Якія тэндэнцыі выявіла апытанне літоўцаў?

Эксперты Вільнюскага інстытута палітычнага аналізу (ВІПА) правялі надзвычай паказальнае апытанне ў розных частках краіны. Яго вынікі насамрэч сталі, як трапна выказаўся eadaіly.com, «шокам літоўскага афіцыёзу». У прыватнасці, як высветлілася, многія з рэспандэнтаў лічаць, што савецкі перыяд прынёс Літве больш карысці, чым шкоды, а развал СССР нічога добрага не прынёс. Яны адзначылі, што ЕС разбурае традыцыйныя хрысціянскія каштоўнасці, а НАТА забірае ў краін-членаў грошы, якія лепш было б выдаткаваць на сацыяльную сферу. Большасць з апытаных (54 працэнты) заўважыла, што ў Літвы няма самастойнай знешняй палітыкі. Акрамя таго, звыш 70 працэнтаў рэспандэнтаў згодныя са сцвярджэннем, што ў іх краіне сумленнаму чалавеку не даюць зарабіць, а 59 % сказалі, што «ўлада кансерватараў абакрала людзей — абясцэніліся пенсіі, грошы». Таксама ў Літве надзвычай моцныя ковід-дысідэнцкія настроі, якія шмат у чым выкліканы развалам сістэмы аховы здароўя падчас пандэміі (як лічыць больш за палову насельніцтва). Якія яшчэ тэндэнцыі выявіла апытанне літоўцаў?

Нечаканы вынік

Эксперты Вільнюскага інстытута палітычнага аналізу (ВІПА), якія правялі апытанне, былі шакаваныя: карціна, па іх словах, «вельмі сумная», паведаміў delfі.lt. Па словах аўтара даследавання «Схільнасць літоўскага грамадства да дэзынфармацыі. Аналіз наратыву», яго ідэолага Данатаса Пусліса, і аналітыка Гінтараса Шумскаса, «рэальная, неўпрыгожаная сітуацыя спадабаецца не ўсім». Як адзначыў апошні ў інтэрв'ю delfі.lt, гэтым разам рэспандэнтам не давалі загадзя нарыхтаваных сцвярджэнняў, з якімі трэба было пагадзіцца ці не, не задавалі пытанні такім чынам, каб іх можна было інтэрпрэтаваць неадназначна. «Мы ішлі з чыстым аркушам. Не мы ўкладвалі сцвярджэнні ў вусны, людзі самі казалі, мы толькі наводзілі на шлях, і тут пачыналася паўтарэнне наратыву», — падкрэсліў Шумскас.

На першым этапе апытанні праводзіліся ў гарадах Клайпеда, Кедайняй, Шальчынінкай і Вісагінас. Мэта даследавання — «выяўленне наратыву, які ўсталяваўся і паказаў бы праблемныя сферы знешняй і ўнутранай палітыкі, гістарычнай памяці». «Калі ведаеш аўдыторыю, можаш выкарыстоўваць прэвентыўныя меры яшчэ да таго, як нейкая з груп стане ахвярай дэзынфармацыі», — сказана ў раздзеле задач даследавання.

Шумскас прызнаў, што гарады для выяўлення наратываў былі выбраны невыпадкова. Аналітыкі выкарыстоўвалі «індэкс дабрабыту муніцыпалітэтаў», у якім вызначаны выклікі ў сферы сацыяльнай і фізічнай бяспекі, адукацыі, развіцця эканомікі і дэмаграфічнай сітуацыі ў тых ці іншых самакіраваннях. Выбралі буйны горад (Клайпеду), самы буйны аграрны муніцыпалітэт, дзе пераважаюць этнічныя літоўцы (Кедайняйскі раён), а таксама раёны, дзе жыве шмат рускіх (Вісагінас) або палякаў (Шальчынінкай).

