УЗДОЎЖ МЯЖЫ – ПЕШШУ

Нататкі пра падарожжа, якое пакуль ніхто не паўтарыў

---

Працяг. Пачатак ў №2,3,4,6

У той, 12-ы дзень вандроўкі раніца была халаднаватай. Начавалі ў лесе за вёскай Медрыкі: Смаргонскi раён. Прачынацца не хацелася: праяўлялася стома штодзённай хады. Настрой, аднак быў прыўзняты, бо месца на начлег выбіралі без дыскусіі, дзе стаць лепш. У каторы раз пераконваемся, наколькі моцна ўплывае настрой на фізічны стан. Таму і выйшлі на маршрут аж у 10.15, сабраўшыся без спеху. Тое-сёе нават падрамантавалі.

Праходзячы мястэчка  Солы, зайшлі ў касцёл. Пасядзелі там падчас службы. Гучаў арган. Касцёл пабудаваны перад вайной на сродкі прыхаджанаў. У касцёле звярнулі ўвагу на дошку-памятку пра мясцовых  жыхароў, хто загінуў ў часе войнаў. Тыя, у каго мы пыталіся, не ведаюць: адкуль назва Солы. Нават старэйшыя.

Ідучы ў Кушляны, прадаўжалі падлікі сустрэтых буслоў: 56. І пачынаем блытацца паціху, дзе раней начавалі ды што было там адметным. Таму занатавалі сёе-тое для памяці. А зранку ў той дзень слухалі радыёперадачу "Беларуская маладзёжная": нашы калегі праводзілі 26 красавіка радыёмарафон, прысвечаны 10-годдзю Чарнобыльскай трагеды. Лагоднасць і цеплыня ў прыродзе, прыгожы ранішні лес, у якім начавалі, спрыяў добраму настрою. Каб дайсці да Кушлян, мясцін, звязаных з Францішкам Багушэвічам, мы адхіляліся ад асноўнага маршрута — рухаліся з Медрыкаў на Солы, далей на Асіпаны, Гаўдзевічы ды Кушляны.

Запіс Івана пасля гутаркі з вясковым дзедам пры дарозе: "От, хай бы той бусел і быў," — кажа дзед. Ён і рамаў старых назацягваў на старыя дрэвы пры хаце — а буслы чамусьці ў яго не вядуцца. У ліпе, кажа, ім дакучаюць пчолы. Мы пра такое i не ведалі — а вось жа... Не ўсе суседзі буслам падабаюцца. Затое сарока, прадоўжыў дзед, "без усяго вывелася". Значыць, спрабуем разважаць, можа не ўсё ў парадку ў дзеда з энергетыкай — бусел не селіцца абы дзе.

Развагі яго ж наконт нацыянальнасці: "Мы ж — палякі. Бо ходзім да касцёла і молімся па-польску. У нас вера польская. Бацькі былі палякамі. Тут была Польшча да 1939 года"... А вось паэт Алесь Жамойцін аніколькі не сумняваецца ў тым, хто ён ёсць.

Сустрэча з паэтам Алесем Жамойціным, які пажадаў нам моцы і святла на духоўнай дарозе.

Як прыйшлі ў Кушляны,  то  адразу — на пошту. Паставілі пячатку: знак таго, што мы там былі. Заадно даведаліся, дзе знайсці Алеся Жамойціна, мясцовую знакамітасць.

Наступны прыпынак — Музей-сядзіба Францішка Багушэвіча. Знаёмімся з наглядчыцай, Рэгінай Сідаровіч, вельмі прыветнай жанчынай. Пакуль чакаем Алеся, яна расказвае, што нарадзіўся Францішак Багушэвіч у Свіранах — цяпер гэта Вільнюскі раён — 9 сакавіка 1840 года. Вучыўся ў Віленскай гімназіі... Памёр у 1900-м... А магіла яго — у Жупранах, пры касцёле на могілках. Тыя агульнавядомыя, даступныя і ў інтэрнэце факты пазначаем у дзённіку.

