Вы тут

Экасістэмы: аднавіць, захаваць і прымножыць


Адна з самых цікавых секцый ХVІ Рэспубліканскага экалагічнага форуму — «Аб захаванні і аднаўленні прыродных экасістэм». Гэта — моцны састаў дакладчыкаў, замежныя госці, якія ўдзельнічалі ў пасяджэнні анлайн, зацікаўленыя ўдзельнікі, якія задавалі пытанні, дыскутавалі.


Тэхніка для апрацоўкі пойменных лугоў.

Адкрываючы работу секцыі, намеснік міністра прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяроддзя Аляксандр КОРБУТ адзначыў, што ў краіне пастаянна нарошчваецца плошча асабліва ахаваных прыродных тэрыторый. У нас 26 водна-балотных угоддзяў міжнароднага значэння, фарміруецца нацыянальная экалагічная і ізумрудная сеткі.

Заказнік «Спораўскі» — кузня новых методык

Міхаіл МАКСІМЕНКАЎ, старшы навуковы супрацоўнік Навукова-практычнага цэнтра НАН па біярэсурсах расказаў аб праблеме зарастання лугавых і балотных экасістэм драўнінна-хмызняковай расліннасцю і трыснягом. За апошнія дзесяцігоддзі гэты працэс закрануў больш за 606 тысяч га натуральных водна-балотных угоддзяў. Як дадзеная праблема вырашаецца? Па-першае, трэба вярнуцца да традыцыйнага выкарыстання пойменных лугоў, то-бок касіць на іх траву. Больш складаная работа — высечка драўнінна-хмызняковай расліннасці з наступнай перапрацоўкай у паліўныя шчэпкі. Скошаны трыснёг можна выкарыстоўваць у якасці матэрыялу для ўладкавання дахаў. Таксама на лугах праводзіцца кіруемае выпальванне расліннасці. І яшчэ адзін спосаб — гэта зноў-такі вяртанне да традыцыйнага выкарыстання лугоў — выпас жывёлы. Але толькі цяпер на змену хатнім рагулям прыходзяць завезеныя турападобныя быкі і тарпанападобныя коні. Апошнія былі завезены ў нашу краіну з Нідэрландаў, добра прыжыліся і ўжо далі патомства. Як растлумачыў Міхаіл Максіменкаў, коні асвоілі ўсе адкрытыя прасторы плошчай каля 350 га, выядаючы пажухлую траву, асаку і трыснёг, яны спрыяюць росту травяной расліннасці.

Таксама навуковец расказаў пра досвед заказніка «Спораўскі» па аднаўленні пойменных лугоў. Тут з дапамогай сучаснай тэхнікі выдалілі драўнінна-хмызняковую расліннасць. Затым яе здрабнілі, спрасавалі і ў выніку атрымалі паліўны матэрыял. Таксама ў заказніку на аснове ўстойлівага выкарыстання пойменных лугоў і нізінных балот нарыхтавалі сена і траву на падсцілку. Усё гэта было рэалізавана, і атрыманай выручкі хапае на наступны цыкл работ па кіраванні балотнымі і лугавымі сістэмамі. Заказнік «Спораўскі», па ацэнцы Міхаіла Максіменкава, з'яўляецца кузняй новых методык па аднаўленні экасістэм балот і пойменных лугоў.

Падыходы па аднаўленні прыродных экасістэм адкрытых пойменных лугоў і балот апрабаваны ў рамках чатырох праектаў міжнароднай тэхнічнай дапамогі. Гэта праект ЕС-ПРААН «Кліма-Іст: захаванне і ўстойлівае кіраванне тарфянікамі ў Рэспубліцы Беларусь для скарачэння выкідаў вугляроду і адаптацыі балотных экасістэм да змены клімату», два праекты ПРААН-ГЭФ: «Устойлівае кіраванне ляснымі і водна-балотнымі экасістэмамі для дасягнення шматмэтавых пераваг» і «Распрацоўка інтэграваных падыходаў да кіравання водна-балотнымі ўгоддзямі з улікам прынцыпу шматмэтавага ландшафтнага планавання з мэтай атрымання шматбаковых экалагічных выгод», а таксама праект ЕС LІFE15 NAT/LT/ 001024 «Стварэнне сеткі ключавых месцапражыванняў для забеспячэння доўгатэрміновага спрыяльнага ахоўнага статусу вяртлявай чаротаўкі
ў Літве».