Людзей апытвалі ўжывую. «Мы хацелі даследаваць рознабаковыя ў этнічным плане групы», — заўважыў Шумскас. Паводле яго слоў, у выніку праведзенага аналізу выяўлены наступныя наратывы: «COVІD-19 разваліў сістэму аховы здароўя ў Літве», «Тэмай COVІD-19 маніпулююць, каб кіраваць грамадствам», «Літва не мае самастойнай знешняй палітыкі», «Літоўская адукацыйная сістэма закладвае няправільныя каштоўнасці», «Развал СССР нічога добрага не прынёс», «НАТА забірае ў краін-членаў грошы, якія лепш было б выдаткаваць на сацыяльную сферу». Пасля кампанія Baltіjos tyrіmaі апытала на гэтыя тэмы 1004 жыхароў краіны, і вынік, як заўважыў delfі.lt, проста «ашаламіў даследчыкаў».

Няма самастойнасці

«Да гэтага часу лічылася, што такі адмоўны наратыў, як недавер да дзяржавы, НАТА, ЕС, высокая ацэнка расійскага рэжыму ў Літве непапулярныя. Аднак даследаванне паказала іншую карціну. Вядома, адчуваўся ўплыў пандэміі. Напрыклад, у групе сцвярджэнняў аб нацыянальнай палітыцы часта гаварылася аб негатыўнай ацэнцы сістэмы аховы здароўя. 28 працэнтаў рэспандэнтаў абсалютна згодныя, а 50 % збольшага згодныя са сцвярджэннем, што сістэма аховы здароўя ў Літве не працуе, а пандэмія COVІD-19 яе цалкам разбурыла. Расчараванне праяўляецца і ў іншых пытаннях. Эканамічнае становішча краіны людзі таксама ацэньваюць адмоўна. 29 працэнтаў рэспандэнтаў цалкам згодныя са сцвярджэннем, што ў Літве сумленнаму чалавеку не даюць зарабіць, яшчэ 44 % хутчэй згодныя з такім сцвярджэннем. У эканамічных правалах рэспандэнты вінавацяць канкрэтную палітычную сілу — «Саюз Айчыны — Хрысціянскія дэмакраты Літвы»: 59 працэнтаў згодныя са сцвярджэннем, што «ўлада кансерватараў абакрала людзей — абясцэніліся пенсіі, грошы». Самае цікавае, па словах Шумскаса, што з гэтым згодныя 25 % выбаршчыкаў СА-ХДЛ, адзначае delfі.lt.

Адметна, што скептычныя думкі ў адносінах да афіцыёзных ідэалагічных установак прадэманстравалі выбаршчыкі самых розных партый Літвы. «Напрыклад, са сцвярджэннем, што «распад СССР нічога добрага не прынёс, «пагадзіліся 25 працэнтаў выбаршчыкаў-кансерватараў, 11 % выбаршчыкаў Партыі свабоды. Пры ацэнцы сцвярджэння «савецкі перыяд прынёс Літве больш карысці, чым шкоды» з ім пагадзіліся 30 % выбаршчыкаў Партыі свабоды, а 26 % прыхільнікаў кансерватараў згодныя з тым, што
«ЕС разбурае традыцыйныя хрысціянскія каштоўнасці». 31 % рэспандэнтаў, якія назвалі сябе выбаршчыкамі кансерватараў, лічаць, што «НАТА забірае грошы з бюджэту краін-членаў, лепш бы гэтыя грошы пайшлі на дабрабыт людзей» — з гэтым згодны таксама 70 % выбаршчыкаў сацдэмаў і «Выбарчай акцыі палякаў Літвы» (ВАПЛ). Падобная сітуацыя і са сцвярджэннем «ЕС і НАТА пашыраюць свае межы, каб акружыць Расію» — з ім згодныя 21 % выбаршчыкаў кансерватараў і па 53 % выбаршчыкаў Партыі працы і ВАПЛ. Аднак такія заявы аб падтрымцы той ці іншай партыі трэба ацэньваць асобна. Асабліва відавочная розніца пры адказе на пытанні ў розных узроставых групах, а таксама ў людзей з рознымі даходамі і адукацыяй», заўважае delfі.lt.