Музей Багушэвіча — наводдаль ад вёскі, якраз там, дзе была яго сядзіба. Помняцца прыгожыя краявіды-прасторы навокал, і што прагуляліся мы па алеі да альтанкі. Вось як пішуць пра яе ў інтэрнэце: "На тэрыторыі сядзібы захаваўся парк, дрэвы ў ім саджаў сам пісьменнік. Адна з алей, каштанавая, вядзе да любімай альтанкі паэта — месца яго творчага натхнення на Лысай гары". Краязнаўцы сцвярджаюць, што Багушэвіч будаваў яе разам з сябрамі ў памяць пра ахвяры паўстання 1863-64 гадоў, у якім і сам актыўна ўдзельнічаў. Раней у альтанцы стаяў драўляны крыж (не захаваўся), і называлася месца тое "Распятай воляй". Недалёка, на ўзлессі, яшчэ адзін важны элемент ансамбля: камень-патайнік. Кажуць, пад ім беларускі класік хаваў свае рукапісы, каб пазбегнуць ганенняў за вальнадумства. Пасля смерці пісьменніка невядомы майстар на камені выбіў надпіс у памяць пра Мацея Бурачка (псеўданім Багушэвіча).

Алеся Жамойціна ўрэшце дачакаліся. Перад тым заходзілі да яго дадому, ды нікога не засталі. Заўважылі: у вядры з вадой на падворку, пры доме, ляжала сякера. Відаць, гаспадар збіраўся калоць дровы. Бо з вясковага досведу Іван ведае: сякерышча ад вільгаці разбухае, сякера мацней на ім сядзіць. І вуллі былі пры сядзібе: Жамойцін яшчэ і пчаляр. На той час цяперашні загадчык Музея-сядзібы Францішка Багушэвіча "Кушляны" трымаў і ўласнага каня, скарыстоўваючы яго і па гаспадарцы, і дзеля патрэбаў музея.

Працаваць у музеі паэт пачаў у 1988-м, прыкіпеў, казаў, сэрцам да гэтага краю. Сам Алесь з Брэстчыны: родам з вёскі Малахоўцы Баранавіцкага раёна. У музеі пачаў навуковым супрацоўнікам, а з 1989-га — загадчык музея, дырэктар. Кушлянскі перыяд жыцця і творчасці Алеся Жамойціна звязаны з рэстаўрацыяй сядзібы, арганізацыяй новай экспазіцыі, наданнем музею сапраўды мемарыяльнага статусу. Музей-ся-дзіба "Кушляны" заснаваны ў 1990-м у рэканструяваным доме, які Францішак Багушэвіч пабудаваў у 1896-м і правёў апошнія гады жыцця. Дом той — адзіны, відаць, на ўсю Беларусь аўтэнтычны прыклад пісьменніцкай сядзібы XІX стагоддзя. Там і вядзе справы Алесь Жамойцін, дасведчаны ў многіх таямніцах жыцця, спадчыны паэта, знаёмы з яго нашчадкамі. Бывае ў яго і за дзве тысячы экскурсій на год, і для кожнай групы шукае свой падыход. Дарэчы, пра тое ды наогул пра нашага крэатыўнага суразмоўцу ёсць падрабязныя звесткі ў Баранавіцкай цэнтральнай раённай бібліятэцы, пісала пра яго і "Гродзенская праўда".

Па ходзе размовы з Алесем і пасля рабім запісы. У той час ён займаўся навуковай працай, вывучаў ёгу, акультызм і міфалогію "з праекцыяй на Беларусь". Гадоў 20 збіраў матэрыялы. А ў 1996-м у навукоўца, як ён прызнаўся, была "стадыя

 сістэматызацыі". Да таго ж удзельнічаў у ансамблі народнай музыкі, для якога нават сінтэзатар набылі. А дачка Зарынка, пахваліўся, піша музыку. На тую пару сеткавае радыё ў Кушлянах ужо зліквідавалі. Гаворым наогул і пра рэчы глабальныя. Пра сусветны крызіс, напрыклад. І пра тое, што вучоны-сацыёлаг Бястужаў-Лада, па словах Алеся, "дае цывілізацыі 60+20 гадоў, каб адумацца і не скаціцца канчаткова ў прорву". Жонку паэта завуць Тэрэза, ёсць у іх і дачка Вольга.

