Салёная гарбата ў дажджлівы дзень

Дэбютная кніга аўтара ў сучасным літпрацэсе — з’ява даволі размытая і нявызначаная, у яе няма нейкіх канкрэтных рыс. Бо аўтарам, у каго ўпершыню выходзіць сабраная, кампазіцыйна аформленая папяровая кніга з дызайнам вокладкі і ІSBN, можа быць хто заўгодна. І сямнаццацігадовая школьніца, якой пашчасціла ці то моцна зачапіць кагосьці сваёй творчасцю, ці то мець матэрыяльныя магчымасці, і трыццацігадовы філолаг, які ўжо шмат чаго наперакладаў, апублікаваў у часопісах і даўно ўваходзіць «у тусоўку», але чамусьці ці то ў яго, ці то ў некага іншага не дайшлі рукі да выпуску кнігі раней, і чалавек сталага веку, які ці зусім нядаўна адкрыў у сабе талент, ці толькі цяпер вырашыў пераўтварыць яго ў нешта сур’ёзнае.

Паэтка Дар’я Бялькевіч, у якой ў чэрвені выйшла першая кніга паэзіі «Слёзы на вецер», не прадстаўляе ні адну з вышэйапісаных груп.

Яе цяжка назваць дэбютанткай у поўнай меры, бо аўтарка добра вядомая і як самабытная літаратарка, і як паспяховая выканальніца, і як арганізатарка шматлікіх імпрэз, звязаных з мастацтвам слова. Але і назваць Дар’ю да канца сфарміраваным аўтарам было б не зусім правільна: бо яе творчы стыль працягвае эвалюцыяніраваць, набываць новыя рысы, ускладняцца і ўдасканальвацца. Гэта можна прасачыць і па доўгачаканай кнізе. Напэўна, адметнасць ідэальнага дэбюту — гэта заўважнасць развіцця, паступовай трансфармацыі. Але па гэтай прыкмеце і самы дасканалы літаратар мусіць быць вечным дэбютантам.

У «Слёзы на вецер» увайшлі вершы, напісаныя з перапынкам у пяць гадоў. А, як вядома, для маладога аўтара такі час даволі важны ў якасным сэнсе. Таму зборнік спалучае юнацкую наіўнасць, рамантычнасць і гульню з сур’ёзнымі слаістымі метафарамі, дасканала выпісаныя эмацыянальныя вобразы з яскрава гумарыстычнымі элементамі.

Творчы метад паэткі — матэрыялізацыя пачуццяў. Эмоцыі і адчуванні набываюць форму прадметаў і гукаў, становяцца нагодай расказаць гісторыю або наадварот — канцэнтруюцца ў аповедзе, звязваючы асобныя элементы-кадры ў стужку фільма.

Часам аўтарка выкарыстоўвае прамалінейныя абазначэнні — наўпрост заяўляе: «у дні без цябе я плачу» або «пакіньце мяне ў спакоі». Прамое выказванне значна лепшае, чым банальная метафара. Да таго ж у канструкцыях ад першай асобы і ад другой, якіх у вершах вельмі шмат, фарміруецца аўтарскі мікрасвет, паэтычная рэальнасць як рэакцыя на рэальнасць звычайную. Вызначэнне асабістых межаў паэзіі — «я» — дапамагае ствараць абсалютна ўнікальныя аўтарскія выказванні без дадатковай рамантызацыі і слоўнай мішуры. Таксама, карыстаючыся займеннікам «я», аўтарка падкрэслівае дыялагічнасць тэкстаў — «я слухаю», «я гавару». Па гэтых рысах хочацца заўважыць, што для Дар’і Бялькевіч паэзія выконвае некалькі звязаных функцый: і ахоўную, і камунікатыўную. «Я» ў яе тэкстах ставіць сцяну паміж аўтарскім мікрасветам і рэчаіснасцю і адначасова выводзіць рэчаіснасць на дыялог з паэткай.

У зборнік увайшлі тэксты за 2016—2021 гады. Калі арыентуешся ў творчасці аўтара, цяжка сказаць, наколькі па тэкстах відавочная розніца ў часе. Але на некаторыя рысы хочацца звярнуць увагу.

Раннія вершы дэталізаваныя яскрава і канкрэтна, нават нацюрмортна — буйныя элементы выпісваюцца на пэўным фоне пэўным наборам фарбаў.

