Як жывуць апошнія жыхары вёскі Зарэчча Камянецкага раёна

Вера Паўлаўна i Уладзiмiр Якаўлевiч Казыры ўжо 67 гадоў разам. Жывуць яны ў згодзе i з вялiкай пяшчотай i клопатам ставяцца адно да аднаго, адно аднаго падтрымлiваюць. Гэта адчуваецца ва ўсiм. Вера Паўлаўна нiбы ўшчувае мужа за тое, што той столькi iнфармацыi носiць у галаве, «не раўнуючы як той камп'ютар», але ж за гэтымi словамi хаваецца яе гонар, яе захапленне чалавекам, з якiм пражыла столькi часу.

Служыў узорна

Пакахалi яны адно аднаго зусiм маладыя. I пажанiлiся адразу. Уладзiмiру было толькi васямнаццаць, Веры — на год больш. Але ж iншых хлопцаў у войска праводзiлi бацькi, а яго ўжо — маладая жонка. Было гэта ў далёкiм 1955 годзе. Уладзiмiр Якаўлевiч згадвае службу, нiбы з кнiгi чытае:

— У «вучэбку» трапiў у Мар'iну Горку, дзе камандзiрам палка быў Кузняцоў, удзельнiк двух парадаў на Краснай плошчы, а потым мяне накiравалi ў Асiповiчы. Служыў у 94-м гвардзейскiм двойчы Чырванасцяжным ордэна Аляксандра Неўскага, ордэнаў Кутузава i Суворава Пражскiм палку.

— Вой, як ён усё памятае, проста дзiва, — пляснула далонямi Вера Паўлаўна. — Лепш раскажы, як я да цябе прыязджала, а камандзiр роты прыходзiў на вакзал мяне сустракаць.

— Было такое, — усмiхаецца былы вайсковец. — Нядрэнны баец, значыць, быў, калi радавому салдату дазвалялi спатканнi з жонкай, некалькi дзён на гэта давалi. Перад дэмабiлiзацыяй прапаноўвалi застацца ў армii. Падумваў аб гэтым, але жонка не згадзiлася, таму адслужыў i вярнуўся. Жыццё сямейнае будавалi ў сваёй вёсцы, як цяпер кажуць, на малой радзiме.

Як афiцэр Карчагiн сям'ю ратаваў

Цiкава, што абое помняць вайну. I абое ўспомнiлi менавiта першы дзень, 22 чэрвеня. У 1941-м годзе мае героi былi па ўзросце вучнямi недзе першага-другога класаў.

Вёска iх стаiць на самым памежжы. Вакол размяшчалiся вайсковыя часцi i пагранiчныя заставы, сем'i афiцэраў найчасцей кватаравалi ў вяскоўцаў. У бацькоў Веры таксама жыла такая сям'я па прозвiшчы Карчагiны. У iх было трое дзетак, меншае — некалькi тыдняў, як нарадзiлася. «Ранiчкай у нядзелю ўсе ў доме спалi, як бацька зайшоў на палавiну кватарантаў i сказаў, што за рэчкай нешта грукае, нiбы бомбы кiдаюць, мабыць, вайна пачалася, — згадвае Вера Паўлаўна дзень, што навечна засеў у памяцi. — А кватарант не паверыў, яшчэ прыкрыкнуў, маўляў, няма чаго панiку разводзiць, гэта навальнiца грукоча. Ды пакуль усе паўставалi, жанчыны дзяцей пакармiлi, прыбегла суседка i з парога: «Немцы ў вёсцы!» Тая, аказалася, убачыла першых матацыклiстаў. Ну, i пабег наш камандзiр кудысьцi, толькi жонцы загадаў сабраць дзяцей. Аказалася, падаўся у часць, вярнуўся вельмi хутка з танкам i дзвюма бронемашынамi. «Значыць, ён быў не малодшы афiцэр, а ў добрым чыне», — заўважае галава сям'i. Адным словам, жонку з дзецьмi ён пасадзiў i паспеў вывезцi лiтаральна пад абстрэлам i дамчаў да чыгуначнай станцыi. Пазней, пасля вайны, яна прыязджала да нас, мама ўсе iх рэчы зберагла, захавала. А ён, як i многiя, загiнуў на фронце. Да гэтай пары памятаю iх адрас у Кастрамской вобласцi, — гаворыць Вера Казыра.