Міхаіл Максіменкаў асабліва адзначыў, што найважнейшай умовай з'яўляецца забеспячэнне ўстойлівасці. Прасцей кажучы, павінна весціся сістэмная работа: мала выдаліць расліннасць, трэба затым забяспечыць пастаяннае скошванне лугавых траў або іншае іх выкарыстанне.

Тарпанападобныя коні ў заказніку «Налібоцкі».

Вінаваты не толькі караед

Сасна займае больш за палову плошчы нашых лясоў. Яна ж першая пакутуе ад усыхання. Алег БАРАНАЎ, загадчык лабараторыі геномных даследаванняў і біяінфарматыкі Інстытута лесу НАН, доктар біялагічных навук, расказаў аб асноўных прычынах усыхання хвойных дрэў. Сярод іх: павышэнне сярэднясутачнай тэмпературы паветра, зніжэнне колькасці атмасферных ападкаў і ўзроўню грунтовых вод у вегетацыйны перыяд, цыклічныя ўспышкі колькасці насякомых-шкоднікаў, несвоечасовае правядзенне санітарна-аздараўленчых і лесаахоўных мерапрыемстваў, парушэнне функцыянавання гідралесамеліярацыйнай сеткі.

Вялікую небяспеку для сасны ўяўляе караед — вельмі агрэсіўны і хуткі жук. Дастаткова сказаць, што ад першых сімптомаў паражэння да поўнага ўсыхання кроны праходзіць тры тыдні. Дрэва дыяметрам 19 сантыметраў знішчаюць пяць жукоў. У той жа час правесці раннюю дыягностыку практычна немагчыма. Пры гэтым жывучасць караеда досыць высокая.

Што прапануюць беларускія навукоўцы ў барацьбе з гэтым агрэсарам? Па словах Алега Баранава, распрацаваны і ўкаранёны ў практыку ферамонныя прэпараты для маніторынгу і барацьбы са ствалавымі шкоднікамі, сярод якіх і караед. Інстытутам лесу НАН сумесна з Белдзяржуніверсітэтам распрацаваны ферамоны для вяршыннага караеда, вялікага і малога сасновага лубаеда, шасцізубчатага караеда, паласатага караеда. Таксама распрацавана тэхналогія ДНК-дыягностыкі патагенных грыбоў.

У сваім выступленні Алег Баранаў назваў наступныя практычныя крокі па барацьбе з караедам, якія рэалізоўваюцца ў краіне: ферамонны нагляд, рэгуляцыя колькасці караедаў шляхам выдалення заселеных шкоднікамі дрэў. Не лішняй з'яўляецца і апрацоўка пасечаных рэшткаў інсектыцыдамі. Вельмі важна правільна правесці ўтылізацыю пасечаных адходаў — спальваць іх або мульчыраваць.

«Смала — асноўная зброя супраць усялякіх караедаў», — падкрэсліў вучоны. Таму ў Інстытуце лесу распрацавана тэст-сістэма для ранняй дыягностыкі высокасмолапрадукцыйных дрэў сасны звычайнай. Таксама навукоўцы праводзяць селекцыйна-генетычны адбор устойлівых да змены клімату дрэў сасны. Для захавання генафонду створаны генетычны банк Інстытута лесу, які дазволіць зберагчы ўсе віды пры лесааднаўленні на высечках у ачагах усыхання.

Апрацоўка высечкі інсектыцыдамі.

