас сюды й паклікалі?

— Не выключаю і такое. Па-першае, маміна дзявочае прозвішча Булах тут пашырана. Па-другое, вёскі з аднакарэннымі назвамі ёсць. Цяпер я актыўна шукаю родавыя карані, апытваю сваякоў, прычым на дыктафон. Ведаю, што продак наш атрымаў дваранскі тытул за подзвігі пры абароне Севастопаля ў Крымскую вайну 1853–55 гадоў. У рэвалюцыйным часе трое братоў з роду ваявалі за белых, адзін — за чырвоных. І я нашчадак ягоны: Міхаіла Іванавіча Булаха. Ён стаў вялікім чалавекам пры савецкай уладзе: працаваў ва ўрадзе Масквы, адказваў за эканоміку сталіцы ў 20‑я гады. А ў 37‑м памёр ад сардэчнага прыступу — мабыць, чакаў арышту, таму што яму «пашчасціла» працаваць з Троцкім. Нашчадкі Міхаіла Іванавіча хуценька з’ехалі на Далёкі Усход. І таму дзед мой, Юрый Георгіевіч Булах, паступаць у МДІМА (46‑ы ці 47‑ы год) прыехаў ужо з Магадана. Ён-та і быў у ліку першых выпускнікоў МДІМА. Ну і гэтак далей.

— А як атрымалася, што вы, карэнны масквіч, сталі кандыдатам сельскагаспадарчых навук?

— Так жыццё склалася: у 2007‑м я абараніў дысертацыю ў інстытуце пры Распатэнце: «Фарміраванне сістэмы ўкаранення біятэхналагічных інавацый у аграпрамысловы комплекс». Я пасля ВНУ, яшчэ да Міжнароднага фонду «Диалог цивилизаций», папрацаваў нядоўга ў адной амерыканскай фірме, якая гандлявала біятэхналагічнымі інавацыямі ў аграпрамысловым комплексе. Прадавала корм для жывёл. Праца была надзвычай цікавая, міжнароднага характару. Мне было 22 гады, узялі маркетолагам, прычым венгры: у іх цэнтральны офіс па Еўропе. У мяне англійская мова добрая, быў я малады — і мне даручылі арганізацыю замежных камандзіровак і паездкі разам з кіраўнікамі аграпрампрадпрыемстваў Расіі за мяжу. Семінары праводзіліся. Я бачыў, вывучыў, як арганізаваны гэты працэс — і напісаў кандыдацкую.

— Яна вам дапамагае неяк рухацца па жыцці?

— Усё, што мы ні робім у жыцці — мае наступствы. Думаю, ніводзін кандыдат не шкадуе, што выдаткаваў час на дысертацыю. Вось, напрыклад, пазней я пачаў супрацоўнічаць з Ціміразеўскай акадэміяй (Расійскім аграрным універсітэтам) — і мы з навукоўцамі гаворым на адной мове. Там ёсць лабараторыя, дзе вырошчваюць грыбы, выкарыстоўваючы ў тым ліку і генетыку. Інавацыйныя тэхналогіі, якія «выраслі» з мікрабіялагічнай прамысловасці СССР. Калі ўсё развалілася, то людзі навукі спрабавалі выжыць, нешта збераглі. Тое, што ўмелі-ведалі, змаглі камерцыялізаваць. Робяць сродак для павышэння ўраджайнасці. Калі ўносіш яго ў глебу, то за кошт падаўлення грыбамі шкоднай мікрафлоры каранёвая сістэма раслін лепш развіваецца. Усё проста: павышаецца імунітэт расліны. Такі грыб знішчае гніласныя бактэрыі, цвіль, якія могуць аслабляць яе. І расліна за кошт уласных сіл рэзка павялічвае свой патэнцыял. Вынікі вельмі сур’ёзныя: 18 адсоткаў прыросту ўраджайнасці мінімум. А ў некаторых цёплых абласцях i да 35! Я па пшаніцы кажу. Гэта вельмі цікава. Калі цяпер у Беларусі каля 8 мільёнаў тон збожжа збіраюць, то з нашым прэпаратам можна смела падыходзіць да 10‑ці.

