Якія ёсць спосабы для вывучэння гісторыі? Праз кнігі, наведванне музеяў і славутасцяў... «Але ёсць яшчэ адзін, які па-сапраўднаму дае адчуць сувязь з продкамі, — упэўнена выпускніца Дзеркаўшчынскай сярэдняй школы, студэнтка Віцебскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя П. Машэрава Настасся ДОМНІЧ. — Гісторыя — гэта не толькі войны і перамір’і, але і звычайнае штодзённае жыццё, а ежа — яе частка. Таму, каб дакрануцца да жыцця нашых продкаў, можна гатаваць тыя стравы, якія былі на іх стале. Для мяне такім спосабам яднання з мінулым стаў хлеб. Не той, што робяць на заводзе, а той, чый рэцэпт перадаецца з пакалення ў пакаленне».
Настасся Домніч і яшчэ дзевяць старшакласнікаў і выпускнікоў беларускіх школ сталі ўдзельнікамі фіналу праекта «Першыя» і выйшлі ў знакаміты чырвоны круг інтэлектуальнай маладзёжнай канферэнцыі TEDxYouth@Mіnsk. Па традыцыі прамовы ўсіх спікераў гучалі па-беларуску, бо адна з мэт «Першых» — пашырэнне выкарыстання беларускай мовы.
«Першыя» — гэта конкурс яскравых ідэй пакалення Z, які быў абвешчаны ў лютым гэтага года для вучняў 9-х, 10-х і 11-х класаў. Трэба заўважыць, што ў трэцім сезоне да праекта далучыліся не толькі навучэнцы школ, але і выхаванцы ўстаноў дадатковай адукацыі, у якіх дзейнічаюць экалагічныя аб’яднанні па інтарэсах. Менавіта кірунак «Экалогія» стаў самым папулярным сярод удзельнікаў. Традыцыйна шмат заявак прыйшло па тэмах «Культура», «Інклюзія» і «Тэхналогіі», але і да новага тэматычнага кірунку «Урбаністыка» старшакласнікі таксама праявілі вялікую цікавасць. Кожнай з тэм былі прысвечаны асобныя майстар-класы і мітапы з экспертамі, падчас якіх удзельнікі праекта маглі распрацоўваць сваю ідэю, набываць карысныя веды, развіваць навыкі выступленняў і каманднай працы.
Усяго на конкурс было пададзена больш за 100 відэа з прэзентацыямі ідэй, якія можна знайсці па хэштэгу #generatіonA1 у сацыяльных сетках TіkTok, VK, YouTube, FB, OK, Twіtter і Іnstagram. Журы выбрала ў маі аўтараў дзесяці найцікавейшых, і ўсё лета яны рыхтавалі свае выступленні.
— Віцебская вобласць, Глыбоцкі раён, вёска Дзеркаўшчына. Менавіта тут я пакаштавала самы смачны хлеб — хлеб ад Сцепаніды Лупач, які занесены ў спіс нематэрыяльных гісторыка-культурных каштоўнасцяў. Калі пазнаёмілася з ёй, яшчэ не разумела, які неверагодны перада мной чалавек, — прызнаецца Настасся Домніч. — Сцепаніда Аляксандраўна на той момант працавала ў клубе-бібліятэцы. Да гэтага была прадаўцом, касірам, але менавіта культура прыносіла ёй сапраўдную асалоду. Яна ладзіла святы вёсак, абрадавыя гульні, розныя выстаўкі і конкурсы. Я, яшчэ маленькая дзяўчынка, прымала ўдзел у канцэртах, якія праводзіла бабуля Сцепаніда. Добра памятаю, як пасля чарговага выступлення яна паклікала нас пакаштаваць свой хлеб. Гэта была асалода з першага да апошняга кавалачка. Пазней мне пашчасціла выпякаць хлеб разам з ёй. Гэта вельмі душэўны працэс, бо нельга распачынаць пячы хлеб, калі ты ў дрэнным настроі. А яшчэ працэс вельмі складаны, бо патрабуе шмат увагі і цярпення, працэс у пэўнай ступені сакрэтны, бо свае сакрэты ёсць у кожнай гаспадыні. Раней я спрабавала выпякаць хлеб, рэцэпт якога знайшла ў інтэрнэце, але атрымалася зусім не тое, што хацела. Шмат залежыць ад закваскі...