Яшчэ ў памяці засталася вячэра са смачнаю варанаю бульбай: гаспадары накрылі гасцям стол. Мы іх распытваем пра жыццё, яны нашымі планамі цікавяцца. Тэрэза расказвае пра містычныя падзеі ў тых месцах. Як у 1996-м перад Калядамі пацыенты шпіталю ў Смаргоні бачылі: днём з'явілася ў небе вясёлка, і яе канцы злучалі касцёл і царкву. Потым у адной з палат было з'яўленне Маці Божай, Ісуса Хрыста — на праваслаўныя Каляды і на Грамніцы.

Пазней мы запісалі ў дзённік, што ў Алеся Жамойціна ёсць спроба паяднання жыцця на зямлі з жыццём у сферах духоўных, сферах ведаў. Свой конь, карова, каза, свінні, куры... І нават сабачка, нямецкі шпіц — але ж ёсць і заняткі навукай, жаданне адуховіць зямлю, зразумець, дзе мы жывём. Адкуль мы, і як нам жыць далей. Жонка больш займаецца гаспадаркай і дзецьмі, Алесь — навукай і пчоламі. Кажа: падабаецца яму асяродак вясковай інтэлігенцыі. Там адзначаюць угодкі знакамітых людзей, надаюць увагу жыццю душы.

Але мы так і не зразумелі: ці рэалізуе Алесь свой творчы патэнцыял у глыбінцы? Ці зарыентаваны ў пошуках на плён працы ўжо дасведчаных у навуках людзей? Ці ўмее даць "кожнаму па свядомасці"? Хочацца ў тое верыць. Так мы думалі-пісалі тады. Рады ён, што знайшоў у Крэве (нарэшце!) язычніцкае капішча. Падобнае, казаў, да знакамітага Стоўнхенджа! З рознымі ўзроўнямі камянёў, з месцам для галоўнага Агню-Зьніча. Ён таксама сцвярджаў, што друіды — гэта былі дасведчаныя людзі з кельтаў. А кельты ж — з арыяў, і цалкам магчыма, што друіды ў назвах па поўначы Беларусі пакідалі знакі сваёй прысутнасці: Друя, Друйка, Дрывяты, Дрысвяты... Да таго ж, па словах Алеся, рэлігія зораастрыйцаў ёсць у аснове спрадвечнай веры беларусаў — нашага язычніцтва.

ВРЕЗКА. Гатычны касцёл

святых Пятра і Паўла,

так званы

Петрапаўлаўскі касцёл — галоўная

славутасць аграгарадка

Жупраны, пабудаваны ў 1854 годзе.

Само паселiшча знаходзіцца

ў Ашмянскім раёне

Гродзенскай вобласці;

на ўчастку трасы Р63

паміж Смаргонню

і Ашмянамі.

Жупраны вядомыя

тым, што з 1407 года вёскай валодалі

Радзівілы.

Але сапраўдную

папулярнасць вёска

набыла

ў XІX стагоддзi.

Як абярэг нам у дарогу Алесь Жамойцін намаляваў у дзённіку на 60-й старонцы раўнабедраны трохкутнік са знакамі-сімваламі, упісанамі ўнутры яго. А ўнізе надпісы. "І рече Бог да будеть свет! І бысть свет!" (Скарынінская Біблія). Далей пажаданне: "Моцы вам і святла на духоўнай дарозе! Алесь Жамойцін. 26.VІ.1996. Кушляны". І выгарала ўжо за 25 гадоў без пасты адбітая пячатка: "Музей-сядзіба... Кушляны".

Ад Жамойціных позна выбіраемся і рухаемся ў красавіцкую ноч: каб знайсці начлег у Жупранах, у школе. Ад Кушлян да Жупран кіламетраў 10. Спачатку да трасы (на картах дарога Р-63: Ашмяны — Смаргонь), потым улева па ёй у бок Ашмян. А цемень ужо беспрасветная. Калі глянуць на карце участак, ад Асіпан да Жупран, то ўбачыш немалыя лясныя масівы справа ад дарогі. Як жа яны запомніліся нам! Вільготна было ў паветры — прайшоў дождж. І неяк трывожна, як тое апісваецца ў якім-небудзь творы-фэнтэзі. Хмары. Цемра. І лес надта цямнюшчы. А яшчэ, як цяпер кажуць,"крутая" доўгая чорная машына некалькі разоў прыпыняецца, бы суправаджае нас. Як танцуе: то ўперад паедзе, то дасць назад. Нехта, пэўна ж, праз зацемненае шкло нас разглядае. Пра тое мы прыцішана гаворым, а імкнемся не глядзець у бок аўто. А хто ў ім? Для чаго за намі назірае? 90-я ж гады, і ўсяго на дарогах хапала. Іван дык на ўсялякі выпадак выцягвае з пакункаў ды кладзе сякеру бліжэй, пад руку: каб у выпадку чаго паспрабаваць абараніцца. І нават чытаем малітвы, і стараемся не ўпадаць у трывогу — не падпарадкоўвацца страху, хоць яўная небяспека ёсць, як кажуць, зусім побач — руку працягні...