— Мяркуючы па ўсім, вы гэтай тэмай цяпер і займаецеся?

— Больш правільна будзе сказаць: у тым ліку і гэтай. Думаю, яна яшчэ знойдзе развіццё ў Беларусі.

— З Кіпра вы пісалі: «У сярэдзіне 2017‑га мне прыйшлося «саскочыць» са свайго бізнесу, бо кліенты амаль усе згалелі, я выйшаў у нуль. У плане эканомікі поўная нявыкрутка»…

— Ну, 2017‑ы яшчэ мы неяк перажылі. Тады я перабраўся ў Маскву і папрацаваў нават аналітыкам у фірме «Русский алюминий» у вядомага Алега Дзерыпаскі. Асабіста яго кансультаваў. І там, вядома ж, была нядрэнная зарплата. Але па шэрагу абставін мне і адтуль прыйшлося сысці. Мабыць, некаторым людзям здалося, што ранавата мне супакойвацца на дасягнутым — трэба далей рухацца. Або Усявышняму так было заўгодна… Карацей, я тады падумаў-падумаў — і вырашыў памяняць усё кардынальна. Так мы з’ехалі з сям’ёй у цёплы быццам бы край: на Кіпр, у горад Пафас. Прыгожа гучыць?

— Нават пафасна, я б сказаў. Але чаму на Кіпр? І чаму край «быццам бы цёплы»? Вас там холадна сустрэлі? У пісьме адтуль вы пісалі: «Але дзяцей трэба выхоўваць у нашых традыцыях. Так што маю задумку паспрабаваць падаць на беларускае грамадзянства».

— Паехаць на Кіпр нам было прасцей за ўсё: там не патрэбна віза. З’ехалі, арандавалі дом і сталі жыць: каб паглядзець, што такое Кіпр знутры, што такое ўвогуле жыць за мяжой. Многія ж бо едуць летам адпачываць на Кіпр — і вяртаюцца адтуль у поўным захапленні. Падумваюць: вось бы нам там жыць, вось дзе рай зямны!

— І я такіх ведаю!..

— Але адна справа — на месяц, ды ў добрым гатэлі, і зусім іншая — круглы год пажыць там. Дзяцей у школу ўладкоўваеце, з мясцовымі маеце зносіны, грошы на жыццё зарабляеце ды ўсё такое іншае. Мы жылі ў Пафасе: паўднёвы захад краіны, вельмі добрае месца. Шматлікая і моцная руска-ўкраінская дыяспара. І праблем ва ўзаемадачыненнях няма: усе савецкія людзі, як я іх называю. Ды ўсё ж гэта была самая страшная зіма, якую ў сваім жыцці перажыў: зіма 2018–2019 гадоў. Дом вялікі — а кацёл стаяў проста на вуліцы: там дызпаліва спальваюць для абагравання. Я спецыяльна шукаў дом з батарэямі: каб цёпла было зімой, бо пяцёра ж дзяцей у нашай камандзе. Рамантавалі кацёл тыдні тры. Спец мне кажа: мінімум 20 еўра за ноч будзе ляцець. Я зрабіў тэставае ўключэнне — сышло 70 еўра. За ноч! Дом да холаду зусім не прыстасаваны. Купілі тэны электрычныя — мала дапамагалі. На вуліцы 6–10, да 12 градусаў, і ў доме не нашмат вышэй: ну як у халадзільніку. А ў нас дзеці, жанчыны. Грэкі-кіпрыёты, аднак, вялікія аптымісты. Холадна, кажу ім. А яны: ну выйдзі пагуляй… І гэта быў не жарт!

— Вы тады з Рэзнікамі пазнаёміліся?

— Мы паралельна з імі жылі. А суровая кіпрская зіма, вядома ж, паскорыла нашы працэсы мыслення. Мы цвёрда вырашылі з’язджаць. Рэзнікі дапамаглі ў Мінску знайсці дом у арэнду: я быў яшчэ там, а Саша яго нагледзеў. Фоткі адправіў. Мы прыехалі ў Мінск: 14 ліпеня споўнілася год, як мы тут.