Аперацыя «ліквідацыя» для інвазійных раслін

Баршчэўнік Сасноўскага, сумнік канадскі, эхінацысціс лопасцевы — кожнае лета ідзе барацьба з гэтымі і іншымі інвазійнымі раслінамі. Алег МАСЛОЎСКІ, загадчык сектара кадастру расліннага свету Інстытута эксперыментальнай батанікі імя В. Ф. Купрэвіча НАН, кандыдат біялагічных навук, расказаў аб асноўных кірунках барацьбы з інвазійнымі відамі раслін. Перш за ўсё, складзены прагноз экспансіі найбольш небяспечных з іх да 2025 года на тэрыторыі Беларусі па шчыльнасці займаемай плошчы на 100 тысяч гектараў. Найбольшую небяспеку ўяўляюць гіганцкі баршчэўнік, інвазійныя сумнікі і эхінацысціс лопасцевы.

Вучоны нагадаў, што Мінпрыроды з 2008 года вядзе планамерную работу па барацьбе з найбольш небяспечнымі інвазійнымі відамі раслін і ў першую чаргу з баршчэўнікам Сасноўскага. Практычныя мерапрыемствы па знішчэнні гэтага агрэсара пачаліся ў 2010 годзе. Цяпер рэалізуецца стратэгія барацьбы з інвазійнымі відамі дзікарослых раслін на 2017–2025 гады, адобраная Мінпрыроды. Асноўная мэта стратэгіі, як растлумачыў Алег Маслоўскі, — поўная ліквідацыя месцаў росту баршчэўніка ў Брэсцкай, Гомельскай, Гродзенскай, Магілёўскай абласцях і ў Мінску і значнае скарачэнне месцаў яго росту ў Віцебскай (на 30 %) і Мінскай (на 50 %) абласцях.

«Калі не змагацца з інвазійнымі відамі раслін, то іх плошча штогод будзе павялічвацца на 10-15 %», — перасцярог навуковец. А як змагацца з непажаданымі прышэльцамі, падрабязна сказана ў «Патрабаванні да правядзення работ па абмежаванні распаўсюджвання і колькасці інвазійных раслін (баршчэўніка Сасноўскага, сумніка канадскага, эхінацысціса лопасцевага і іншых) рознымі метадамі». Гэта адзін з раздзелаў Тэхнічнага кодэкса ўстаноўленай практыкі «Ахова навакольнага асяроддзя і прыродакарыстанне. Раслінны свет».

Гаворачы аб стратэгіі барацьбы з інвазійнымі раслінамі, перш за ўсё маецца на ўвазе поўная інвентарызацыя, карціраванне і пашпартызацыя тэрыторый, дзе яны растуць. Затым праводзяцца аналіз атрыманых даных і распрацоўка метадаў барацьбы і планаў практычных мерапрыемстваў для кожнага адміністрацыйнага раёна і ўласніка ці арандатара зямель з улікам спецыфікі кожнай папуляцыі.

Як паясніў Алег Маслоўскі, для рэгулявання распаўсюджвання і колькасці інвазійных раслін у нашай краіне ўжываюцца наступныя метады: выдаленне кветканосаў; ручное знішчэнне раслін; ручное і механічнае скошванне; апрацоўка гербіцыдамі; узворванне; засеў травасумесямі; пасадка раслін; выпас жывёлы; выкарыстанне святлонепранікальных покрыўных матэрыялаў; зняцце кары з дрэвавых інвазійных раслін. Цікава, што замежныя эксперты самым эфектыўным спосабам барацьбы з інвазійнымі раслінамі прызнаюць выпас жывёлы, у прыватнасці авечак.

Вельмі важна, падкрэсліў вучоны, каб усе рэкамендацыі выконваліся ўдумліва і максімальна дакладна. Толькі тады можна дасягнуць станоўчага выніку, таму ў гэтым вялікая роля тэрытарыяльных структур Мінпрыроды як кантралюючых органаў.

Трэба разумець, што неабходна весці прафілактычную работу па недапушчэнні распаўсюджвання новых інвазій, у першую чаргу з боку памежных тэрыторый суседніх краін. «Для гэтых мэт у Нацыянальнай акадэміі навук з 2019 года пачаў стварацца спецыялізаваны цэнтр, які будзе абагульняць наяўную інфармацыю і праводзіць адпаведныя даследаванні», — рэзюмаваў Алег Маслоўскі.

Маргарыта ДРАЗДОВА

Выбар рэдакцыі

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».