Абышлося. Магчыма, перагаворваемся, гэта святая Еўфрасіння нас абараніла. Яе заступніцтва, мы ў тое верым, было з намі ва ўсім "Хаджэнні ў трыдзясятае царства". А чорную машыну ў чорным лесе часта згадваем. Бадай, тое быў адзіны вялікі страх, які спрабаваў нас на моц ў вандроўцы. Таму і сон у тую ноч быў трывожны.

Дзень 13-ы. Жупраны — Каменка. Школа ў Жупранах. Дзеці-школьнікі, іх уяўленні пра шчасце і асноўны закон у Сусвеце. Касцёл у Жупранах ды помнік Францішку Багу­­шэвічу. Садзім каштаны.

Апісанне дня падаецца ў адпаведнасці з падрабязным зместам дзённікаў, які зрабіла Валя восенню 1996-га, праглядваючы запісы.

Учора, 26 красавiка, прайшлі 29 км. Дзень быў напружаны і па хадзе, і па сустрэчах. Начавалі ў Жупранскай школе-інтэрнаце. Прыйшлі позна вечарам, а скіравала нас туды наглядчыца музея: дачка-настаўніца ў школе працуе. Паклаліся позна, бо апынуліся на школьным падворку ў 22.30. З дзённіка (піша Валя): "Іван адразу пайшоў дамаўляцца ў інтэрнат. Я ж у поўнай цемры адна, хвілін 20, яго чакала — разам з чорнаю кошкай, што круцілася побач. І трохі баялася: нібы нейкія шматкі "страху з чорным аўто" да думак ліплі. Спалі па-паходнаму, між ложкамі на падлозе: складана было раскруціць спальнікі. Раніцай, як прачнулiся, хутка сабраліся, бо запрасілі нас у школу: на сустрэчу з вучнямі старэйшых класаў. Падлеткі — з прасветленымі тварамі. Падаравалі хлопцу і дзяўчыне нашу візітку. (Хто, жупранцы, тую сустрэчу памятае? Адгукніцеся!) Ды яшчэ дзяўчынцы Тоні гаварыў Іван пра асноўны закон быцця: закон прычын і наступстваў. Пра тое, што чалавек заўсёды, кожны момант робіць нейкі выбар. Пра вучэнне зараастрызму... Дырэктарка школы — вельмі прыемная жанчына. Мяккая жаноцкасць ёй уласцівая ў адрозненне ад дырэктарак строгіх і "властных", калі не сказаць жалезных. На дарогу дала нам цукерак!"

На сустрэчы задаем вучням 8, 9 і 10 класаў пытанне: што шукаюць людзі ў трыдзясятым царстве? Адказваюць: шчасце, лепшую долю, сваю каханую... А на другое пытанне, пра асноўны закон у свеце, гавораць: любоў да  бліжняга.  Па  ўсім  бачна,  што ў Жупранах дзеці выхоўваюцца ў хрысціянскім духу. Дарэчы, цяпер гэта — "Жупранская сярэдняя школа імя Ф.К. Багушэвіча". На той час у школе было 222 вучні і 24 настаўнікі. А настаўнік геаграфіі ды спеваў Віктар Кавалёнак — падарожнік, як і мы. Вандруе, водзіць паходы на лодках і раварах.