Адметна, што са сцвярджэннем «Літва дарэмна сварыцца з Беларуссю і Расіяй, паколькі дрэнныя адносіны прынясуць нам эканамічную шкоду», згодныя 66 працэнтаў удзельнікаў апытання. Больш за палову (54 %) перакананыя, што «ў Літвы няма самастойнай знешняй палітыкі — усё дыктуе Брусель (ЕС)», а амаль трэць лічаць, што знешняй палітыкай Літвы кіруе Вашынгтон.

Адзін з адмоўных наратываў, выяўленых аналітыкамі ВІПА, — прыніжэнне аўтарытэту і ўплыву Літвы. Еўрасаюз пры гэтым прадстаўлены як прылада, якая служыць інтарэсам буйных дзяржаў. З такім сцвярджэннем згодныя 55 працэнтаў рэспандэнтаў, паведаміў delfі.lt. Яшчэ ярчэй праступаюць паказчыкі гістарычнай памяці, асабліва настальгіі па савецкім мінулым. Часцей за ўсё апытаныя згадваюць эканамічную бяспеку. Са сцвярджэннем, што ў савецкі час большасць людзей была эканамічна абароненая, згодныя 53 % рэспандэнтаў, акрамя таго, распавядаюць, што савецкі перыяд прынёс Літве больш карысці, чым шкоды (35 %), а сцвярджэнне, што «распад СССР не прынёс нічога добрага», падтрымліваюць 29 % удзельнікаў апытання. Сцвярджэнне «Мы павінны быць удзячныя за тое, што савецкая ўлада вызваліла Літву ад нацыстаў» падтрымалі 37 працэнтаў рэспандэнтаў, — прыводзіць delfі.lt вынікі даследавання.

Лепш з'ехаць

Прычыны правалу ідэалагічных клішэ, якія дзесяцігоддзямі ўкараняюцца ў свядомасць літоўцаў, варта шукаць у агульным настроі людзей. Больш за палову жыхароў Літвы лічыць, што эканамічная сітуацыя ў краіне будзе пагаршацца. Пра гэта сведчаць даныя анлайн-апытання, праведзенага раней у краінах ЕС даследчай кампаніяй Kantar па замове Еўрапарламента, паведаміла LRT.

Адметныя і вынікі даследавання, якое прайшло ў канцы мінулага года Службай занятасці Літвы, у якім узяло ўдзел больш за тысячу грамадзян краіны, што пражываюць за мяжой. 90 працэнтаў апытаных станоўча адклікаюцца аб інтэграцыі літоўцаў у чужой краіне, а 73,7 % упэўненыя, што за мяжой высока ацэньваецца іх праца.

Паток літоўскіх эмігрантаў (пасля рэзкага росту ў 1990-я гады) да сярэдзіны 2000-х усталяваўся на сярэдняй адзнацы ў прыкладна 30 тысяч чалавек на год. Аднак фінансавы крызіс 2008 года, паводле даных таго ж Дэпартамента статыстыкі, справакаваў рост адтоку насельніцтва Літвы. У 2011 годзе краіну пакінулі ўжо 54 тысячы чалавек. Пры гэтым 85 % з іх паведамілі, што да ад'езду былі беспрацоўнымі на працягу года і больш.

