І музей глядзіць на вонкавы свет...

Духоўныя скарбы, што стварылі нашы славутыя продкі, над чым і цяпер працуюць сучаснікі ў літаратуры і мастацтве, назапашваюцца, не гінуць. Яны могуць праляжаць незапатрабаванымі і сто гадоў, а потым хтосьці знойдзе — і пачнецца сапраўднае жыццё, перакананы дырэктар Дзяржаўнага музея гісторыі беларускай літаратуры Міхаіл Рыбакоў. Як у санеце Максіма Багдановіча «Паміж пяскоў Егіпецкай зямлі…», так і тут, у культуры: для «зярнятак», якія ляжаць, трэба знайсці глебу, паліць, і калі людзі іх дагледзяць, яны прарастуць і пачнуць буяць! А мы згадаем, што гэтая «ніва» і ёсць наша духоўная спадчына. Галоўная ідэя і задача музея — данесці да кожнага павагу: да сябе, да ўсяго беларускага народа, упэўнены дырэктар музея, які выказаў свае думкі, спадзёвы і планы падчас гутаркі з карэспандэнтам «ЛіМа».

— Міхаіл Леанідавіч, амаль два гады таму вы прыйшлі на пасаду дырэктара Дзяржаўнага музея гісторыі беларускай літаратуры з упэўненасцю, што ўстанова мусіць стаць пляцоўкай для розных культурніцкіх праектаў. Ці змянілася ваша бачанне таго, чым мусіць быць музей сёння?

— Як быў перакананы тады, так лічу і цяпер: музей — гэта не шафа. Ён павінен быць месцам, куды хочацца прыходзіць не толькі на нешта паглядзець, але і цэнтрам, дзе цікава жыць, атрымліваць новую інфармацыю і — далучацца! Мы зрабілі музейнае жыццё адкрытым. Мы зацікаўлены ў тым, каб як мага больш людзей ведала, што ў нас адбываецца, і самі прыходзілі, станавіліся ўдзельнікамі. Цяпер музей гісторыі беларускай літаратуры ўсё больш на слыху, мы прысутнічаем на тэлебачанні, радыё, у сацыяльных сетках, сталі папулярнай літаратурнай пляцоўкай, ці, як раней казалі, “салонам”, дзе можна сустрэцца з аднадумцамі.

— Штотыдзень у вас адбываюцца прэзентацыі кніг, фотаэкспазіцый, карцінных выставак. Жыццё вакол установы забруіла! Як удалося зрабіць яго такім насычаным?

— Змянілі падыход да працы і фармат імпрэз. Кожны праект імкнёмся скіраваць у перспектыву, каб ён жыў і развіваўся. Раней выстаўка адкрывалася, яе наведвалі на працягу некаторага часу, а потым яна закрывалася — і ўсё. Цяпер у нас выстаўка — гэта жыццё. Яна не «вісіць», а «працуе».

Напрыклад, на пачатку года прэзентавалі экспазіцыю, прысвечаную Бібліі Васіля Кораня. Падзея пачалася з таго, што правялі круглы стол па тэме. Навукоўцы, даследчыкі, музейшчыкі, бібліятэкары, тэолагі выступілі з дакладамі, прысвечанымі дзейнасці Васіля Кораня. Па тых матэрыялах мы ўжо выдалі кнігу. Яна цікавая і з навуковага, і з пазнавальнага бакоў. Тыя, хто выступаў падчас круглага стала, праводзілі экскурсіі па выстаўцы: кожны распавядаў нешта цікавае па сваім кірунку. Гэта была падзея, якой людзі жылі.

Адпаведны досвед скарысталі і пры арганізацыі наступных выставак. Так было з праектам, прысвечаным стагоддзю «Маладняка» — «На хвалі часу, у плыні жыцця». На адкрыцці выставак навукоўцы і даследчыкі чыталі лекцыі. Паслухаць іх можна было не толькі наведвальнікам — лекцыі праводзіліся і ў анлайн-рэжыме. Відэа з прэзентацый назапашваюцца на канале YouTube, і кожны можа зайсці, калі яму зручна, і атрымаць інфармацыю. Лекцыі «працуюць» самастойна: імі карыстаюцца і школьнікі, і студэнты, і замежнікі, пры напісанні работ пачалі даваць спасылкі на матэрыялы навукоўцы і даследчыкі.