А вось што казала нам дырэктарка школы Соф'я Іосіфаўна Кавалёнак. Яе развагі — у дзённіку. Цытуем:"Хацелася б зрабіць больш. Але паглынаюць шмат часу і сіл гаспадарчыя справы. Зімой, напрыклад, вельмі мерзлі: бо выйшла са строю кацельня. Грэлі батарэі на працягу тыдня паяльнымі лямпамі — бацькі паклапаціліся. Што тычыцца духоўнасці, то лічу: законы дабрыні — асноўныя ў свеце. Я ўсё магу вучням дараваць, акрамя падману. І каб не білі адно аднаго". Дачку сваю, якая вучыцца ў 8 класе, акрамя таго спявае, удзельнічае ў конкурсах, спадарыня Соф'я імкнецца так выхоўваць.

З размовы з дырэктаркай мы яшчэ помнім, як яна з гордасцю згадвала пра тое, што ў школе бываў вядомы зямляк Франц Клінцэвіч, расійскі палітык, кандыдат псіхалагічных навук — ён родам з вёскі Крэйванцы Ашмянскага раёна. Нарадзіўся ў 1957-м. У 2006 годзе яшчэ рашэннем Ашмянскага раённага Савета дэпутатаў за адвагу і самаадданасць, праяўленыя пры выкананні воінскага абавязку (удзельнічаў у баявых дзеяннях у Афганістане; палкоўнік запасу. — Аўт.) , вялікі асабісты ўнёсак у развіццё і ўмацаванне сяброўскіх адносін і супрацоўніцтва паміж Беларуссю і Расіяй, актыўную грамадскую дзейнасць на карысць горада Ашмяны і Ашмянскага раёна прысвоена званне "Ганаровы грама-дзянін горада Ашмяны". Узнагароджаны двума ордэнамі Чырвонай зоркі, ордэнам Пашаны, Дружбы, ордэнам Аляксандра Неўскага, ордэнам "Пашаны" Рэспублікі Беларусь, ордэнам "Зорка" ІІІ ступені Рэспублікі Афганістан, 12 медалямі СССР і Рэспублікі Афганістан.

Пасля сустрэчы ў школе ідзем у касцёл, які быў пабудаваны ў 1875 годзе. Знаёмімся з ксяндзом Кшыштафам. Цяперашнія звесткі пра гэты храм наступныя: "У 1875-м храм дабудаваны і асвечаны 12 кастрычніка 1875 года ў імя апосталаў Пятра і Паўла". І яшчэ: "каля 1550 г. — заснаваны першы драўляны храм. Канец XVІ стагоддзя — прыстасаваны пад кальвінскі збор. 1854 г. — пачатак будаўніцтва мураванага касцёла па фундацыі графа А. Чапскага. У працах прымаў удзел будучы беларускі пісьменнік Францішак Багушэвіч. Праз недахоп грошай і паўстанне 1863 году будаўніцтва было прыпыненае".

Помнік Багушэвічу стаіць і ў аграгарадку Жупраны. Пастаўлены ён у 1958 годзе ў скверы. Аўтар помніка — вядомы скульптар Заір Азгур.

З запісаў Івана пасля гутаркі з ксяндзом: "Людзі  ў  Жупранах  у  большас-ці — палякі. Па-беларуску ў касцёле не моляцца, хоць кожны святар адкрыты да нацыянальнай мовы. Літургічная частка — на лацінскай ідзе. Няма вывучэння катэхізісу і ў школах. І ксёндз у школу не ходзіць...Тут ёсць такое падзяленне: як католік — то паляк, як праваслаўны  —  то  рускі. Пётр  і  Павел — патроны касцёла".

Ксёндз яшчэ казаў, што дзяцей 30-40 у касцёл ходзяць. У паселішчы на пахаваннях алкаголю няма: такі ён завёў парадак: "Водка, — тлумачыў, — не патрэбная ні памерламу, ні п'яніцу яшчэ жывому. І як няма яе, то ёсць эканомія. Хто цэніць алкаголь — няхай шукае іншага ксяндза: я не хачу ўдзельнічаць у такой імпрэзе". Некаторыя запісы ў дзённіку ідуць пра асаблівасці каталіцкага набажэнства, жыцця вернікаў. Пазначаем, што святар свой час размяркоўвае сам. Гаворым пра ружанец, святарскую малітву, імшу...