Наступствы цяперашняга крызісу, выкліканага пандэміяй каранавіруса, могуць апынуцца больш сумнымі. Як заўважыў baltnews.lt, Вадзім Трухачоў, палітолаг, дацэнт Расійскага дзяржаўнага гуманітарнага ўніверсітэта (РДГУ), упэўнены, што пакуль у моладзі балтыйскай краіны аб'ектыўна няма ніякіх перадумоў, каб заставацца на Радзіме і развіваць там кар'еру. «Работы ў Літве альбо няма, альбо яна ёсць, але аплачваецца значна менш, чым у краінах Паўночнай і Заходняй Еўропы. Нават цяпер, калі для грамадзян з дзяржаў Балтыі «схлопнуўся» англійскі рынак працы, застаецца Ірландыя. Зрэшты, тыя, хто ездзіў на заробкі ў Вялікабрытанію, хутчэй за ўсё, проста зменяць чарговую еўрапейскую краіну, але не вернуцца дадому. Гэта будуць Нідэрланды і, у большай ступені, Германія, бо нямецкую мову шмат хто ў Літве альбо ўжо ведае, альбо ім яе прасцей вывучыць. Ёсць яшчэ краіны Скандынавіі. Напрыклад, у Нарвегіі досыць шмат літоўцаў, аднак гэты рэгіён Еўропы ўсё ж больш папулярны ў гастарбайтараў Латвіі і Эстоніі», — распавёў Вадзім Трухачоў. Паводле яго слоў, спыніць адток маладога насельніцтва Літвы могуць хіба штотыднёвыя тэракты ў дзяржавах Старога Свету.

Як адзначыў у каментарыі для baltnews.lt палітолаг, дырэктар украінскага Цэнтра палітычнага маркетынгу Васіль Стаякін, Еўрасаюз пакуль не можа нічым перашкодзіць такому перамяшчэнню рабочай сілы з усходу. Для гэтага неабходна змяняць асноватворныя прынцыпы саюза — свабоду перамяшчэння праз граніцы, магчымасць уладкоўвацца на работу і жыць у суседніх дзяржавах, калі яны, як і Літва, з'яўляюцца членамі Еўрасаюза.

«Дзяржавы Старой Еўропы больш увагі аддаюць менавіта працоўным мігрантам з усходніх ускраін ЕС. Масавы завоз людзей з краін Блізкага Усходу і Афрыкі паказаў, што гэта ў выніку вельмі «траўматычны» працэс. Ва ўсходнееўрапейскага насельніцтва больш шанцаў нармальна інтэгравацца ў грамадства, чым у бежанцаў з Сірыі ці Туніса. Хоць трэба прызнаць, што ў цэлым у Бруселя пакуль няма выразнай палітыкі адносна прыёму працоўных мігрантаў», — лічыць палітолаг. Ён падкрэсліў, што адток працаздольнага насельніцтва з краін Балтыі — гэта працэс, які будзе развівацца ў любым выпадку, проста з рознай ступенню інтэнсіўнасці. І ён захаваецца нават пасля заканчэння пандэміі.

Дзеці «на потым»

Увесну праблема недахвату работнікаў абвастраецца ў аграпрамысловым комплексе. Паводле інфармацыі Міністэрства сельскай гаспадаркі Літвы, па меры набліжэння сезонных работ занятасць людзей з трэціх краін становіцца ўсё больш важная. Як мяркуюць эксперты ведамства, пандэмія каранавіруса змяніла сельскагаспадарчы сектар краіны. Пры гэтым колькасць беспрацоўных таксама вырасла. Па словах саветніка міністра сельскай гаспадаркі Дайвараса Рыбаковаса, нават невялікія фермы, што займаюць усяго адзін гектар, таксама маюць патрэбу ў пэўнай колькасці дадатковай рабочай сілы на сезон. «Хоць на першы погляд беспрацоўе высокае, знайсці мясцовых або зарэгістраваных работнікаў складана», — адзначыў ён.

Раней у Службе занятасці Літвы праінфармавалі, што сельскагаспадарчая галіна краіны адчувае востры недахоп рабочых рук і кваліфікаванай рабочай сілы. Летась было зарэгістравана на 7,3 працэнта больш беспрацоўных у аграрным сектары, чым у 2019 годзе. Прычым доля такіх асоб у агульнай структуры зарэгістраваных беспрацоўных знізілася на 1,2 працэнта. «Гэта сведчыць аб тым, што колькасць галін, якія пацярпелі ў год пандэміі, і колькасць людзей, што страцілі работу, вырасла яшчэ больш», — прыводзіць Delfі словы намесніка дырэктара Службы занятасці Гіедрэ Вітэ. Недахоп супрацоўнікаў у мінулым годзе склаў 27,3 працэнта.