Дакладна сказаць, якія віды дражджэй і бактэрый жывуць у дзежцы Сцепаніды Аляксандраўны, нельга без спецыяльнага аналізу, а яго пакуль ніхто не рабіў. Але не толькі гэта не дазваляе паўтарыць хлеб з Дзеркаўшчыны. Справа ў тым, што дакладнага рэцэпту, дзе б было распісана ў грамах, не існуе. Усё робіцца на вока, а вока ў бабулі Сцепаніды як алмаз, таму, каб захаваць рэцэпт, трэба яго вывучаць на практыцы і перадаваць далей — так, як гэта адбывалася на працягу стагоддзяў. Сцепаніду Аляксандраўну выпякаць хлеб навучыла яе маці, тую — яе маці і гэтак далей. Імёны губляюцца ў гісторыі, а рэцэпт застаецца. За дзвесце, а можа, і больш гадоў гэта тэхналогія не зведала змен, і мне пашчасціла да яе дакрануцца.
«А чаму б не зрабіць так, каб такая магчымасць была і ў іншых, — ставіць пытанне Настасся Домніч. — На ўроках мы вывучаем гісторыю па тэкстах, малюнках, схемах. А чаму б не вывучаць яе таксама па смаку? Зараз мы працуем над тым, каб у Дзеркаўшчыне з’явілася школьная міні-пякарня «У гасцях у бабулі Сцепаніды». Там будуць выпякаць хлеб па той самай унікальнай рэцэптуры, і вучні змогуць даведацца, што елі іх продкі шмат гадоў таму. Такія ўрокі дакладна запомняцца надоўга. Да хлеба заўсёды было асаблівае стаўленне, напрыклад, у нашых продкаў была забарона выпраўляцца ў дарогу без хлеба, бо ён гарантаваў выжыванне. Калі хлеб ставілі ў печ, то ўсе з печы павінны былі ў гэты момант злезці. Нават хлебную крошку вельмі шанавалі, ні ў якім разе яна не павінна была ўпасці на падлогу. Рэшткі хлеба ніколі не аддавалі хатнім жывёлам. Пра ўсё гэта будуць распавядаць у нашай міні-пякарні. І я ўпэўнена, што гэта спрацуе. А калі вучні паспрабуюць зрабіць хлеб ад бабулі Сцепаніды, можа, ім захочацца спытаць і ў сваіх бабуль пра стравы іх дзяцінства. І мы станем сведкамі адраджэння сямейных кулінарных традыцый. Што датычыцца мяне, то гэты хлеб ужо стаў чымсьці асаблівым. І калі ў мяне з’явяцца дзеці, я вельмі хацела б паклікаць іх на кухню разам гатаваць хлеб бабулі Сцепаніды. Потым яны паклічуць сваіх дзяцей, і гэта стане нашай сямейнай традыцыяй. Гэта неверагоднае адчуванне, калі ты паўтараеш тыя ж рухі, што паўтаралі да цябе і 50, і 100 гадоў назад. У такія моманты па-сапраўднаму адчуваеш сувязь з продкамі праз вось такія простыя, але вельмі важныя рэчы.
Сваім «рэцэптам» таго, як можна зацікавіць дзяцей чытаннем, падзяліўся ў чырвоным крузе TEDxYouth@Mіnsk выпускнік сярэдняй школы № 22 Барысава, цяпер першакурснік БДТУ Дзмітрый ГРЫБОЎСКІ.
— Пачынаюцца летнія канікулы, у школьнікаў — мільёны планаў, як іх правесці, а тут — велізарны спіс літаратуры, і яго трэба прачытаць без тлумачэнняў — проста трэба! Ды яшчэ і ціск з боку бацькоў. І ўсё гэта выклікае натуральны пратэст з боку падлеткаў, — разважае юнак. — Але калі моладзь аддае перавагу экранам гаджэта, дык чаму не прыйсці да іх з літаратурай праз гэты самы экран?