З намі яшчэ гутарыла, праводзіла нас да магілы Багушэвіча школьная тэхнічка Таццяна Багушэвіч — на той час завочніца Варшаўскага педуніверсітэта. Крыж на магіле Францішка Багушэвіча пастаўлены быў да ягонага 150-годдзя ад часу нараджэння. І партрэт у касцёл вернуты — да 150-х угодкаў. Таццяна ж расказала, што ў былой плябані адкрыты араторыум — дом для моладзі. У той час вера вярталася ў паўсядзённае жыццё жупранцаў.

Далей у дзённіку невялічкі запіс ужо ў Ашмянах. Анічога прыкметнага для нас там не адбылося: толькі пазначаны тэлефон галоўрэда газеты "Ашмянскі веснік" Юрыя Мікалаева, і што рэдакцыя месціцца па вул. Савецкай, 36. Патрапілі мы ў райцэнтр у суботу, 27 красавіка, ды яшчэ ў абед: не працавала рэдакцыя. А тое, як выса-дзілі 5 кушлянскіх каштанаў пры дарозе ад Ашмянаў (за 4-5 км), помніцца. Было вельмі холадна, ішлі мы ў цёплых куртках. І, абедаючы, нават грэліся ля вогнішча.

З вялікай ўдзячнасцю — пра бібліятэкарку Марыю Місевіч. Яе гасціннасць і вялікую цікавасць да жыцця.

Па дарозе на Гальшаны начлежылі ў вёсцы Каменцы. Дом Уладзіміра і Марыі Місевічаў — пры дарозе, справа. Уладзімір на той час працуе на ферме, гаспадыня — бібліятэкарка. Знаёмімся. Бачна, як Марыя ўсхвалявана: журналісты з Мінска не кожны дзень на падвор'е заходзяць, ды просяцца яшчэ пераначаваць. Таму і спяшаецца пра ўсё расказаць. Малы сын Ігар — 6-гадовы, пляменніца Таццяна. Сашка — старэйшы. Сама закончыла Магілёўскі бібліятэчны тэхнікум. Да Гальшанаў ад вёскі — 6-7 кіламетраў. Ёсць у Гальшанах гарадзішча і замак. А недалёка, пры вёсцы Людвікаўшчына, хутар Зялёнка, які мы прайшлі, жыве знахар Іван Казіміравіч Мацкевіч. Пытаем у Марыі: ці можна будзе ўранні туды схадзіць. Абяцае нам "конную экспедыцыю" — паехаць на возе.

Сям'я Місевічаў небагатая, але гасцінная. Нам адводзяць у доме цэлы пакой-святліцу. Марыя, шануючы гасцей, засцілае ложкі чыстымі прасцінамі, кладзе высокія падушкі... А мы, брудныя і здарожаныя, адчуваем сябе ніякавата, не хочам парушаць чысціню, і таму па вандроўнай звычцы ўладкоўваемся на падлозе, на свае спальнікі. Чым не ілюстрацыя, скажыце, беларускай ментальнасці: як з боку гаспадароў, так і гасцей...

А ўранні была сонечная нядзеля, шчасце-купанне ў ванне (упершыню за амаль два тыдні штодзённай хады), смачныя бліны гаспадыні і — дзень нараджэння яе старэйшага сына Сашы. А паколькі дарыць нам хлопцу не было чаго, то Іван напісаў яму верш, здаецца, на вандроўнай паштоўцы-візітцы. Хацелася падбадзёрыць ціхмянага, добрага, працавітага падлетка, які, паводле слоў маці, быў на той час не надта ўпэўненым у сваіх сілах. Пішучы нататкі ў 2021-м, разважаем: цікава, як склаўся лёс хлопца, кім стаў? Ці памятае Марыя нашу сустрэчу?

Канешне ж, памятае! Мы дазваніліся ў Каменку, і Ядзвіга Дакурна ўзялася дапамагчы зладзіць з ёй кантакт. Пераказала Марыі, што "знайшліся" падарожнікі-госці яе даўнія. Дарэчы, Ядзвіга вельмі добра гаварыла пра сваю аднавяскоўку. Яна жыве з малодшым сынам, Ігарам, той гэтым летам працуе памочнікам камбайнёра. Сын Саша, як і муж, пайшлі з жыцця. Марыя па-ранейшаму працуе ў бібліятэцы, і хоць лёс у яе няпросты, на жыццё не крыўдуе. Нас памятае: ані разу ж больш журналісты начлежыць да яе не прасіліся. Добра помніць, як вазіла нас да мясцовага знахара.