Варта адзначыць, што колькасць некваліфікаваных саіскальнікаў работы была ў 1,6 раза большая, чым колькасць кваліфікаваных работнікаў сельскай, лясной і рыбнай гаспадарак. У апытанні працадаўцаў, праведзеным Службай занятасці, траціна апытаных у сельскагаспадарчым сектары падкрэсліла, што ў 2020 годзе знізіліся аб'ёмы дзейнасці кампаній і колькасць супрацоўнікаў.

У Літве прыкметна скарацілася нараджальнасць. Нявызначанасць прымусіла многія пары адмовіцца ад ідэі мець дзяцей. У параўнанні з іншымі краінамі пандэмія каранавіруса асабліва моцна ўдарыла па дэмаграфіі Літвы, адзначыў 15mіn.lt. Як лічаць эксперты, у выніку гэта адаб'ецца на сітуацыі ў сферы адукацыі і на рынку працы. Зніжэнне нараджальнасці прывядзе да таго, што праз некалькі гадоў менш дзяцей будзе хадзіць у школы Літвы і яшчэ больш скароціцца колькасць працаздольнага насельніцтва.

«У Літве такое зніжэнне з'яўляецца адным з самых прыкметных падчас пандэміі. Каранцін і гэтая, магчыма, атмасфера, нявызначанасць паўплывалі на рашэнне «адкласці» дзяцей», — заявіў Дамантас Ясіліоніс, прафесар Інстытута дэмаграфічных даследаванняў Макса Планка. Такая вось перспектыва, і настроі — адпаведныя.

Пётр ДУНЬКО

Фота: pixabay.com

У тэму

«Досыць трывожная тэндэнцыя»

Намеснік старшыні Пастаяннай камісіі па міжнародных справах і нацыянальнай бяспецы Савета Рэспублікі Андрэй Русаковіч, каментуючы даныя апытання сярод жыхароў Літвы, заўважыў, што ў ім пазначана досыць трывожная для краіны тэндэнцыя.

«Даныя апытання ў нейкім плане і нечаканыя, і чаканыя, — сказаў Андрэй Русаковіч, перадае БелТА. — У плане чаканага я хацеў бы падкрэсліць, што гэтыя даныя адлюстроўваюць тэндэнцыю грамадскай думкі ў Еўрасаюзе, якая крытычна ацэньвае палітыку як на нацыянальным узроўні, так і на ўзроўні ЕС, скіраваную на супрацьдзеянне пандэміі, а таксама ў дачыненні да далейшага развіцця грамадства, эканомікі, сацыяльнай сферы. У гэтым плане ёсць пэўнае расчараванне. Такая тэндэнцыя назіраецца не толькі ў Літве, тут яна, мабыць, больш выразна акрэслена, таму што ўсё ж такі Літва адчувае ў тым ліку і ўнутраныя праблемы».

Па словах сенатара, доказ таму — адток насельніцтва, наяўнасць праблемных рэгіёнаў у Літве і іншыя пытанні, звязаныя з эканамічным і сацыяльным развіццём. «У тым ліку і зніжэнне эканамічнага развіцця ў апошні год. У грамадскай думцы гэта крытычная тэндэнцыя ў адносінах да ўнутранай і знешняй палітыкі. І яна назіраецца, падкрэсліваю, у многіх краінах ЕС, — адзначыў ён. — Тое, што нечакана, на мой погляд, — вельмі выразна праявіўся такі кірунак адзнак, бо гэта было адкрытае апытанне і не было падрыхтаваных адказаў. Гэта падкрэслівае, што ў пэўнай часткі насельніцтва склаўся і ўмацаваўся крытычны падыход, які можа паўплываць на палітычную сітуацыю ў самой Літве, на грамадскую падтрымку дзеючага кіраўніцтва краіны».