Серыю «Бібліятэка прыгод і фантастыкі» выдавецтва «Мастацкая літаратура» калісьці збіралі аматары па ўсім Савецкім Саюзе. З-за мітрэнгаў эпохі серыя нейкі час перастала папаўняцца, пасля паціху адрадзілася, і вось — новы выпуск. Гэтым разам дзве аповесці маладой беларускай пісьменніцы Маргарыты Латышкевіч. «Уласны крыж» перакрыжоўвае часавыя пласты і лёсы на сакральным для беларусаў сюжэце: пошукі крыжа Ефрасінні Полацкай (першынство па сакральнасці падзяляюць пошукі кароны Вітаўта Вялікага і залатых апосталаў Пане Каханку).
Станіслаўскі, каб артыст мог стварыць на сцэне кавалачак сапраўднага жыцця, прапаноўваў яму адказаць на пытанне «а што, калі б». Варыянт ад Маргарыты Латышкевіч: «А што, калі б крыж Ефрасінні Полацкай, перш чым здаваць у савецкія музеі, супрацоўнікі Беларускай акадэміі навук падмянілі падробкай?» І стаяў бы за гэтым акадэмік Вацлаў Ластоўскі, знаўца полацкіх лабірынтаў, які разумеў, што іначай нацыянальную святыню (як здарылася насамрэч) звязуць з беларускай зямлі. Прадказальнае і далейшае развіццё сюжэта: ключы да таямніцы схованкі трапляюць у наш час, за здабыццё рэліквіі змагаюцца «нашы» («вярнуць крыж народу») і «злыдні» («прыўлашчыць і прадаць на чужыну»). Першаадкрывальніка таямніцы, як Мар'яна Пташынскага ў «Чорным замку Альшанскім», забіваюць, але ягоны сябар, зразумела, давядзе расследаванне да канца, хоць злыдні-бандзюганы падступна перашкаджаюць. Адметная аповесць тым, што пазнавальна абмалёўваецца менавіта наш час — пандэмія, маскі, боязь заразы. Часам боязь ператвараецца ў псіхоз, як у галоўнага героя, журналіста-гісторыка Зініча, якому ўсе сустрэчныя падаюцца хворымі, а зняць рэспіратар страшна, нават каб выпіць кубак кавы. Добра, дарэчы, што героі не такія ўжо супермены — той жа Зініч напачатку не выклікае сімпатыі. Добра і тое, што аўтар аздабляе сюжэтнае голле лісцем вобразнай мовы, сярод якога часам выспяваюць запамінальныя кветкі. Такім чынам ствараецца каларытная атмасфера, і чытача ўжо не здзіўляе, калі ў злавесных полацкіх сутарэннях сустракаюцца сапраўдныя здані. Другая аповесць, «Трыснёг пад ветрам» — беларускае фэнтэзі. Нашыя эльфы, кургановы народ, не горшыя за эльфаў Сапкоўскага, і стасункі людзей з імі наводзяць на тыя ж высновы: нельга ставіцца, як да пустазелля, да тых, хто ад цябе адрозніваецца. А хорар на беларускіх балотах тут проста лаўкрафтаўскі.
Далі ніколі не хаваў, што робіць са свайго жыцця мастацкі твор, а асяродак вакол сябе імкнецца ператварыць у сюррэалістычную карціну. Уся канструкцыя — на эпатажы. Прыхільнік Ніцшэ і Фрэйда напінаецца ў кожным радку абурыць чытача альбо крамольнай думкай, альбо агіднай фізіялагічнай падрабязнасцю, альбо такой сюррэалістычнай фантазіяй, што хочацца паспачуваць дактарам. Сам Далі сцвярджаў, што ягоныя «мемуары», напісаныя з 1952-га да 1963-га, гэта і творчы маніфест, і тлумачэнне феномена «сапраўднага генія», якому выпала нарадзіцца ў «эпоху амаль карлікаў». Да карлікаў аўтар залічвае ўсіх, акрамя сябе і Галы — жонкі і музы. Ну хіба што Рафаэль і Веласкес могуць паблытацца побач... Некаторыя тлумачаць «бессаромныя шчырасці» Далі тым, што гэта была для яго форма псіхатэрапіі. Хоць чытаць забаўна. «Яшчэ падлеткам я даведаўся, што Мігель дэ Сервантэс, які так уславіў Іспанію сваім бессмяротным «Дон Кіхотам», сам памёр у жахлівай беднасці, а Хрыстафор Калумб, што адкрыў Новы свет, памёр не ў меншым жабрацтве, да таго ж яшчэ і ў турме, — дык вось, паўтараю, даведаўшыся пра гэта яшчэ ў падлеткавым узросце, я, пільнуючыся разважлівасці, настойліва параіў сабе заўчасна паклапаціцца пра дзве рэчы: 1. Пастарацца як мага раней адседзець у турме. Гэта было своечасова выканана. 2. Знайсці спосаб без асаблівых цяжкасцяў стаць мультымільянерам. І гэта таксама было выканана». Мастак не забывае паведаміць, што адпраўляецца «па інтымнейшых справах», то-бок у прыбіральню, сунуўшы сабе за вуха кветку язміну. Марыць здабыць тры тысячы чарапоў сланоў, каб упрыгожыць бераг мора, дзе ягоны маёнтак. Знаёмы магараджа якраз абяцаў даслаць карабель з тымі чарапамі! А як вам «сцэна песнапення, дзе Ніцшэ, Фрэйд, Людовік Баварскі і Карл Маркс па чарзе адказваючы на пытанні, будуць з неперадавальнай віртуознасцю распяваць на музыку Бізэ свае дактрыны»? Гэта Далі хацеў здымаць фільм. А калі заходзіць гаворка пра іншых мастакоў, атрымліваецца нешта накшталт «Кандзінскі мог бы цудоўна майстраваць з перагародчатай эмалі цудоўныя набалдашнікі для кульбачак».
Людміла РУБЛЕЎСКАЯ
Выданні для агляду прадстаўлены кніжнай крамай «Акадэмічная кніга», Мінск, пр. Незалежнасці, 72
Амаль тысяча дзвесце чалавек сабраліся, каб вырашаць найважнейшыя пытанні развіцця краіны.
Расказаў першы намеснік старшыні Дзяржаўнага камітэта па навуцы і тэхналогіях Рэспублікі Беларусь Дзяніс Каржыцкі.
Як вакцыны выратоўваюць жыцці і чаго можа каштаваць іх ігнараванне?
Аляксандр Курэц – самы малады народны выбраннік у сваім сельсавеце і адзіны дэпутат сярод сваіх калег па службе.