Памятаем і мы, як пасля снедання жыхары Каменкі назіралі такую карціну: мажная спадарыня Марыя, "восседая" з лейцамі на возе, вязе нас у саломе, размораных купаннем і снеданнем, "сталічных журналістаў" — так прадстаўляла сустрэчным, на хутар да Казіміравіча. Ехалі "браць інтэрв'ю". Сустрэчы з лекарам не адбылося (гаспадара не заспелі дома), але ж былі мы ве-е-льмі задаволены вандроўкай! Асабліва гараджанка Валя, для якой паездка на вазку — экзотыка. Тым больш пасля двух тыдняў хады...

Тут варта заўважыць: ідэю цалкам пешага хаджэння вакол Беларусі той парадны выезд на возе аніколькі не парушыў! Бо мы з'ездзілі "да Казіміравіча" і назад — хто жадае, гляньце па карце! — пройдзенай намі дарогай. Потым вярнуліся ў Каменку, сабралі-спакавалі каляску-Лялечку, сфатаграфаваліся на памяць з Марыяй і дзецьмі ды рушылі па шашы далей, на Гальшаны з іх знакамітым замкам. А верш для  Сашы Місевіча няхай застанецца на старонках часопіса: як памяць пра яго.

У вершы ёсць пажаданне веры i моцы. На жаль, Саша моцным не стаў... А пра знахара нам расказвала яго дачка, Леона Мацкевіч. Гаварыла, бацьку ад Бога сіла дадзена, каб лячыць людзей. Ён настоі робіць — з траў ды кветак. Дапамагае тым, у каго псарыяз, эпілепсія, ушчамленне нерва... У яго "сільны, бальшы гіпноз". Гадоў шэсць ужо людзей лечыць. "Нітку вывяжэ і за руку хворага падзержыць. А бывае, што патрымае руку і ўжо расказвае, што каму баліць." У адной жанчыны быў страшны зубны боль. Таблетак наелася, а не прайшло. А ён вылечыў. Нервовая сістэма калі ў каго не ў ла-дзе — супакойвае, потым здымае стрэс. Неяк нехта нагу зламаў, дык таму чалавеку тата зняў боль. І нага сама сабой зраслася, без гіпса: быў закрыты пералом. Суправаджае лекаванне малітвай. Кнігі чытае. Ён католік, ходзіць да касцёла. Раней хадзіў у калгас. Цяпер на пенсіі.

Як мы зразумелі, лекар усё на сабе правярае — усе рэцэпты, якімі карыстаецца, а потым і людзям раіць. Па словах дачкі, цікавасць да лекавання ў бацькі выклікаў нямецкі ўрач, жыў у тых месцах, "застаўся з вайны". Тады Іван Казіміравіч маленькім быў, але нешта ў ім ускалыхнулася. У дзяцінстве, як пабіўся моцна, заўважыў: падзяржаўся рукой за пабітае месца — і прайшло. Усё ягонае жыццё праходзіць у вялікай працы. Да 33-х і не бярогся, не звяртаў увагі на здароўе. Раз на дзень есць, а то і зусім не — пакуль усіх не прыме. Строгі да п'яніц, як выпіваеш — ён цябе і лячыць не будзе.

Хата знахара — пры дарозе з Ашмянаў на Гальшаны справа, слупок пры ёй: 54 км.  Ідзем на Гальшаны. Адчуваем, што добра адпачылі. Засталася за неба-схілам гасцінная Каменка, і хвілін праз 45, як у нас было заведзена, робім невялічкі прыдарожны перадых.

Мясцовасць там узгорыстая: найбольш узвышаныя мясціны ля Каменкі, казалі нам, называюць Каўказамі. Ад хады па такой дарозе, як па велізарных хвалях, ад пругкай радасці пераадолення сябе пасля разморанасці ўзнікае ў душы адпаведны настрой. У дзённіку ёсць такі запіс Валянціны: "Іван напісаў цудоўны верш, які прысвяціў мне". А гэта большпозняя рэмарка Івана пра Валю: "Яна годна і мужна пераносіла ў даволі няпростым 120-дзённым пешым падарожжы разам са мной усе выпрабаванні. Помніцца, як мяне ўшчуваў, ужо на Палессі, адзін сустрэчны: "Ну, з табой зразумела — захацеў, пайшоў. Ты моцны мужык! А навошта жанчыну мучыш?". Паклон табе і ўдзячнасць, мая спадарожніца!".