Дома я запару гарбату,

пастаўлю ў ваду наламаны бэз,

Пакладу ў кубак дзве лыжкі цукру,

глытну і ўспомню, што п’ю без.

Гэты вобраз з тэксту, насычанага тонкім адчуваннем няўлоўнага руху сусвету, нагадаў па прынцыпе ўздзеяння ахматаўскія пальчаткі, апранутыя не на тыя рукі, — побытавая, простая, няяркая прыкмета няправільнасці.

Больш познія тэксты становяцца глыбейшымі, адметнымі працай з рознымі пластамі верша — ускладняюцца кампазіцыйныя рашэнні, сувязі паміж часткамі вобразнага палатна становяцца больш шчыльнымі, прыёмы выглядаюць больш асэнсаванымі. У прыватнасці, гэта заўважна па гукапісе, з якім у аўтаркі заўсёды былі сяброўскія стасункі. Але ў позніх вершах ён становіцца больш асэнсаваным.

Вочы расплюшчыўшы, бачыць глей.

Завязвае бранзалет з багавіння.

П’е з гарлачыка белага,

Каб наталіць смагу смаўжыную,

Каб сурочыць па-сарачынаму,

Каб вучыцца па-павучынаму.

Простае выказванне, гісторыя ў побытавай абстаноўцы не сыходзіць канчаткова, але саступае месца шматслойнаму адлюстраванню пачуццяў, арыгінальнай гульні з формай. У тым ліку аўтарка пачынае эксперыментаваць з малымі формамі — вершамі з 2—3 радкоў. Гэта сведчыць пра тое, што сэнсавая канцэнтрацыя ў творчасці павялічваецца, фінальна аформленая думка становіцца больш кампактнай, а значыць, удасканальваецца і форма выяўлення думкі.

Найлепшы прыватны псіхолаг — навігатар на польскай мове: dalej prosto.

Галоўная рыса, якая адрознівае Дар’ю Бялькевіч як творцу ад іншых і заадно абумоўлівае і разнастайнасць формы, і разняволенае выкарыстанне рыфмы — гэта майстэрская праца па зашыфроўцы ў слове поўнага спектра яго значэнняў і асацыяцый, эмацыяльнага кантэксту. Паэтка прамаўляе слова «аранжавы» так, што чытач адчувае пальцамі шалупінне апельсіна, яго свежы смак, а далей уяўляе шпацыр да крамы марозным вечарам у перадкалядны час.

Дарэчы, гастранамічныя вобразы займаюць у творчасці Дар’і Бялькевіч заўважны бок. Яна акцэнтавала на гэтым увагу і раней, але найбольш яскрава актуалізавала гэтую рысу на кампазіцыі зборніка «Слёзы на вецер». Пяць раздзелаў называюцца «Сняданак», «Абед», «Полудзень», «Вячэра», «Начная прагулка на кухню». Вызначыць канцэпцыю, выбраную для кампазіцыі, з першага погляду складана, але інтуітыўна ўсё складваецца — па эмоцыях, па абставінах. У першай частцы некалькі вершаў у кантэксце сну і раптоўнага абуджэння, у другой — пошукі адказаў на вечнае ў штодзённасці, у «Полудні» — крыху дзяцінства і вострых эмоцый, чацвёртая частка некалькі разоў у розных праявах паўтарае абставіны дарогі, руху і прапаноўвае некалькі акалічнасцей на мяжы рамантыкі і гумару, пяты раздзел пачынаецца тэкстам «Бессань» і ў асноўным складаецца з кароткіх тэкстаў, з урывачнымі, афарыстычнымі фразамі-«азарэннямі», але ва ўсіх частках знаходзяцца вершы, якія не ўціскаюцца ў фармальныя прыкметы і вымушаюць чытача здагадвацца, колькі падтэкстаў ён прапусціў у кампазіцыі зборніка.

«Слёзы на вецер» — гэта прыгожая і складаная нізка тэкстаў, якая можа стаць лекавай кропельніцай з насычальным растворам для чыйго-небудзь успрымання паэзіі і рэчаіснасці, што балесна схуднела або ўпала ў кому. Але, напэўна, на шчасце, у першую чаргу гэтыя тэксты трапяць да тых, хто любіць і ўмее іх чытаць, у якасці складанага і далікатнага дэсерту.

Дар’я СМІРНОВА