Джумагельды МУЛКІЕЎ: «Перакладчык разбурае бар’еры»

Апавяданні Джумагельды Мулкіева, выпускніка Літаратурнага інстытута імя А. М. Горкага, туркменскага празаіка, паэта і перакладчыка, супрацоўніка часопіса «Дунья эдэбіяты» («Сусветная літаратура»), у апошнія гады ў перакладзе на беларускую мову друкаваліся на старонках газеты «Літаратура і мастацтва», у часопісе «Маладосць», у альманаху «Далягляды». Па ацэнках саміх туркменскіх калег-літаратараў, па меркаваннях чытачоў, Джумагельды Мулкіеў — адзін з самых цікавых сучасных празаікаў Каракумскага краю. Пісьменнік пагадзіўся адказаць на некаторыя пытанні для беларускіх медыя.

— Джумагельды, з чаго пачалося ваша асабістае знаёмства з беларускай літаратурай?

— Маё свядомае знаёмства з беларускай літаратурай пачалося з восені 1983 года. Тады я вучыўся на першым курсе маскоўскага Літаратурнага інстытута. І ў мяне быў аднакурснік з Беларусі — Валодзя Сотнікаў. Аднойчы мы на творчым семінары абмяркоўвалі яго апавяданне пад назваю «Пажар». З гэтага апавядання і пачалося маё падарожжа ў чароўны свет беларускай літаратуры. Валодзя Сотнікаў, калі не памыляюся, пасля першага курса па сямейных абставінах перавёўся ў Мінск, у Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт…

— Першыя кнігі беларускіх аўтараў вы чыталі на туркменскай ці рускай мовах? Бо ў розныя дзесяцігоддзі, канешне ж, да развалу Савецкага Саюза, у Туркменістане на туркменскай мове былі выдадзены кнігі Якуба Коласа, Янкі Купалы, Петруся Броўкі, Вячаслава Адамчыка, Валянціна Лукшы, Івана Чыгрынава…

— Ведаеце, гэта досыць цяжкае пытанне. Калі ж  гэта было… Даўным-даўно, таму ў галаву ніякія прозвішчы, назвы твораў не прыходзяць. Але ведаю і зараз, што вашу літаратуру з 1980-х гадоў не абыходзіў увагай.

— Сэрца беларускай літаратуры, мастацкая з’ява, якую, пэўна, паўтарыць немагчыма, — Васіль Быкаў, яго творы пра Вялікую Айчынную вайну… Калі вы адкрылі для сябе яго творчасць? Якія ўрокі як пісьменнік вынеслі пасля знаёмства з кнігамі?

— Творчасць вялікага беларускага пісьменніка Васіля Быкава мы скрупулёзна вывучалі падчас вучобы ў Літінстытуце. Яго ваенная проза, бы сапраўдны магніт, прыцягвала нас да сябе. Васіль Быкаў з апраметнай цемры вайны, як мурашка, якая цягне на сваёй спіне зярняткі, па крупінках цягнуў праўду ў жыццё, да чытача. Праўду, якой так не ставала. І я з таго часу атрымаў галоўны прафесійны, галоўны пісьменніцкі ўрок — пісаць праўду.

Я ў Быкава навучыўся пісаць толькі праўду, якой бы яна горкай і непрыемнай ні была.

— Для беларусаў доўгія гады галоўнай тэмай у мастацкай прозе была вайна, Вялікая Айчынная, чалавек на вайне… А які твор з туркменскай літаратуры, на ваш погляд, можна назваць найболей яскравым, дакладным адлюстраваннем ваеннай тэмы?

— Відаць, варта назваць у якасці прыкладу творчасць пісьменнікаў-франтавікоў Пены Рэджэпава, Ашыра Назарава, Сеітніяза Атаева. І, можа быць, — творчасць Атаджана Тагана таксама, але ўжо з другога ўхілу, як пісьменніка, які прыйшоў у літаратуру шмат пазней, які і цяпер працуе ў літаратуры, нягледзячы на свой сталы ўзрост.

— Як перакладчык вы судакрануліся з пераўвасабленнем вершаў Уладзіміра Караткевіча на туркменскую мову. Ці будзеце яшчэ штосьці перакладаць з Караткевіча? Ці працягнеце знаёмства з яго творчасцю і далей?

— З творчасцю Уладзіміра Караткевіча я сур’ёзна пазнаёміўся зусім нядаўна. Для часопіса, дзе працую, пераклаў некалькі яго вершаў. Сярод іх (называю іх па перакладах на рускую, я ж перакладаў з рускай) — «Иней», «Я помню», «И прощай. Не нужно сожалений…», «Кипарисовые штучки», «Строка бесспорна, безупречна…». Што я адчуў пры перакладзе яго вершаў? Відаць, блізкасць паэта да прыроды… Да прыроды сваёй краіны. А з гэтай блізкасці нараджаецца і любоў. І ў маіх творчых планах — новыя звароты да перакладаў караткевічаўскай паэзіі.

