Мястэчка — паводле слоўніка — вялікае сяло з прыкметамі горада, што відавочна — марожанае тут — ну амаль «як там»: проста вочы разбягаюцца! Цяжка выбраць, калі не ведаць, як гэта робяць іншыя. Мужчыны:
— У вас ёсць марожанае?
— Ёсць.
— Давайце.
Жанчыны:
— У вас ёсць марожанае на палачцы, з вішнёвай начынкай, у шакаладнай глазуры, пасыпанае какосавай стружкай?
Дзеці:
— У вас ёсць марожанае за рубель?
Кожнаму сваё. І добра ж, калі ёсць!
Наготкі расцвілі — разгарнулі свае яркія сонечныя пялёстачкі. І тым самым зноў нагадалі, як адну вясковую жанчынку (двое дзетак малых) палажылі ў бальніцу з падазрэннем на анкалогію, як яна там не ела-не спала, плакала... Як пачула ў калідоры, што ўсе жаночыя хваробы вельмі добра лечацца настойкай календулы, і як перажывала, што гарадскія жанчыны тую календулу, вядома ж, дастануць. А вось ёй у сваёй глухмені... Куды пайсці, у каго спытацца?
...Трохі пазней дазналася, што календула — не што іншае, як наготкі, кветкі-самасейкі, якія сама ж і ў сваім гародзе кожную вясну выполвала і якія там усё роўна цвілі.
Нібы ведалі, што спатрэбяцца.
«Яблычак ад яблыні далёка не коціцца: калі бацька неахайнік, дык і дзеці такія ж», — уздыхала бабуля, бо яно і сапраўды, малыя па хаце прабеглі — што мамай прайшоў. І хоць бы ж хлопчыкі, а то...
«Кніжкі ў сумцы, хлопцы ў думцы», — потым пасміхаўся дзед, бачачы, што ўнучкі дзесьці ў аблоках.
...Той дзень, праўда, «прызямліліся»: сталі вучыцца сырнікі пячы. У працэсе, як выглядае, выляталі некуды з хаты.
Факт, што дзед, адчыніўшы дзверы, у муку запэцкаў пінжак і сказаў: «Відаць, што Акуліна пірагі пякла: усе вароты ў цесце».
Унучак яго звалі, вядома ж, не так, але намёк яны зразумелі: кантралююць сябе... Хоць зрэдку.
Лета. Вёска. Па вуліцы рассякаюць малыя раварысты, над вуліцай носяцца буслы.
Адзін з іх зранку «тармозіць» на слупе: стаіць (на адной цыбатай назе), наводзіць марафет — дзюбай вычышчае пер'е на крылах, адкідвае галаву і патыліцай сам сабе чухае спіну, з цікавасцю пазірае на людзей... І яны, вядома ж, таксама — задзіраюць галовы, любуюцца, нават не моўчкі:
— Ну што, брат, дажыўся? Падгадаваў дзяцей на сваю галаву? — пытае бусла знаёмы вясковец. — Сам уцёк альбо выгналі? І з людзьмі такое бывае. Кватэрнае пытанне — яно, бачыш, усіх дастае — і на вуліцы, і над...
Даўняя гісторыя. Жылі-былі тры сяброўкі. Адна ў той дзень і з самага ранку па камсамольскай пуцёўцы ад'язджала на цаліну, дзве другія — хацелі праводзіць. Прычым не проста пасадзіць у вагон і там развітацца, а разам даехаць да наступнай станцыі, а потым — вярнуцца...
(Хто ж думаў, што тая станцыя — праз сотню вёрстаў, і цягнік дадому толькі ўвечары!).
Факт, што пакуль яны дачакаліся ды пакуль дабраліся, маці іх усе вочы праплакалі: баяліся, што іх дочкі разам з той сяброўкай ужо на цаліне.
Заўважце: нейкіх іншых думак (накшталт укралі, згвалтавалі, напаілі, збілі і г. д.) у галовы ім не прыходзіла, і ў міліцыю яны не звярталіся.
Трэба разумець, іншыя былі часы — іншыя норавы.
«Бог сем пар лапцяў стаптаў, пакуль пару сабраў» — кажуць гэтак пра многіх... Пра Юлю з Віцем таксама, бо яны — абое — не проста прыгожыя (кожны сам па сабе), яны да ўсяго падобныя — высокія, чарнявыя, стройныя... «Хоць у кіно здымай!.. Ці ў «Алесю» на вокладку! — кажам Віцевай маме. — Цікавая пара!»