А натхнілі Дзмітрыя акцёры Каралеўскага шэкспіраўскага тэатра, якія, каб прыцягнуць увагу да пастаноўкі «Рамэа і Джульета», на працягу некалькіх тыдняў абменьваліся на сайце паведамленнямі паміж сабой і іншымі наведвальнікамі. Віртуальныя Рамэа і Джульета не пераказвалі змест п’есы, а разважалі на розныя актуальныя тэмы, пры гэтым прытрымліваючыся сюжэтнай лініі твора, інтрыгавалі. Нядзіўна, што захацелася звярнуцца да першакрыніцы, каб зразумець, а што ж у іх адбылося там насамрэч. Прычым без усялякага прымусу....
— Трэба зацікавіць, паказаць сувязь з сённяшнім днём, а не прымушаць. Ведаеце, я люблю пісаць сачыненні, але вельмі не люблю, калі трэба напісаць тэкст на пэўную колькасць старонак, — канстатуе хлопец. — А чаму б не выкарыстоўваць для гэтых мэт хоць час ад часу «Твітэр». Там усе свае думкі трэба ўкласці ў 140 знакаў. Гэта не прасцей, наадварот — выказаць думкі сцісла, дакладна і проста значна складаней, чым на пяці лістах паўтараць агульныя фразы. «Твітэр» падштурхоўвае вас да яшчэ большай крэатыўнасці, таму што вы ведаеце, што абмежаваныя пэўным лімітам слоў для выказвання сваіх ідэй і эмоцый.
У якасці прыкладу Дзмітрый Грыбоўскі прывёў сацыяльную сетку LіveLіb (адзін з самых папулярных парталаў рунэту ў галіне літаратуры. — Аўт.), карыстальнікі якой запусцілі флэшмоб: яны пераказваюць вядомыя творы ў тых самых 140 знаках. Напрыклад, казка пра Калабка — гэта твор пра тое, як чарада не звязаных паміж сабой падзей прыводзіць да недарэчнай смерці галоўнага героя.
«Вы чулі, маёнтак з садам прададуць. Ды што вы кажаце — маёнтак з садам прадаюць? Ах, шкада, маёнтак з садам прадалі», — інтэрпрэтацыя п’есы Антона Чэхава «Вішнёвы сад».
На прапанову вядучага канферэнцыі пераказаць у 140 знаках любімы твор Дзмітрыя «80 дзён вакол свету» Жуля Верна фіналіст не разгубіўся і хуценька адказаў: «Гэта кніга аб перавагах бязвізавага рэжыму».
— Я вельмі люблю рэбусы і галаваломкі, яны даюць прастору нашай фантазіі, развіваюць творчасць і крэатыўнасць, — кажа Дзмітрый Грыбоўскі. — І «Твітэр» для гэтых мэт падыходзіць ідэальна. Напрыклад, мы пішам кароткую гісторыю, пры гэтым прапускаем асобныя словы. Затым прапануем нашым чытачам і падпісчыкам самім запоўніць прабелы. Атрымліваецца мноства розных гісторый, пры гэтым кожны становіцца суаўтарам. А яшчэ ёсць TіkTok, Іnstagram і YouTube.
Часта там трапляюцца відэа з урыўкамі з фільмаў з самымі цікавымі момантамі, якія прымушаюць паглядзець стужку цалкам. Дык чаму б не зрабіць аналагічнае з літаратурай Адзін з самых сучасных спосабаў яе папулярызацыі — гэта буктрэйлеры, кароткія ролікі па матывах кнігі. Фактычна гэта рэклама кнігі, таму буктрэйлеры падпарадкоўваюцца асноўным законам рэкламы: ролік павінен быць кароткім, запамінальным і, галоўнае, у ім павінна быць інтрыга.
Дзякуючы такім ролікам, шмат новых падпісчыкаў і чытачоў могуць атрымаць аўтары класічнай літаратуры, і ўжо атрымліваюць. У хэштэга #кніжныTіtTok — 350 мільёнаў праглядаў, #літаратурныTіkTok — 101 мільён. Крэатыўныя хлопцы і дзяўчаты здымаюць кароткія відэа пра кнігі, інтрыгуюць кніжнымі навінкамі і прапануюць адгадаць вядомыя творы па першых радках. Усё гэта з гумарам, іроніяй і любоўю да літаратуры! Глядзіш іх, і рука сама цягнецца да кнігі, і не трэба прымушаць. Чытаеш, таму што бачыш, — гэта не стос старых кніг, а тое, што выклікае рэакцыю ў тваіх аднагодкаў, тое, што можна абмяркоўваць, на аснове чаго можна крэатывіць. І ты чытаеш таму, што бачыш сувязь з кнігай, з героямі і з іншымі чытачамі.