— У мінскім жыцці знайшлі станоўчыя моманты?

— Вядома. Прычым іх больш, чым адмоўных. Калі коратка, то гэта парадак, бяспека, экалогія. Прадказальнасць жыцця. Добрыя людзі. Апошняе, дарэчы, вельмі важна, таму што я пажыў ужо ў розных грамадствах. Тут ты ведаеш, чаго ад людзей чакаць. Вось мае хлопцы, скажам, цяпер самі ездзяць на ровары на футбол: у секцыі займаюцца. І старэйшыя дзяўчынкі на тралейбусе — па сваіх справах і занятках. Нашы дзеці — гэта Віка, ёй 14, Олі — 12, Сашу — 10, Сярожу — 7, а Лізе — 3. Дык вось, нават Сярожа сам на ровары ездзіць на футбол. А гэта трэба сесці, ехаць, цераз дарогу перайсці. Але я ведаю: з ім нічога не здарыцца. І гэта вельмі важна. У Расіі такое проста немагчыма. Кажу гэта з поўнай адказнасцю, бо працаваў і аналітыкам па пагрозах. І ведаю, што такое выкраданне дзяцей, выкуп і гэтак далей. Страшная рэч, не дай Бог! І яшчэ пра футбол. Малодшы наш займаецца бясплатна, а старэйшы за палову кошту: замест 120 рублёў у месяц плацім 60, паколькі Сярожа на добрым рахунку. Гэта прыватная школа, і там усё сур’ёзна. Хлопцаў рыхтуюць да міжнародных турніраў, выездаў за мяжу — толькі каранавірус планы карэктуе.

— А як з агульнаадукацыйнай школай?

— Фармальна мы як расійскія грамадзяне прымацаваныя пакуль да расійскіх школ, вучымся па расійскай сістэме. Там ёсць Закон аб сямейнай адукацыі. Можна вучыцца так: займайся дома, прымацоўвайся да любой школы, і туды 2 разы на год прыходзь здаваць іспыты. Мы так і робім. У нас асноўныя грошы ідуць на адукацыю. Мы тут ходзім у школу: шматдзетныя сем’і нанялі настаўніка. З юрыдычнага пункту гледжання гэта як клуб па інтарэсах, так хадзілі Саша і Сярожа. З‑за каранавіруса пачалі займацца дыстанцыйна. Санёк яшчэ іграе на фартэпіяна, ходзіць у музычную школу. І робіць поспехі. Нават пачаў музыку сам пісаць — на пачатковым этапе, але, спадзяюся, у яго вялікая будучыня. Оля нацэлілася на біялагічны факультэт БДУ.

— І яшчэ, ведаю, Віка паступіла ў прэстыжны ліцэй Беларускага нацыянальнага тэхнічнага ўніверсітэта.

— Ужо вучыцца. Паспяхова здала фізіку і матэматыку, прайшла па конкурсе. Мы ў мінулым годзе хадзілі ў ліцэй БДУ: бо ёсць у Вікі дыплом аб заканчэнні 9 класаў, выдадзены Пасольствам Расіі на Кіпры. На сямейнай форме навучання Віка за год «здавала» па два класы, і ў 13 гадоў закончыла 9. А потым год нідзе не вучылася. У верасні 2019‑га прыйшлі мы ў ліцэй БДУ навесці даведкі — а ў іх патрабаванне: атэстат павінны быць таго ж года, у які чалавек паступае. Мы зазірнулі ў Закон аб адукацыі — там такое не прапісана. Дайшлі да Мінадукацыі, запісаліся на прыём. І спецыялістка займалася нашым пытаннем мінут 40. Нават дала свой мабільны тэлефон! Гэта ўвогуле нас пакарыла. Такое ў Расіі ў прынцыпе немагчыма. І наша праблема вырашылася: мы ўжо маглі ў 2020‑м з дыпломам тым паступаць у любую навучальную ўстанову. Што нам дапамагло і пры паступленні ў ліцэй БНТУ.

— Як сябе адчувае ў Беларусі жонка?