«Ага... Ды яшчэ і якая, — цяжка ўздыхае жанчына. — Дзесяць гадоў ужо разам жывуць! Каб па-людску ўсё, каб, як некалі ў нас — злюбіліся, пажаніліся, — дзеці, можа, у школу ўжо хадзілі б! А так...»
У маладосці і сапраўды чалавеку здаецца, што часу наперадзе — проста нямерана, што сто разоў яшчэ ўсё паспееш, што галоўнае — не сям'я, ва ўсякім разе ў 30...
У 40, магчыма, дойдзе, што «кар'ера не будзе чакаць цябе дома», што «грошы не вытруць слёзы, а слава не абдыме ноччу», што народ калісьці праўду казаў: думы за гарамі, а смерць за плячамі.
Вечар, тралейбус, вольнае месца, але ж не да чытва: дзве маладзіцы побач уселіся, шчабечуць — проста не змаўкаючы. Старэйшая расказвае, што замуж ідзе пляменніца (роднай сястры дачка), што жаніх на сем гадоў старэйшы, багаты і родам з Піцера, што вяселле адбудзецца там, у рэстаране, што не ехаць ёй проста нельга... Але ж і ехаць не выпадае, бо дырэктар не адпускае з работы.
— Дык ты заяву напішы, — раіць маладзейшая, — за свой кошт.
— Ты думаеш, я за чужы хацела? Не, за свой... У нас проста начальнік такі. Абы крыві папіць. Я тры разы да яго хадзіла: і заявы пісала, і прасілася, нават плакала. А ён упёрся рогам...
— Слухай: дык можа бальнічны нейкі зрабіць?
— Я пра гэта ўжо думала... Але ж, кажуць, ён сам захварэў.
— Дык, можа, памрэ?
Што было, тое было: па тэлевізары паказвалі.
Сталіца, крама, натоўп і там — дзве «вароны»: адна — маладая — «пасеяла» свой кашалёк, другая — пенсійнага ўзросту — падабрала і паклала ў сумку сабе.
Камеры назірання гэты працэс добрасумленна знялі, тэлебачанне ўвечары паказала.
І тым самым нагадала абвестку ў гардэробе: «Калі ласка, не пакідайце ў кішэнях каштоўныя рэчы, таму што гардэробшчыца з зарплатай у 350 рублёў за сябе не адказвае».
А павінна!
Класіка (праўда, з іншай нагоды): «Всё это было бы смешно, когда бы не было так грустно».
Заўважана: асобныя хворыя хварэюць даўжэй, чым здаровыя жывуць. Так і з Пятроўнай было: неспадзеўкі аўдавела, адна засталася ў пустым вялікім доме. «Можа, кватарантаў якіх узялі б?», — раілі радня і суседзі, але жанчына не слухала. Казала, што добрыя людзі па чужых кутах туляцца не будуць, а дрэнныя — ёй без патрэбы. Адна перабівалася, пакуль...
Напрадвесні, казалі, вечарам на вуліцу выйшла і паслізнулася. Намагалася ўстаць, — не змагла, хацела пазваніць — мабільнік дома застаўся, паспрабавала пакрычаць, паклікаць на дапамогу — ніхто не пачуў.
А быў бы побач нехта жывы, хай сабе і дрэнны...
Позна.
Розум, як той казаў, прыходзе па шкодзе. І часам — калі нічога ўжо не выправіш.
Пытанне армянскаму радыё: калі наш мужчына купляе новы спартыўны касцюм?
Адказ: калі збіраецца ў санаторый альбо кладзецца ў бальніцу.
Ні ў першае з гэтых месцаў, ні ў другое Аляксеевіч не збіраўся, а таму хадзіў у старым: добры яшчэ, жонка — майстрыха, або латкі на каленях паставіла...
А тут, як на ліха, нейкі кашаль усчаўся, тэмпература ўверх папаўзла — пад 40... Давялося «хуткую» выклікаць, потым спешна збірацца — ехаць у бальніцу.
— Што з сабою браць? — спытаўся ў медыкаў.
Тыя казалі, ён у сумку складаў — той самы спартыўны касцюм, тапкі, рушнік, шкарпэткі, кубак, лыжку, расчоску, зубную шчотку... Здаецца, нічога не забыў?
І ў бальніцы, дзякаваць Богу, не затрымаўся. Зрабілі там патрэбныя аналізы, прызначылі антыбіётыкі, з тыдзень пакалолі і як быццам ажыў чалавек: ва ўсякім разе, перад выхаднымі выпрасіўся з бальніцы.
