Інтэр'ер для эстраднай зоркі. Глусчане сведчаць, што Філіп Кіркораў заказваў на іх фабрыцы дзверы

На жаль, канкрэтнага пацвярджэння гэтаму не захавалася, але ўсё можа быць. Менавіта ў Глуску існавала вядомая на ўвесь Савецкі Саюз фабрыка па вытворчасці мэблі. Тыя, чыя маладосць прыйшлася на пасляваенны перыяд, напэўна, памятаюць стыльныя канапы з драўлянымі спінкамі і круглымі падлакотнікамі. А шафы з люстэркамі яшчэ можна сустрэць у вясковых хатах. Зараз такой фабрыкі няма, але ёсць людзі, якія могуць згадаць гісторыю яе існавання.

Бізнес на асіне

На Дні пісьменства ў Бялынічах, які сёлета прымала Магілёўшчына, я звярнула ўвагу на незвычайныя экспанаты ад Глускага раёна — старадаўнія чамаданы, асінавы капялюш (хоць мне спачатку падалося, што ён саламяны), гардэроб савецкай модніцы. Як высветлілася, усё гэта мае дачыненне да легендарнай фабрыкі, якая да рэвалюцыі называлася «Спартры», а потым перажыла шмат трансфармацый і змен назваў. Але справа па вытворчасці той самай спартры — асінавай габлюшкі, якую распачаў у беларускай глыбінцы прадпрымальны немец, — жыла амаль да развалу вялікай краіны. Падобных ёй на ўвесь Савецкі Саюз было яшчэ дзве — на Урале і ў Ленінградзе. З асінавай габлюшкі тут рабілі нарыхтоўкі для капелюшоў, фіранак і іншых вельмі запатрабаваных рэчаў. У капелюшах з глускай рагожкі фарсілі савецкія модніцы і нават замежныя бізнесвуман. Праўда, крута?

— У нас у Глуску жыве дачка майстрыхі, якая мела дачыненне вось да гэтых капялюшыкаў, — заінтрыгавала начальніца аддзела ідэалагічнай работы, культуры і па справах моладзі Глускага райвыканкама Алена Самуйлік, кіўком паказваючы на вялікі стэнд, дзе маладая дзяўчына за станком пляце асінавую касу.

Ніна Шум прыйшла на фабрыку сямнаццацігадовай дзяўчынай ў канцы 40-х мінулага стагоддзя. На той момант у арцелі працавалі некалькі сотняў чалавек, прычым 70 % з іх былі камсамольцамі. Не дзіўна, што адбылося, кажучы сучаснай мовай, рэбрэндзіраванне назвы прадпрыемства на больш рэвалюцыйную «КІМ» — Камуністычны інтэрнацыянал моладзі. А ў 1960 годзе арцель перайменавалі ў прамкамбінат. Вытворчасць была значна пашырана, але драўняная габлюшка працягвала вырабляцца. Пра яе нават напісалі ў сваім неўміручым рамане «12 крэслаў» Ільф і Пятроў: «Унутры моднай і капялюшнай кватэры не было ні спартры, ні адстройвання, ні безгаловых манекенаў з афіцэрскай выпраўкай...» Гаспадыня кватэры проста знайшла іншы спосаб падзарабіць. Але ёсць людзі, якія памятаюць калі не пра капялюшыкі, дык пра фіранкі з глускай спартры, якія ўпрыгожвалі крымскія здраўніцы.

Дзяўчына з плаката

Майстрыхі Ніны Шум ужо, на жаль, няма ў жывых, але яе дачка Ганна Шум жыве ў гістарычнай частцы гарадскога пасёлка, дзе раней знаходзіўся яўрэйскі квартал. Побач — аптэка, і Ганна Шум сцвярджае, што калісьці гэтым вялікім домам, дзе акрамя яе жыве яшчэ дзве сям'і, валодаў заможны яўрэй. Ён жа быў уладальнікам аптэкі. Дом з высокай столлю агульнай плошчай прыкладна 150 «квадратаў» пабудаваў сабе ў 1880 годзе. Зараз у Ганны рамонт і мы сядзім у застаўленым рознай мэбляй пакоі. Дарэчы, часткова зробленай на Глускім прамкамбінаце. Сёння гэта, лічы, музейныя экспанаты.

— Гэтым крэслам і зэдлікам ужо болей чым 70 гадоў, — кажа суразмоўніца. — У нас калісьці быў поўны набор мэблі. Я сядзела на крэсле, рабіла ўрокі і ўяўляла сябе царыцай, бо гэта крэсла было з такой спінкай, што падавалася мне тронам. А яшчэ яно вельмі дысцыплінавала. Калі мы з сястрой хадзілі ў музычную школу, хатнія заданні заўсёды выконвалі на гэтым троне. Можаце смяяцца, але нават інструмент па-іншаму гучаў. Крэсла неверагодным чынам стымулявала стараннасць. Да яго так і хацелася звярнуцца, як Гаеў у чэхаўскім «Вішнёвым садзе» да шафы, — паважанае крэсла.

Акрамя маці, на фабрыцы працаваў і бацька Ганны Вадзім. Жанчына згадвае, як ён прыехаў з Украіны ў іх маленькі гарадок, убачыў юную Ніну і вырашыў застацца. Глуск наогул лічыўся перспектыўным населеным пунктам. Тут было шмат моладзі і ніякіх праблем з работай.