Прароцтвы дыверсанта i акупанта

Уладзiмiр Якаўлевiч згадаў суботу перад вайной. Яны з хлопчыкамi бегалi ў суседнюю вайсковую часць, там паказвалi кiно. Для вясковых дзяцей гэта было амаль за свята. Яшчэ трэба было трапiць пад добры настрой палiтрука, каб цябе пусцiлi ў часць на кiнасеанс для байцоў... Але ж яны ўмудралiся... I вось пасля фiльма па дарозе дадому iм сустрэлiся афiцэры на конях, не зусiм звычайныя. Хлопчыкi звярнулi ўвагу, што форма ў iх была новая, як з iголачкi, i самi надта ж дагледжаныя, у адрозненне ад тых афiцэраў, якiх яны бачылi ў часцi. Вайскоўцы размаўлялi, смяялiся, спыталi дзяцей: «Ну што, спадабалася вам кiно?» Тыя адказалi, што вельмi. «Заўтра будзе яшчэ цiкавейшае», — прамовiў адзiн з iх. Праз многа гадоў Уладзiмiр зразумеў, што гэта былi дыверсанты, i гаварылi яны пра зусiм iншае «кiно», якое спасцiгла нас 22-га чэрвеня. Потым людзi расказвалi пра iншых дыверсантаў, што сядзелi ў Павуках на могiлках яшчэ з пятнiцы. Асаблiвасцi памежжа…

— А ў нядзелю немцы спакойна ўвайшлi ў нашу вёску, размясцiлiся, сталi ўмывацца каля калодзежа. А вось гэты танк з бронемашынамi, пра якi расказала Вера, нарабiў такога перапалоху, што яны сталi хапаць зброю, якую саставiлi недзе каля плота, i адзiн нямецкi салдат у тым вэрхале выпадкова накалоўся на штык-нож. Iх камандзiр падумаў на вяскоўцаў. Адразу ж узялi, можа, з дваццаць заложнiкаў з лiку вясковых мужчын. Жыццё iх было ўжо на валаску, але ж той пацярпелы салдат чалавекам аказаўся. Лiтаральна перад тым як сканаць, сказаў, што гэта ён сам выпадкова паранiўся, i нашых адпусцiлi. Вось так вайна для нас пачыналася, — расказвае Уладзiмiр Якаўлевiч. — I яшчэ ў той дзень да нас у хату зайшоў немец, якi добра гаварыў па-польску, пачаў распытваць дзеда, як мы тут жывем. А дзед паказаў на мяне: «Вось па вашай мiласцi сiрата расце». Майго бацьку перад самай вайной прызвалi на зборы ў Войска Польскае, дзе ён раней служыў. I забiлi ў першыя днi акупацыi Польшчы. Бацьку было тады 29 гадоў. Вось дзед i падзялiўся сваiмi горам i крыўдай. А немец падняў палец лiтаральна перад дзедавым носам i сказаў: «Памятай, Гiтлер пайшоў на Расiю i знойдзе там магiлу». Потым папярэдзiў, калi дзед каму-небудзь скажа пра гэтую размову, яму не павераць, больш за тое, расстраляюць. Мне было строга забаронена нават згадваць каму-небудзь пра тое, што пачуў. А хто быў той немец i чаму ён так гаварыў, для мяне загадка па сённяшнi дзень. Ясна адно, усялякiя людзi былi i сярод iх.

Вось так i перажывалi людзi вайну. З Зарэчча, у якiм пражывала тады 370 чалавек, у 44-м на вайну пайшлi многiя. На розных франтах загiнула 17 мужчын, вярнулася прыкладна столькi ж. «Я як кладуся спаць, кожны дзень iх успамiнаю. Маладыя ўсе ў асноўным, як мой бацька, а то i маладзейшыя. Пайшлi i засталiся, вось што такое вайна, — голас у 84-гадовага чалавека дрыжыць. — Маё пакаленне яе нiколi не забывае».