— Выдатна! Святлана Рыгораўна — чалавек сямейна арыентаваны. Яна, дарэчы, таксама закончыла МГІМО, і нават у яе была персанальная стыпендыя. Старэйшая за мяне на год, у Францыі стажыравалася, а калі вярнулася — патрапіла на мой курс. А ў выніку выбрала сям’ю. І што ў нас ёсць — гэта дзякуючы ёй. Асвоілася ў Мінску хутка, на Камароўку па прадукты ездзіць.

— Якія вашы перспектывы і планы? Дзе збіраецеся прымяніць веды і досвед?

— Планаў — шмат, ды каранавірус іх памяняў. Хацелі мы тут кампанію рэгістраваць па вытворчасці тых самых «ціміразеўскіх» грыбоў, вытворчасць у Беларусі размясціць. Ды вось — пандэмія, ізаляцыя. Хочам удзельнічаць у сельскагаспадарчых выставах. Прыглядаюся, прадумваю, прыкідваю. Як вядома, пераход на іншыя прадукты ў сельскай гаспадарцы — гэта заўсёды змена тэхналагічнага працэсу. Да таго ж прымяненне нашых біяпрэпаратаў прыводзіць да рэзкага зніжэння адсотка «хіміі» ў тэхпрацэсе. Выходзіць, мы ў кагосьці кавалак хлеба забіраць будзем. Але гэта — перспектыўны шлях, тыя самыя зялёныя тэхналогіі, на якія ў Беларусі арыентуюцца. Таму важна, каб інфармацыя аб нашым прадукце «авалодвала розумамі» ў тым ліку і высокіх чыноўнікаў, якія прымаюць рашэнні на дзяржузроўні.

— Не сумна ў Мінску самаму старэйшаму члену сям’і — вашай бабулі Тамары Уладзіміраўне?

— Ніколькі. Пашанцавала ёй з суседкай: Алене Нікіфараўне таксама 85, і яна таксама памятае вайну. Так што ў іх шмат тэм для размоў і магчымасцяў для зносін. Ды і дзеці нашы падраслі, яны шмат часу на вадасховішчы Цнянка праводзяць, якое ад нас блізка. Там ёсць веладарожкі, розныя атракцыёны, мангалы для сямейнага адпачынку ўстаноўлены, альтанкі. Гэта крута, як кажа моладзь! Мы там усе гуляем, сямейныя вячоркі пастаянна ладзім, робім шашлыкі.

— І ўсё ж — пяцёра дзяцей! Прымацаваліся да нашых паліклінік ці карыстаецеся платнай медыцынай?

— Прымацаваліся, і клопат беларускіх лекараў на сабе адчулі. Дарэчы, даводзілася мне чуць скаргі на чэргі ў беларускіх паліклініках. Але — усё пазнаецца ў параўнанні. Вось хто са скаржнікаў хоць краем вока бачыў, як ідуць справы, напрыклад, у Расіі, у іншых постсавецкіх краінах? З чым вы параўноўваеце, калі кажаце, што тут дрэнна? А я шчыра кажу: як у вас крута усё арганізавана! Калі што баліць — вам жа ёсць куды звярнуцца! А ў Расіі пасля рэформы пайсці проста няма куды. Мы ж усе замацаваныя за паліклінікай па месцы жыхарства.

— На жаль, ёсць людзі, якім увогуле не падабаецца наша бясплатная медыцына…

— І вельмі дарма! Вось ім бы паспрабаваць пахварэць там, дзе за ўсё трэба плаціць — тады хутка ў галаве ўсё стане на свае месцы. Дарэчы, я неяк з вялікай цікавасцю слухаў вялікае інтэрв’ю Аляксандра Лукашэнкі радыёстанцыі «Эхо Москвы». І яшчэ раз пераканаўся: ён — разумны гаспадарнік. Як чалавек, які скончыў МДІМА і сёе-тое ў жыцці пабачыў, у тым ліку і палітычнае закуліссе, хачу даць аматарам платнай медыцыны, наогул рынкавых адносінаў такую параду. Калі ў вас ёсць магчымасць выбіраць кіраўніка, то паміж фінансістам (ці, як іх цяпер называюць, эфектыўным менеджарам) і гаспадарнікам трэба заўсёды выбіраць гаспадарніка. Таму што ў яго проста хоць бы ёсць здаровы сэнс. А фінансіст што робіць? У яго эфектыўнасць — галоўнае. А хто не эфектыўны — тых у бок, тых выкараніць, закрыць…