Але ж ён і выдатны, геніяльны празаік. Проза Уладзіміра Караткевіча (асабліва калі матэрыялам служыць беларуская гісторыя) прыцягвае чытача праз містыку ці, правільней сказаць, з дапамогай містыкі. Містыка хутчэй і лепей за нейкія іншыя прыёмы знаходзіць адчувальныя клеткі чалавека. Караткевіч ведаў гэта, выкарыстоўваў містыку ў творах, зрабіў яе сваім памагатым. У гэтым ён вельмі падобны да Гогаля, Булгакава… Праз сваіх герояў Караткевіч адлюстроўвае, паказвае душу беларускага народа, у нечым падобную на душу майго туркменскага народа.

— Як вы лічыце, ёсць сэнс адкрываць свет іншых нацыянальных літаратур масаваму чытачу? Вы ўдзельнічаеце ў рабоце над часопісам «Дунья эдэбіяты» («Сусветная літаратура»). Наколькі вялікай папулярнасцю карыстаецца гэтае выданне сярод звычайных чытачоў Туркменістана?

— Чалавецтва на Зямлі, хаця і існуюць моўныя перашкоды, адно цэлае… І перакладчык разбурае бар’еры, набліжае людзей адзін да аднаго. Дакладней, перакладчык спрыяе гэтаму, а набліжаюць літаратура, творы, якія перакладаюцца. Людзі бачаць іншыя душы праз розныя мастацкія адкрыцці. І тым самым праз гэтае бачанне, усведамленне новага, раней невядомага, сыходзяцца, адкрываюцца самі іншаму свету, іншым народам. Часопіс «Дунья эдэбіяты» складаецца з твораў  іншых літаратур, перакладзеных на туркменскую мову. Туркменскі чытач праз старонкі «Дунья эдэбіяты» адкрывае вялікі свет, знаёміцца з літаратурамі іншых народаў. Наша чытацкая аўдыторыя вялікая, вельмі шырокая, разнапланавая… Гэта і даказвае тое, што людзям розных сацыяльных груп даспадобы чытаць замежныя творы, а значыць, мець суразмоўцаў з розных куточкаў свету.

— Раскажыце крыху пра ўласны вопыт працы ў галіне мастацкага перакладу. Якія з літаратур народаў свету найболей вам блізкія, найболей цікавыя?

— Першыя мае спробы ў галіне мастацкага перакладу з’явіліся яшчэ ў час студэнцтва ў Літаратурным інстытуце. Перакладаў вершы аднакурснікаў.

Сярод іх былі Гунда Саканія з Абхазіі, Заур Шарбанаў з Азербайджана, Эвеліна Ракіцкая з Масквы, Вадзім Сцепанцоў з Тулы, Ганна Істоміна з Пярмі і многія іншыя… У час летніх вакацый турбаваўся, каб пераклады былі надрукаваны ў розных выданнях у нас у рэспубліцы, а першага верасня вяртаўся ў Маскву са стосам газет, дзе і былі надрукаваны творы аднакашнікаў у маіх перакладах. Газеты раздаваў ім проста ў аўдыторыі. Хаця яны ніводнага слова з публікацый не разумелі, але былі радыя пабачыць свае вершы ў перакладзе на іншую мову.

Добрыя творы, нягледзячы на тое, да якой літаратуры яны адносяцца, лічу для сябе блізкімі. Вось гэтая чытацкая захопленасць і кіруе маім перакладчыцкім выбарам.

— Што б вы ў першую чаргу прапанавалі для перакладу на беларускую мову з творчасці сучасных пісьменнікаў Туркменістана?

— Перакладаць трэба найперш творы маладых аўтараў. Самых лепшых. Такімі лічу Максата Бяшымава і Ахмета Мяляева і іх творы. За імі — будучыня тукменскай літаратуры. Яны ўжо сёння паказваюць шырокія магчымасці

туркменскай нацыянальнай літаратуры, вызначаюць яе далягляды.

— Ці адчуваеце вы як перакладчык мастацкай прозы сэнсавыя страты пры перадачы тых ці іншых нюансаў арыгінала?

— Пры перакладзе сэнсавыя страты не адчуваю. Дакладней, стараюся перакладаць так, каб такіх страт не здаралася.

— Што вам падаецца найболей цікавым ці найболей лёгкім: перакладаць прозу альбо паэзію?

— Перакладаць прозу лягчэй, чым паэзію. І там, і тут адчуваю сябе як рыба ў вадзе, таму мне цікавыя і празаічны, і паэтычны пераклады. Калі такая праца раптам становіцца нецікавай, то я кідаю яе. Значыць, памыліўся ў выбары твора для перакладу. Часам жа трэба ўзвысіцца над проста чытацкім перакананнем, што цікавы менавіта той ці іншы твор. Угрызанне ў яго сутнасць як перакладчыка часам фарміруе іншыя ўяўленні.

Гутарыў Мікола МІРШЧЫНА