— Нашы майстры мелі залатыя рукі, — запэўнівае Ганна. — Рабілі дзверы, кухонныя гарнітуры, выконвалі індывідуальныя заказы — сюды прыязджалі за мэбляй з усяго Савецкага Саюза. Той жа Кіркораў, як мне расказвалі, дзверы заказваў. Пасля развалу Саюза прадпрыемства абанкруцілася. А да таго часу на ім можна было зарабіць вельмі добрыя грошы.

У такіх сукенках красаваліся мясцовыя модніцы.

Чамадан з абрыкосавым варэннем

А хто не ведае пра глускія чамаданы? У сямідзясятыя імі карысталіся, напэўна, усе жыхары Савецкага Саюза. Глуск пастаўляў іх ва ўсе куточкі вялікай краіны, у тым ліку ў Маскву, Ленінград, Свярдлоўск. У Ганны яшчэ захавалася некалькі такіх чамаданаў. Натуральная скура, металічныя ражкі, драўляныя дэталі, кардон — было прэстыжна валодаць такім модным аксэсуарам. Чамаданам не менш за паўстагоддзя, кажа Ганна і смяецца, што яна іх равесніца.

— З маленькім, які называюць яшчэ дэмбельскім, бацька хадзіў у лазню — там вельмі зручна размяшчаліся венік і прыналежнасці для мыцця, — усміхаецца яна. — А вунь з тым, што крыху паболей, мы ездзілі ў госці да бабулі ва Украіну. Родам мой тата з Данецкай вобласці, з сумна вядомай нам сёння Горлаўкі. Але ў тыя часы гэта было месца, куды я любіла ездзіць на канікулы. Назад вярталіся з поўным чамаданам прысмакаў. Бабуля рабіла цудоўнае абрыкосавае варэнне і мы цалкам запаўнялі ім чамадан — ён станавіўся непад'ёмны. Ехалі тры дні. Выязджалі з Бабруйска, а ў Харкаве рабілі перасадку. Бабуліны пельмені, баршчы і варэнікі дагэтуль згадваю з настальгіяй.

У сярэдзіне 80-х Ганна, калі вучылася ў старэйшых класах, нават падпрацоўвала падчас канікул на знакамітай вытворчасці. Была пры справе і мела ўласныя грошы. Наогул, кажа, жылі цікава. А ў час парадаў вельмі ганарыліся, калі аб'яўлялі, што ў калоне ідуць работнікі Глускага прамкамбіната.

Станок, які зрабіў Глуск вядомым на ўвесь свет

Каб карцінка склалася цалкам, трэба пабываць у раённым гісторыка-краязнаўчым музеі, дзе захоўваецца тое самае абсталяванне, дзякуючы якому немец разбагацеў, а Глуск стаў вядомым месцам.

— Яго нам перадалі мясцовыя жыхары, — удакладняе галоўны захавальнік музея Вольга Байко.

Прынцып работы просты: замацаваў прыстасаванне на сцяне, заціснуў у ім драўляную нарыхтоўку — і з дапамогай разака рабі сабе танюсенькую габлюшку. Яшчэ адно прыстасаванне прызначалася для таго, каб плесці з яе косы. А выраўноўваць іх дапамагаў так званы прэс.

— Адначасова можна было зрабіць чатыры стужачкі. З іх потым ткалі асінавыя рагожкі. У савецкі час яны вельмі шырока выкарыстоўваліся ў якасці фіранак, — кажа Вольга і паказвае на яшчэ адзін станок. Ён якраз і прызначаны для таго, каб рабіць на ім гэтыя палотны.

Супрацоўніца музея расказвае, што працавалі на фабрыцы ў некалькі змен, і першая распачынала сваю работу ажно ў чатыры гадзіны раніцы. Тым, хто хацеў падзарабіць, дазвалялася плесці габлюшку дома. Гэта быў дадатковы заробак. Кажуць, што за палотнамі глускіх ткачых прыязджалі нават з краін Цэнтральнай Азіі. За адно плацілі 14—16 капеек. Не шмат, але ж гэта былі жывыя грошы.

— Заўсёды цікава размаўляць з людзьмі, якія бачаць у музеі знаёмыя рэчы і расказваюць, як працавалі, — кажа Вольга. — Становіцца зразумела, што недарэмна збіраеш усё гэта. У Бялынічах на Дні пісьменства да нас падышла жанчына і нават расплакалася, гледзячы на сукенкі савецкага перыяду. У такіх мы хадзілі ў маладосці, з настальгіяй сказала яна. А мы сабралі іх, каб нагадаць, што тыя таксама вырабляліся на нашым прамкабінаце. У іх красаваліся мясцовыя модніцы.

У музеі ёсць яшчэ і Кніга народнай славы, куды ўпісаны імёны тых, хто меў дачыненне да Глускага прамкамбіната. Яе перадалі былыя работнікі з надзеяй, што іх нашчадкі будуць ганарыцца сваёй малой радзімай. Бо быў час, калі Глуск грымеў на ўвесь Савецкі Саюз.

Нэлі ЗІГУЛЯ, г. п. Глуск

Фота аўтара