...Жонка з сынам з той радасці святочную вячэру зрабілі, а затым — сталі яго сумку разбіраць, лыжка на падлогу выпала.
— Ты што, — здзівілася жонка, — чайную браў? Чаму?
— Можна падумаць, я ў бальніцах ляжаў... Адкуль мне ведаць, якую трэба?
— І што — ёю там суп еў?
— А як жа...
— Цырк! — зарагаталі сямейнікі. — Маленькай лыжачкай, у залатаных портках... Дык вось чаму ты ўжо дома!
...«За здароўе! За самае галоўнае!» — найпершы тост.
А ў медыкаў, кажуць, ёсць яшчэ і свой, адмысловы: «Каб бедныя ніколі не хварэлі, а багатыя — не папраўляліся».
Зімой гэтая хатка (старая, маленькая, але побач з рэчкай) стаіць пустая. Затое летам — кітайскае насельніцтва, можна сказаць, бо з'язджаюцца і дзеці, і дзеці дзяцей, і нават унукі ўнукаў...
Днямі адзін такі, чатырохгадовы, цэлы дзень на ровары гойсаў — без шапачкі. Пад раніцу капрызіць стаў, жаліцца, што вушка баліць. Бабуля, як магла, суцяшала, чым магла — палячыла, ды каб іншых не будзіць, ухутала малога ў старую вялікую хустку — вынесла ў двор. І хадзілі яны там, і сядзелі, нават падрамалі ў стажку...
Пасля чаго малы з тыдзень усім расказваў, як ноччу дыхала кароўка (у суседскім хляве), як падалі з неба зоркі, як шумеў у яблынях вецер. А галоўнае (амаль даслоўна), як прач-
нуўся ў буслянцы бусел, як пацалаваў сваю бусліху і адразу паляцеў на балота, каб што-небудзь смачнае прынесці сваім бусляняткам.
...Усё амаль тое ж штораніцы (ці трэба казаць?) рабіў дзядуля гэтага хлопчыка. І ягоны бацька.
Некалі (спадзявацца ж можна?) тое самае будзе рабіць ён сам.
Як ёсць, так ёсць: мужчыны, шчаслівыя ў першым шлюбе, лягчэй згаджаюцца на другі. Пятровіч толькі з паўгода ўдаўцом пабыў і зноў прыжаніўся. Хваліўся, што дужа пашчасціла,
бо гаспадыня ў яго — якіх пашукаць! І ў хаце, маўляў, парадак трымае, і на лецішчы ўсё расце...
Якраз адтуль яны ў суботу і вярталіся. У яго за спінай цяжкаваты заплечнік быў, у яе — дзве «торбы» ў руках. Паставіць не паспела — і аўтобус крануўся, і яна...
Няўдала «прызямлілася». Амаль два месяцы ў бальніцы праляжала, а потым і дома яшчэ. «Толькі і чуў ад яе: гэта падай, тое прынясі, — успамінае «муж». — Абрыдла няньчыцца. Пазваніў яе дочкам: «Забірайце, маўляў». Не скажу: ад слова і прыехалі, і забралі. А я цяпер во зноў халасцяк».
...Як ёсць, так ёсць: мужчына любіць жонку здаровую, а сястру багатую.
Ён жа — шчаслівы ў першых двух шлюбах — лягчэй уступае ў трэці.
У жаночай прыгажосці ворагаў шмат: гады, нагрузкі, стрэсы, кухня, страшней за якую, кажуць, толькі гарод.
І, напэўна ж, няпраўду, бо...
Сяброўка з бальніцы званіла. Спытала, чым займаюся? Расказала, што з раніцы палю грады («амерыканка» заела), а цяпер во завіхаюся на кухні, бо госці і хутка абед.
— А што ты гатуеш? — спытала Света (кулінарка — якіх пашукаць!)
Прыйшлося расказаць...
І прыгэтым, што называецца, «спінным мозгам» адчуць, якое ж гэта шчасце: быць здаровым і дома — са сваёй сям'ёй, на сваім гародзе...
Каб яго зразумець, трэба (свят-свят!) апынуцца ў бальніцы?
Валянціна ДОЎНАР
Фіналістка праекта «Акадэмія талентаў» на АНТ — пра творчасць і жыццё.
Амаль тысяча дзвесце чалавек сабраліся, каб вырашаць найважнейшыя пытанні развіцця краіны.
Аляксандр Курэц – самы малады народны выбраннік у сваім сельсавеце і адзіны дэпутат сярод сваіх калег па службе.