Шукаючы ў "Хаджэнні..." сярод іншага і адказ на пытанне: "Што такое шчасце?", мы чулі розныя меркаванні на гэты конт. І ўрэшце, асэнсоўваючы назбіраны вопыт, знайшлі такую яго формулу: шчасце і ў тым, каб у працы не таміцца — працай радавацца. Вядома ж, гэта не азначае: гультаяваць альбо працаваць напаўсілы. Тут найперш важны аптымістычны настрой душы на працу. І душэўная настроенасць вылушчыць радасць ад зробленага.

ВРЕЗКА. Сашу з вёскі

Каменкi ў дзень 16-годдзя

Шаснаццаць!

І вясновая пара...

Дарог яшчэ напера-дзе так многа!

Няхай сумненні ўсе твае згараць

У полымі чаканых перамогаў.

І спраўдзяцца ўсе мары! Толькі вер,

Што ўсё — у нас: і боль, і радасць наша.

Дык выбірай,

і смела, шлях цяпер:

Усё-ўсё збудзецца,

як будзеш моцным, Саша!

"Гэтая работа нас пазадушвае, працуем як рабы" — і такое мы чулі ад людзей, з якімі сустракаліся. І гэта, на жаль, зусім не працоўны настрой, а жыццё ў стрэсе, разбалансаванасць, а то і хвароба душы. З такім настроем і томішся хутка, і радасці ад працы не адчуваеш, і хваробы, сапраўды, побач ходзяць, каб "задушыць". А сустракалі ж мы і аптымістаў, якія робяць свае справы ў светлым настроі: "Дзякуй Богу, што дае сілы працаваць, здабываць хлеб сабе і блізкім. Дзякуй Богу, што я магу навесці парадак у сваёй гаспадарцы, што будзе прыбытак у дом". Пагадзіцеся, гэта ўжо зусім іншая працоўная мелодыя!

Калі напружваць свядомасць, трымаць такі настрой у душы, то, нават і моцна стаміўшыся, як мы ўжо казалі, будзеш адчуваць радасць. Настрой душы — мусіць, менавіта ён стамляе ці бадзёрыць нас у працы. А найлепшы, найсалодкі адпачынак — вядома ж, пасля моцнага напружання і зробленай справы. Радасць ад працы, радасць ад спакою і адпачынку — думаецца, гэтак лепш жыць, каб не наракаць потым ні на лёс, ні на людзей, ні на Бога.

У Гальшанах пабачылі цуд. Штук 5 двароў — нумары дамоў прыкладна 60-65 — стаяць пры Замкавым узвышшы — на ручаі. Яго вада ў руху ўвесь час. Уверсе пад гарою ёсць крыніца. Ручай без назвы. (Магчыма, пазней глянулі, гэта ручай Карабель? Такая назва сустракаецца ў апісаннях гальшанскіх краязнаўцаў.) Ручай упадае ў рэчку Гальшанку. З яго п'юць каровы, у ім людзі мыюць твары ўранні. З яго бяруць ваду для піцця. Калі пусціць па ручаі караблік, то ён заплыве да рэчкі Беразіны. Вось які цуд. Але ж людзі з ім звыкліся. Таму і не лічаць ручай пры хатах вялікім цудам. Бо ён заўсёды побач. А тое, што побач і заўсёды, для нас — гэта звычайнасць, рэальнасць.

Нават уявіць такое прыемна: ва ўласным двары чысты ручай — паміж, скажам, домам ды садам! Не проста недзе за ваколіцай ці ля сядзібы. А ў двары! Нам бы такога хацелася.

Далей мы пайшлі да дырэктара краязнаўчага музея Эдуарда Корзуна дадому — і была нядзеля, і ён адпачываў... Але ж музей нам паказаць пагадзіўся... Цяпер няма ўжо на гэтым свеце Эдуарда Сямёнавіча, руплівага даследчыка Ашмянскага краю, а Гістарычны краязнаўчы музей у Гальшанах па праве носіць яго імя.

Іван і Валянціна Ждановічы