Багатая спадчына пісьменнікаў. Як захаваць яе для нашчадкаў

Не пакінуў абыякавым мяне артыкул «Памяці Васіля Макарэвіча» (ЛіМ, № 11), аўтар якога — паэт Ізяслаў Катляроў. Добра ведаў героя публікацыі як творцу і чалавека. А яшчэ лепш ведаю Ізяслава Рыгоравіча, бо жыве ён у Светлагорску. І калі на працягу пятнаццаці гадоў я ўзначальваў Гомельскую абласную пісьменніцкую арганізацыю, заўсёды дапамагаў добрым словам і карыснай парадай. І не толькі мне: ахвотна браў пад крыло, калі можна так сказаць, маладзейшых і менш вопытных паплечнікаў па літаратурнай ніве. Таленавіты, адказны, надзейны. Таму, атрымаўшы штотыднёвік «ЛіМ», я адразу ж засяродзіўся на матэрыяле І. Катлярова.

Калі ж гаварыць пра Васіля Сцяпанавіча Макарэвіча, то ў свой час мы маглі б аказацца ў адным кабінеце на беларускім радыё. Мяне запрашалі ў літаратурную рэдакцыю, я ўжо прайшоў суразмоўе з Генадзем Бураўкіным, аднак не склалася: тады я не быў яшчэ ў Саюзе пісьменнікаў (1984 год) і таму не асмеліўся мяняць трохпакаёвую кватэру ў абласным цэнтры на сталічную хрушчоўку-двушку. Лепшых варыянтаў не мелася.

Але з літдрамай мае стасункі працягваліся, і надзвычай плённа. Пісаў публіцыстычныя нататкі, гучалі апавяданні, гумарэскі, пазней дэбютаваў як драматург. І кожны раз, бываючы ў Мінску, стараўся забегчы на радыё. Таму поціск дужай рукі Васіля Сцяпанавіча адчуваю і сёння. І вельмі шкадую, што не паціснуў у свой час руку лаўрэату Дзяржаўнай прэміі — за паэзію. Хаця і публіцыстыка ў яго была годная. Хто-хто, а ён варты быў такога высокага прызнання ад дзяржавы. Гэтую думку я неаднойчы выказваў у размовах з некаторымі вядомымі пісьменнікамі. Усе як адзін пагаджаліся. А чаго было варта выказванне Пімена Панчанкі пра паэзію В. Макарэвіча!..

У матэрыяле ж Ізяслава Катлярова асабліва зачапілі радкі, дзё ён прыгадвае, як у тэлефоннай размове Васіль Макарэвіч прызнаўся, што падрыхтаваў першую ўласную празаічную кнігу, збіраўся шукаць грошы на яе выданне. Далей І. Катляроў працягвае: «Гаварыў пра шматлікія вершы і паэмы. Ведаю, што спадчына паэта беражліва захоўваецца ў Беларускім дзяржаўным архіве-музеі літаратуры і мастацтва. Але мала толькі захоўваць. У лімаўскай публікацыі 2017 года я задаў рытарычныя пытанні: «І наогул, ці ёсць каму мэтанакіравана клапаціцца пра рукапісы, якія застаюцца беспрытульнымі пасля смерці іх аўтараў? Магу дадаць яшчэ шмат прозвішчаў паэтаў і празаікаў, якіх дружна забываем. Ці можна спадзявацца, што на выданне творчай спадчыны будуць асобна прадугледжаны пэўныя сродкі і выдавецкія пазіцыі?»

Падстаў для аптымізму Ізяслаў Катляроў не бачыць. Прайшло тры гады з дня той публікацыі, а што змянілася? «Вось калі б пры тым жа Беларускім дзяржаўным архіве-музеі існавала ўласнае выдавецтва «Спадчына», — прапаноўвае І. Катляроў, — і выпускаўся б альманах або часопіс з гэт-
кай жа шматабяцальнай назвай, то ўсё было б інакш. Знайшліся б не толькі занядбалыя рукапісы, але і аўтары літаратурна-крытычных даследаванняў, мемуараў, многіх іншых аспектаў творчасці пісьменнікаў, якія маюць права духоўнага жыцця і цяпер, і заўсёды».