— Так, розныя бываюць падыходы да вырашэння сацыяльных, эканамічных праблем…

— Вельмі розныя, нават супрацьлеглыя, сказаў бы. І, вядома ж, я азнаёміўся з праграмай аднаго з кандыдатаў у Прэзідэнты Беларусі, які пазіцыянуе сябе як эфектыўны менеджар. Там жа ўсё ясна. Першае, што зрабіў бы гэты чалавек, прыйшоўшы да ўлады, — запусціў бы маштабную праграму прыватызацыі. Думаеце, на карысць народа? Зусім не! Прыйшлі б алігархі з усходу і захаду — і канец беларускай эканоміцы. Я дакладна вас запэўніваю: адбылося б менавіта гэта.

— Ды і мне здаецца, што спадзявацца на замежныя інвестыцыі, багатых гаспадароў, якія з нас зробяць шчаслівых людзей — ілюзорна і нават глупства. Гэта свайго роду эканамічны, палітычны траянскі конь. Бо інвестары ідуць да нас не з праграмамі развіцця краіны, а са сваімі інтарэсамі. Па вялікім рахунку, няма ім аніякай справы да нашых праблем — да нашых старых, дзяцей, шматдзетных сем’яў, інвалідаў і гэтак далей. Ім проста трэба тут на нас зарабіць.

— На пальцах, што называецца, раскажу. Чысты рынак — гэта Кіпр, выкажам такую здагадку, а «незразумелы рынак» — гэта Расія. А вось Беларусь — гэта народная гаспадарка. Менавіта да такога вызначэння бліжэй ваша мадэль. А гаспадарка ад рынку чым адрозніваецца? Гаспадарка забяспечвае існаванне, жыццё людзей. Калі гэта сямейная прысядзібная гаспадарка ў сельскай мясцовасці, то за кошт яе вядзення жыве сям’я, нават калі там і не ўсё эфектыўна. І народнай гаспадаркай можа быць уся краіна. А рынак нацэлены на прыбытак. Вось прынцыповая розніца. Добры прыклад я неяк даведаўся: Нарыльск у Расіі. На поўначы горад, адрэзаны ад вялікай зямлі. У савецкі час там была свая сельская гаспадарка! З пункту гледжання рынку — зусім бессэнсоўная: жудасна дарагая і выдатковая. Але з пункту гледжання гаспадарання забяспечвала яна мясцовых жыхароў ежай. І яшчэ прыклад, мінчанам больш блізкі. Мы ходзім у мінскі Палац дзяцей і моладзі, там з намі займаюцца выкладчыкі, майстры — а мы не плацім за тое ні капейкі. Караблікі будуем, у шахматы гуляем…

— Там яшчэ і малююць, займаюцца лепкай, спяваюць, танчаць — шмат гурткоў і секцый для развіцця талентаў…

— …А калі будзе рынак — тады што? Усе тыя паслугі стануць для бацькоў надзвычай дарагімі. Вось на Кіпры да нас прыходзіў выкладчык, займаўся музыкай з дзецьмі. Бралі з нас мала па тамтэйшых мерках: бо шматдзетная сям’я, руская абшчына. Занятак каштаваў 20 еўра, і доўжыўся 45 мінут. Гэта каб вам было наглядна і зразумела. Рынак адразу ж любую паслугу ператворыць у грошы, прычым большасць насельніцтва будзе ад тых паслуг адрэзана, у тым ліку і ад медыцыны. Цяпер беларуская медыцына лечыць, а вось рынкавая медыцына — залучае ў лячэнне. Яна зацікаўлена ў тым, каб вы лячыліся доўга і грунтоўна, выкладваючы за гэта добрыя грошы. Або адукацыю дзяцей возьмем. У рынкавым грамадстве адукаваныя людзі проста не патрэбныя! Таму што адукаваны чалавек менш купляе: на яго ж горш дзейнічае рэклама. Гэта не мае здагадкі, гэта даказалі швейцарскія навукоўцы, правёўшы даследаванні. Адзін з былых міністраў адукацыі Расіі яшчэ на пачатку 2000‑х сказаў: нам патрэбныя спажыўцы — нам не патрэбен чалавек-творца. Вось што такое рынак! Таму калі вам распавядаюць пра інвестыцыі заходнія, іншую падобную туфту-лабуду — вы павінны разумець: яны пераследуюць свае інтарэсы.