«Што вы ўяўляеце пры згадванні крэатыўнай прасторы? — пацікавіўся ва ўдзельнікаў канферэнцыі навучэнец сярэдняй школы № 2 з Чэрыкава Іван ПУХОЎСКІ. — Калі мы гаворым, што школа павінна развіваць крэатыўнасць, то гэта павінна адбывацца ў крэатыўнай прасторы. А што можа зрабіць прастору камфортнай і адначасова крэатыўнай? Расліны і кветкі... Вы скажаце, што такі варыянт не можа штосьці глабальна змяніць. Дык давайце паспрабуем узяць не адну, а некалькі раслін і размясціць іх не гарызантальна, а вертыкальна. Так мы атрымаем „жывую сцяну“. Канструкцыю з жывымі раслінамі можна лёгка перавозіць з аднаго кабінета ў іншы, і яна эканоміць прастору ў памяшканні. Давайце прыгадаем, што мы адчуваем, калі знаходзімся на чыстым паветры? Такога ж эфекту можна дабіцца ў памяшканні з дапамогай раслін, якія зніжаюць утрыманне вуглякіслага газу на 20–30 працэнтаў. Было праведзена мноства даследаванняў, якія сведчаць, што навучэнцы ў прысутнасці раслін засвойваць на 20 працэнтаў больш інфармацыі. Таксама вялікае даследаванне было праведзена прафесарам тэхналагічнага ўніверсітэта з Тайваня, які вывучаў эмацыянальны, псіхічны стан, здароўе і паспяховасць вучняў у двух класах. У адным з пакояў ён паставіў шэсць невялічкіх дрэў. Праз пэўны час пераканаўся, што ў класе з раслінамі вучні менш хварэлі, лепш пісалі тэсты і адчувалі сябе больш камфортна».
Іван Пухоўскі вырашыў правесці сваё інтэрнэт-апытанне, якое ахапіла больш як 500 беларускіх школьнікаў. На пытанне, наколькі вам камфортна вучыцца ў кабінетах вашай школы, 39 працэнтаў адказалі «нешта сярэдняе», 6 працэнтаў — «горш за сярэдняе» і 1 працэнт — «жахліва». Больш як чвэрць апытаных паведамілі, што ў іх кабінетах мала раслін або іх увогуле няма. Пры гэтым 95 працэнтаў навучэнцаў упэўнены ў тым, што расліны могуць уплываць на здароўе чалавека і 82 працэнты ўпэўнены, што ад іх наяўнасці залежыць і эмацыянальны стан чалавека.
«Такім чынам, і навука кажа — карысна, і вучні кажуць, што ім не хапае раслін», — падсумоўвае Іван і прапаноўвае розныя спосабы выкарыстання «жывой сцяны» ў школах. Адзін з самых простых — на ўроках біялогіі пры напісанні практычных і лабараторных работ. Ці, напрыклад, у STEM-класах пры вывучэнні праграмавання. STEAM-падыход заснаваны на спалучэнні мастацтва, матэматыкі і інжынерыі. Няхай навучэнцы самі распрацоўваюць аўтапаліў для «жывой сцяны», устанаўліваюць фіталямпы, праграмуюць іх. «Такім чынам мы вырашаем праблему не толькі з камфортам, але і адначасова з навучаннем, — разважае Іван. — Дамагаючыся экалагічнага мыслення, стварай экалагічную прастору. Хочаш высокіх вынікаў навучання — стварай камфортную прастору, імкнешся развіваць крэатыўнасць — стварай крэатыўную прастору».
Якія яшчэ ідэі былі агучаны ў чырвоным крузе:
Надзея НІКАЛАЕВА
Фота дадзена арганізатарамі
Васілеўскія такія: на Зямлі і ў космасе ліхія!
Ідэнтычнасць праз спадчыну.
Беларусь — у тройцы лідараў па захваральнасці.