Цалкам падтрымліваю Ізяслава Катлярова. Паколькі жыву ў Гомелі, то перш-наперш мяне хвалюе лёс спадчыны пісьменнікаў-землякоў. Добра ведаю, што Іван Сяркоў, аўтар вядомай трылогіі «Мы з Санькам…», не скончыў раман пра дружбу жыхароў беларуска-ўкраінскага памежжа. Але ж і тое, што напісана, магло б, на маю думку, зацікавіць чытача. Не ўсё выдаў і Міхась Даніленка, які пайшоў з жыцця два гады таму. Да апошняга дня друкаваў апавяданні для дарослых і дзяцей. Нешта ж засталося ў пісьмовых сталах Міколы Янчанкі і Уладзіміра Верамейчыка. Мы забыліся, што ў Гомелі жыў і працаваў Іван Кірэйчык, ураджэнец Ганцавіцкага раёна. Паэт-лірык, нарысіст.

Не дзеля пахвальбы заўважу, што пры падтрымцы аблвыканкама і абласной пісьменніцкай арганізацыі пабачыла свет мая кніга «Сцежкі-дарожкі», дзе сабраны ўсе публікацыі пра сяброў-пісьменнікаў, якія я друкаваў на працягу сарака гадоў у газетах і часопісах. Сабраў пад адной вокладкай гэтыя нататкі з адзінай мэтай — каб помнілі. Кніга трапіла ва ўсе бібліятэкі вобласці. Ужо добра. Ну, хоць так. Дарэчы, у «Сцежках-дарожках» змешчана і нататка «Вяртанне» пра раман «Час пастыра» Мікалая Елянеўскага, які жыў у Пінску і заўчасна пакінуў гэты свет. Ведаю, у яго засталася багатая спадчына. Цікавы, глыбокі аўтар!

Можна прыводзіць і іншыя прыклады, называць прозвішчы пісьменнікаў, вартых увагі і прызнання. І — недаравальна забытых.

…Жыццё не стаіць на месцы. Час ляціць імкліва. Не згубіць бы толькі ў гэтай плыні памяць пра тых, хто некалі здабываў славу нашай роднай беларускай літаратуры. Не згубіць бы і аддаць ім даніну павагі ды шанавання.

Мне як чалавеку, які пэўны час жыў у Расіі, Казахстане, ва Украіне і Туркменіі, добра вядома: высока цанілі там наша беларускае пісьменніцкае слова. Давайце ж цаніць
і берагчы яго і тут.

Васіль ТКАЧОЎ

З  вялікай цікаўнасцю і ўдзячнасцю прачытаў артыкул паэта і перакладчыка Ізяслава Катлярова «Памяці Васіля Макарэвіча» («ЛіМ», 19.03.2021 г.). У ім аўтар закрануў, на маю думку, вельмі важнае пытанне і падаў надта слушную ідэю.

Справа ў тым, што ў наш хуткасны і прагматычны час мала ўвагі аддаецца творчай спадчыне пісьменнікаў, якія пайшлі з жыцця. Калі класікам шанцуе больш, то, напрыклад, такім пісьменнікам, як Валянцін Лукша, Пятрусь Макаль, Анатоль Грачанікаў, Барыс Сачанка, Васіль Макарэвіч і многім іншым, куды меней. Добра, калі прыгадаюць сябры ў юбілейную дату. Ды і надрукаваць належнае слова пра іх іншы раз не проста. А выдаць творы — тым больш.

Таму цалкам падтрымліваю прапанову Ізяслава Рыгоравіча адносна стварэння спецыяльнага выдання, часопіса альбо альманаха «Спадчына» (на выдавецтва разлічваць пакуль нельга). Такое выданне магло б існаваць пры Беларускім дзяржаўным архіве-музеі літаратуры і мастацтва ці пры адным з дзяржаўных выдавецтваў. Выдатных творцаў у гісторыі нашай літаратуры шмат, да таго ж нямала іх твораў засталося ненадрукаванымі, а часам пра гэта няма каму і парупіцца.

Упэўнены, часопіс «Спадчына» займеў бы шмат удзячных чытачоў. У ім можна было б шырэй расказваць пра жыццёвы і пісьменніцкі шлях нашых вядомых папярэднікаў, змяшчаць артыкулы пра іх творы. А гэта сотні знакамітых імёнаў. Ды і справа была б зроблена выключная — для нашай літаратуры, для грамадства, для Беларусі.

Міхась ПАЗНЯКОЎ