— Гэта значыць: мадэль гаспадаркі больш падыходзіць для жыцця, чым мадэль рынку?

— У тым нават няма ніякіх сумневаў: мадэль гаспадаркі больш падыходная для жыцця і для развіцця як грамадства, так і асобных людзей. А рынак больш падыходзіць для тых, хто, груба кажучы, ужо ў тым рынку. Хто робіць бізнес. І, дарэчы, многія любяць казаць пра дэмакратыю як пра ўладу народа. Але варта нагадаць: калі зараджалася дэмакратыя, то народам лічыліся менавіта тыя людзі, у якіх была ўласнасць. А ўсе астатнія — гэта былі Бог ведае хто. Тыя, хто нічога не меў: рабы, плебс. Таму, калі нам кажуць, што дэмакратыя — гэта ўлада народа, то гэта хлусня. І мая парада беларусам: думаць, аналізаваць усё, што адбываецца. У вас выдатная сістэма народнай гаспадаркі…

— У нас, Уладзімір Уладзіміравіч…

— Так, у нас. Але ёсць і мінусы. Адзін з іх: актыўна ўкладваюцца намаганні ды сродкі ў развіццё экспарту — але не развіваецца ўнутранае спажыванне. Ці развіваецца недастаткова актыўна. Лічыцца, што ўзровень спажывання ў грамадстве павінен павышацца: за кошт стварэння новых працоўных месцаў ды іншых фактараў. Бо калі надараецца якая пературбацыі, то экспарт рэзка скарачаецца — а трэба выжываць: тавар прадаць, паслугі аказаць, каб грошы ішлі па крузе. Інакш вы залежыце ад тых, хто купляе вашу прадукцыю. Калі ў вас вялікі ўнутраны попыт, то ў вас большая прастора для манеўру.

— Можа, наш унутраны рынак замалы? Я чуў аб разліках эканамістаў: каб гарманічна развівалася эканоміка, кажуць, патрэбен рынак у 100–150 мільёнаў чалавек.

— Ну, эканамісты розныя бываюць. А возьмем, скажам, Ліхтэнштэйн: там самы вялікі ВУП на душу насельніцтва, і людзі выдатна там, кажуць, жывуць. Так што размовы, што трэба абавязкова мець вялікі рынак — па меншай меры неаб’ектыўныя. Але паколькі ў свеце існуе канцэпцыя макрарэгіёнаў, то яе й лабіруюць розныя «адмыслоўцы» на розных узроўнях у інтарэсах шэрагу сусветных суб’ектаў. Якіх? Гэта і транснацыянальныя кампаніі, гэта й шэраг краін — ЗША, Кітай, Расія… А навукоўцам-эканамістам плацяць зарплату, і яны з натхненнем і стараннем «умозаключают» якраз тое, што ім скажуць.

— Кажуць, што калі знешнія сілы дапамагалі развальваць Савецкі Саюз, то меркавалася, што праслойка з постсавецкіх краін — Украіна, Беларусь, краіны Прыбалтыкі — для заходняй і ўсходняй цывілізацый будзе нейкай «храстковай праслойкай». Каб не іскрыла на іх межах. І каб не было рэзкіх канфліктаў інтарэсаў. Такая ідэя нібыта закладвалася заходняй культурнай і палітычнай элітай. Меркавалася не паглынаць новыя незалежныя дзяржавы — дапамагаць ім развівацца…