Ад трактарыста да брыгадзiра

Яны, дзецi ваенных гадоў, заўсёды шмат працавалi. Уладзiмiр Казыра згадаў, што вучыцца ў школе не змог доўга, бо быў адзiны сын у мацi, яе апора. Яшчэ да арганiзацыi калгаса людзей абклалi падаткамi, трэба было вырасцiць нешта на полi, прадаць, заплацiць. Падлеткам вазiў прадукты ў Брэст на базар, потым мацi несла грошы ў сельсавет. I вечна iм з мацi не хапала, каб разлiчыцца цалкам, усё iм гаварылi пра нейкiя даўгi. Сямiгодку скончыў пазней у вячэрняй школе. А калi ў 1951-м арганiзавалi калгас, пайшоў вучыцца на трактарыста. Больш за 15 гадоў працаваў на трактары з перапынкам толькi на армейскую службу. Але здольнага да навукi хлопца заўважылi i паслалi на вучобу. Завочна атрымаў дыплом агранома. Пасаду агранома прапаноўвалi ў аб'яднаным калгасе, але гэта вымагала пераезду. Ды на сямейным савеце вырашылi не мяняць месца жыхарства. Прывыклi да свайго дома, тут нарадзiлiся i падраслi дзецi, тут была немалая свая гаспадарка. Ну i засталiся, а галаве сям'i даверылi ўзначальваць брыгаду. Так 26 гадоў i адпрацаваў брыгадзiрам да самай пенсii.

Што кар'еру калгаснага спецыялiста не зрабiў, не шкадуе. Жонцы ва ўсiм памагаў. Яна працавала i швачкай, i загадчыцай комплекснага прыёмнага пункта, забяспечвала бытавымi паслугамi насельнiцтва. Як усе навокал, трымалi карову, свiней, вялiкi агарод. Свая гаспадарка заставалася, бывала, цалкам на iм, асаблiва ў выхадныя днi, калi Вера Паўлаўна як работнiк службы быту была задзейнiчана на выязным гандлi. Ездзiлi гандляваць у вялiкiя вёскi, у Брэст, ва ўкраiнскiя гарады. Згадала такi выпадак, калi ў горадзе на адным з выязных кiрмашоў у яе ўкралi куртку. Гэта была вялiкая страта для яе невысокай зарплаты. Але жанчыну як работнiка настолькi цанiлi, што раённае кiраўнiцтва выпiсала прэмiю, каб кампенсаваць кошт тавару.

А ў вёсцы брыгадзiр быў той асобай, да якой усе iшлi з рознымi пытаннямi. I не толькi калi справа датычылася сенакосу альбо надзелу сотак пад бульбу. Яго i зараз называюць брыгадзiрам. Таму не дзiва, што аднадушна абралi старастам вёскi. Вось толькi «брыгада» ўжо далёка не тая. З вялiкага ў свой час населенага пункта са школай, клубам, магазiнам Зарэчча стала зусiм маленькай вёсачкай. Цяпер тут стала пражывае нейкi дзясятак чалавек. Праўда, нямала дамоў ажываюць летам, калi прыязджаюць дачнiкi.

Вера Паўлаўна ж з Уладзiмiрам Якаўлевiчам — яшчэ надзвычай актыўныя i рухавыя для сваiх гадоў. Зранку гаспадынька схадзiла ў лес i набрала познiх восеньскiх грыбоў. На зiму назапасiлi яблыкаў i грэцкiх арэхаў з уласнага саду. Сваю няхiтрую дамашнюю гаспадарку паспяхова вядуць самi. А ў выхадныя чакаюць дзяцей — дочкi жывуць у Брэсце. Унукi таксама па гарадах. У пары ёсць ужо нават праўнукi.

Святлана ЯСКЕВIЧ