Некаторыя ідэі нам падказваюць тыя, хто прыходзіць паслухаць экскурсіі. Так, не раз даводзілася чуць ад настаўнікаў: маўляў, раней у кожным класе былі партрэты вядомых пісьменнікаў, матэматыкаў, фізікаў, а цяпер такога ў школах няма. Мы загарэліся ідэяй зрабіць праект «Беларускія народныя пісьменнікі» — размясцілі выстаўку ў вокнах музея. І цяпер кожны, хто едзе міма, можа заўважыць: з другога паверха на іх глядзяць усе народныя пісьменнікі! Атрымалася, што не толькі ты можаш прыйсці ў музей, але і музей глядзіць на цябе, на вонкавы свет! Калі пабачылі, што гэта спрацоўвае, правялі акцыю «Чытаем народных пісьменнікаў»: штодзень зачытваўся і выкладаўся ў сеціва нейкі ўрывак з твора. Пасля пачалі гэтак жа прэзентаваць і часовыя выстаўкі: робім здымкі і паказваем іх у вокнах. Той, хто праходзіць міма, можа пабачыць не толькі афішу, але і пэўныя фрагменты з таго, што ёсць у музеі. Часам даводзілася назіраць, як людзі спыняюцца, глядзяць на вокны, а потым... заходзяць!

На працягу пэўнага часу на экспазіцыях музея мы рабілі запісы песень Рамана Арлова, прысвечаных нашым славутым асобам і мясцінам. У яго ўжо напрацоўка на цэлы мюзікл! Ён спяваў у Музеі беларускага кнігадрукавання ў Полацку песні з будучага музікла — прэм’ера адбылася пры падтрымцы нашага музея. На імпрэзе было прэзентавана тое духоўнае, з чаго складаецца літаратура: так, чалавек прасякнуўся веліччу мінулага, натхніўся, напісаў твор, выканаў яго — твор атрымаў жыццё! Назапасіліся творы — матэрыял для мюзікла! Так і ствараецца літаратура: у жывым часе, на працягу нават невялікага яго адрэзка.

Пасля доўгага рамонту пачаў працаваць наш філіял «Беларуская хатка». Як вядома, стагоддзе таму ў ёй збіраліся вядомыя асобы, дзеячы літаратуры і мастацтва. Мы вырашылі стварыць у парку вакол доміка сцяжынку пісьменнікаў, а ўздоўж яе паставілі «пісьменніцкія» лаўкі. Кожная з іх прысвечана аднаму з пісьменнікаў, якія калісьці былі ў гэтым месцы: Змітраку Бядулю, Максіму Багдановічу, Зосьцы Верас. Калі сядаеш на імянную лаўку, адразу ўзнікае пытанне: а хто такі, да прыкладу, Змітрок Бядуля? Хочацца знайсці пра яго нешта цікавае…

Нядаўна да нас, пры падтрымцы Пасольства Беларусі ў Польшчы, былі перададзены копіі нот Гедыміна Радкевіча — цяпер яны ў музеі. Гэта беларускі кампазітар з вядомага ліцвінскага роду, які падкрэсліваў: «Я — ліцвін!» Ён быў стацкім саветнікам у Расійскай імперыі, адной з найбагацейшых асоб Віленшчыны, пісаў музыку, якая, на думку некаторых піяністаў, была не горшая, а дзесьці можа і вышэйшая, чым Манюшкі і Агінскага! А мы пра гэта нічога не ведалі...

Акрамя таго, у нас прайшлі ўжо дзве канферэнцыі школьнікаў «Беларусь, ты збудаваная з беларускіх слоў!». Калі летась нам хапала для правядзення мерапрыемства і адной залы ледзь назбіралася выступоўцаў, то сёлета працавалі ўжо дзве залы з раніцы да вечара: выступоўцаў прыйшло шмат, іх даклады — пра пісьменнікаў, пра літаратурныя творы, пра сучасныя погляды на культуру, пра гістарычныя мясціны — былі на высокім узроўні.

Вучнёўскі форум музея звярнуў на сябе ўвагу такіх устаноў як: Камітэт па адукацыі Мінскага гарадскога выканаўчага камітэта; Мінскі дзяржаўны турыстка-экалагічны цэнтр дзяцей і моладзі; Інстытут літаратуразнаўства імя Янкі Купалы і Інстытут мовазнаўства імя Якуба Коласа — філіялы Дзяржаўнай навуковай установы “Цэнтр даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры” Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі; Грамадскае аб’яднанне “Саюз пісьменнікаў Беларусі”; Фонд беларускай культуры ды іншых. Абмяркоўваем адкрыццё рубрыкі ў “Краязнаўчай газеце” для публікацыі лепшых дакладаў нашых удзельнікаў.

— Акрамя пералічаных, партнёрамі музея ў многіх праектах выступаюць Нацыянальная бібліятэка Беларусі, Беларускі дзяржаўны архіў-музей літаратуры і мастацтва, Выдавецкі дом «Звязда», Нацыянальны гістарычны музей ды іншыя ўстановы...