— Ой, вы сапраўды ў такое верыце? Я не згодны з такой канцэпцыяй. Жыццё паказвае, што па факце ўсё атрымліваецца не зусім так, як, можа, кімсьці задумана. Як толькі крыху аслабла дзяржава з «праслойкі» — яе тут жа паглынаюць: альбо з захаду, альбо з усходу. І гэта ўжо, дарэчы, было ў беларускай гісторыі. Жыццё дыктуе свае правілы, і захад дзейнічае па жорсткіх правілах. Пачытайце, што такое кольцы анаконды, або геапалітычная канцэпцыя Маккіндэра — і вам стане ўсё зразумела. Там ідэя такая: вашага палітычнага праціўніка трэба акружыць поясам нестабільнасці — і тая нестабільнасць, канфліктнасць увесь час будуць выцягваць з вашага ворага рэсурсы і сілы. З Кітаем робіцца менавіта так: «змяіная» тэхналогія праглядаецца. У дачыненні да яго ісламская дуга нестабільнасці была рэалізаваная. Колькі было каляровых рэвалюцый? Здаецца, 14. Паглядзіце, якую геапалітычную дугу ўтвараюць краіны, у якіх яны адбыліся.

— Бачачы, як палітэліты Польшчы, Літвы, ды і Украіны рэагуюць на паслявыбарчыя падзеі ў Беларусі, міжволі ўспомніш і пра кольцы анаконды, і пра дугі нестабільнасці…

— Але ўсё ж адчайвацца не варта! Я асабіста веру ў Беларусь — і таму я тут. А чаму веру? Самі беларусы могуць пра тое ня ведаць, але ў рускіх да Беларусі склалася ў наш час стаўленне не проста станоўчае — метафізічнае, я б сказаў. Беларусь для многіх рускіх людзей ўвасабляе вялікае мінулае: тое лепшае, што было ў савецкім мінулым. І што тэарэтычна можа быць у будучыні. Яно сёння — як вобраз — сканцэнтравана ў Беларусі. Бярэм беларускі герб — і бачым у ім пераемнасць з гербам савецкім. Рускія ведаюць: Беларусь — гэта асучасненая савецкая гаспадарка. З элементамі рынку, але тым не менш. І яшчэ. У свой час у Расіі жартавалі: калі б у Прэзідэнты маглі балатавацца не толькі грамадзяне Расіі — перамог бы Лукашэнка. І гэта ніякі не жарт! Вобраз Лукашэнкі — гэта вобраз чалавека-гаспадарніка. Беларусь можа прапанаваць Расіі той вобраз будучыні, які Расія сама ўсё ніяк не знойдзе.

— Тое, што расіяне шукаюць, вы лічыце, ёсць ужо тут? Мне здаецца, у іх пакуль усё ж такі амбіцыі большыя, ці ж ім браць прыклад з Беларусі? Вунь жа пры выпадку некаторыя палітыкі самі не супраць павучыць Беларусь розуму…

— Так, згодзен: у Расіі ўсяго многа. А ў Беларусі ёсць каласальны патэнцыял у вобразе будучыні, у сферы сэнсаў, культуры, адукацыі. А таксама іншых сферах. Калі б усё гэта ўвасобіць у Расіі — яны б маглі краіну пераўтварыць. На дадзеным этапе, што праўда, сама Беларусь не зможа ўвесь гэты свой патэнцыял рэалізаваць па адной прычыне: вы спрабуеце чэрпаць сваю нацыянальную ідэнтычнасць у мінулым. Ну зразумела: усе так робяць. А вось вобразу будучыні ў Беларусі я таксама не бачу, гэта неяк не адчуваецца. І як жа ісці наперад, калі не ўяўляеш нават, куды? Зразумела, што лепшая савецкая спадчына збераглася ў Беларусі — а ў Расіі не. Рускія людзі гэта добра разумеюць. Ёсць каштоўны прыклад, ёсць на што раўняцца. Толькі гэта будзе, вядома ж, не СССР версіі 2.0.

— Дзякуй за шчырую размову, Уладзімір! Спадзяюся, Беларусь як месца для жыцця вас не расчаруе.

Гутарыў Іван Ждановіч