— Так, працуем з рознымі партнёрамі, а нядаўна атрымалі досвед незвычайнага супрацоўніцтва: заручыліся падтрымкай «БелгіпсЭКА» — арганізацыі, якая займаецца зборам і перапрацоўкай макулатуры. Высветлілася, што кнігі, якія трапляюць да іх, не перапрацоўваюць, а складаюць у шафы — мы рэгулярна ўсё праглядаем і выбіраем беларускія выданні. У кожным філіяле арганізавалі буккросінг. Калі нас наведваюць беларускія суайчыннікі з замежжа, з гэтых збораў мы ў падарунак ім фарміруем бібліятэчкі. Літаратуру ўжо атрымалі беларусы ў Польшчы, Літве, Латвіі, Іспаніі, Італіі, Расіі, цяпер рыхтуем падборкі ва Украіну і Іарданію.

— Сярод сябраў музея даволі шмат беларусаў замежжа. Да праектаў музея яны далучаюцца дзякуючы таму, што актывізавалася праца з наведвальнікам праз сеціва?

— Канал на Youtube у нас быў і раней, але амаль не працаваў. А падчас праекта «Чытаем класіку разам: Уладзімір Караткевіч: Каласы пад сярпом тваім» пры падтрымцы Міністэрства культуры і Белтэлерадыёкампаніі давялося яго актывізаваць: цягам двух тыдняў у музей прыходзілі школьнікі, студэнты, міністры, дыпламаты, артысты, дэпутаты і чыталі свой улюбёны ўрывак з твора. Гэта выклікала вялікую цікавасць: і ў краіне, і па-за яе межамі. Выкладвалі ў сеціва запісаныя на экспазіцыі відэа. Дарэчы, высветлілася, што і чыноўнікі, і артысты добра валодаюць мовай! Многія прыходзілі са сваімі кніжкамі. Гэта пацвярджае: наша пісьменства цікавае, ёсць пісьменнікі, якімі захапляюцца!..

Працаваць з наведвальнікам праз інтэрнет — новы від дзейнасці. Пандэмія вымусіла пайсці ў інтэрнэт, і гэта дадало нам віртуальнай аўдыторыі, бо далучыліся тыя, хто ніколі сюды не прыехаў бы: нашы суайчыннікі ў ЗША, Аўстраліі, Вялікабрытаніі ды іншых краін. Яны ж зацікавіліся музеем праз інтэрнэт, а нас гэта натхніла і надалей рабіць інтэрнэт-праекты: і лекцыі, і агляды, і ролікі!

— Гэта, у сваю чаргу, можа развіцца ў нешта больш маштабнае?

— Сапраўды! Сёлета мы здымалі дакументальны фільм, прысвечаны Васілю Быкаву. У філіяле Музей — дача Васіля Быкава, працуе Ірына Князева, а яна якраз жонка кінарэжысёра Мікалая Князева, які ў свой час здымаў фільм “Пайсці і не вярнуцца” па творах Быкава. Ірына Князева з мужам ездзілі да розных людзей, якія ведалі Быкава, бралі ў іх інтэрв’ю і здымалі. Рабілі ролікі пра Быкава-аўтааматара! Мала хто ведае, што пісьменнік шмат увагі надаваў сваім аўтамабілям. Цяпер усё гэта можна паглядзець на нашым канале. Акрамя Youtube, актыўна выкарыстоўваем сайт, на якім створаны старонкі ўсіх нашых філіялаў, а кожны філіял мае свае старонкі ў сацыяльных сетках. Змяшчаем на старонках музея інфармацыю пра жыццё ў нашых філіялах — людзі ўжо звыклі, што там рэгулярна распавядаецца і пра экспанаты, і пра падзеі.

Акрамя выставачнай дзейнасці, пачалі развіваць і сувязь са сродкамі масавай інфармацыі. Частымі гасцямі на нашых мерапрыемствах сталі радыё, тэлебачанне — гэта сведчыць аб цікавасці да нашых праектаў.

— На тое, каб пашырыць адкрытасць музейнай тэрыторыі, каб прыцягнуць да супрацы яшчэ больш людзей, і накіраваны праект супрацоўніцтва Дзяржаўнага музея гісторыі беларускай літаратуры са штотыднёвікам «ЛіМ»?

— Так, гэта наступны крок. Калі мы пабачылі, што назапасілася шмат цікавых звестак, што да нас павышаецца ўвага, вырашылі, як добрыя партнёры, зрабіць з «ЛіМам» доўгатэрміновы праект. Раз на месяц на працягу года плануем распавядаць пра кожны з нашых філіялаў — акрамя цэнтральнага музея, іх дзевяць. Будзе падрабязна асвятляцца работа ўстановы, яе знаходкі, падзеі, навіны, водгукі пра музей. Па выніках года, магчыма, выйдзем і на праект кнігі пра нашы літаратурныя музеі, бо кожная старонка аповедаў, кожны новы праек — гэта старт для наступнага.

Гутарыла Яна БУДОВІЧ

Друкуецца ў газеце “Літаратура і мастацтва”