Два вялікія мастацкія праекты — адзін за адным — у Палацы мастацтва паказалі, наколькі мы стаміліся ад жыцця ў ізаляцыі. Праўда, арганізатары «Арт-Мінска» і «Восеньскага салона з Белгазпрамбанкам» разумелі, наколькі рызыкуюць, ладзячы іх адзін за адным, бо глядач павінен «засумаваць» па выстаўках. Аказалася, што рызыка ў іншым, бо выстаўкі паказалі, наколькі мы засумавалі па зносінах адзін з адным. Засумавалі па рэфлексіі на рэчаіснасць, без якой складана дбаць пра развіццё чалавека. А як гэтыя гады паўплывалі на развіццё мастацтва? Чым пагражае творчаму працэсу новая рэчаіснасць? У дырэктара сталічнага Палаца мастацтва Аляксандра Зінкевіча ёсць адказы на гэтыя пытанні:
— Пандэмія стала нечаканым выпрабаваннем, асабліва спачатку было складана, калі не было разумення, што далей. Гэта ў пэўным сэнсе дэмаралізуе і наведвальнікаў, і арганізатараў. У нас на першую хвалю пандэміі прыйшлася буйная выстаўка «Дарогамі нямецкага мастацтва». Яна доўга рыхтавалася, і першы тыдзень прайшоў вельмі паспяхова. А потым страх перад незразумелай хваробай практычна абнуліў усе нашы намаганні. Тады была першая горыч ад страты знакавага для Мінска праекта. Наогул ніхто не мог думаць, што пандэмія, самаізаляцыя могуць вызначыць новую рэчаіснасць. Хоць тэндэнцыя да самаізаляцыі людзей назіралася і да таго, пандэмія яе толькі фармалізавала. Бо людзі і раней як бы сыходзілі ад рэальнага свету, калі сталі больш часу праводзіць у віртуальным свеце. Яны нібыта добраахвотна самаізаляваліся, і гэта сусветная тэндэнцыя. Вось як нам з гэтым змагацца?
Ёсць два шляхі. Першы: прыняць гэты новы свет і сыходзіць у анлайн, нават культурным інстытуцыям, ствараючы праекты, якія дазваляюць дыстанцыйна знаёміцца ??з творамі мастацтва. Другі: рабіць цікавыя праекты, якія захапляюць людзей і прымушаюць іх выходзіць у рэальную прастору. Многія вялікія мастацкія музеі цяпер актыўна закладваюць гісторыю анлайн-наведванняў, ёсць адчуванне, што нават у перыяд пост-пандэміі новы фармат наведванняў будзе актыўна развівацца. Але я з цяжкасцю ўяўляю тэхналогію, няхай і прасунутую — дапоўненай рэальнасці — якая дазволіць адчуць твор мастацтва ў поўнай меры. Але калі з'явіцца значная група людзей, якія стануць анлайн-наведвальнікамі, то музеі ці іншыя ўстановы таксама будуць выконваць сваю місію па знаёмстве чалавека з культурай — дыстанцыйна або праз мультымедыйныя рашэнні.
З іншага боку, у дапандэмічны перыяд мы назіралі на прыкладзе расійскіх музеяў, што расце цікавасць да наведвання вялікіх музейных выставак. Нават па апошнім «Арт-Мінску» мы ўбачылі, што яго наведала каля 28 тысяч чалавек — гэта ўнікальныя лічбы для Беларусі, для выстаўкі сучаснага мастацтва. Адпаведна, такая тэндэнцыя паволі прыходзіць у беларускую рэчаіснасць. Складана сказаць, калі гэты фантастычны перыяд наступіць, бо цалкам верагодна, што будзе чацвёртая, пятая ці адзінаццатая хваля ковіду, а нам давядзецца гэта прыняць і шукаць новыя методыкі, якія змогуць манетызавацца. Зразумела, што культура ў пэўнай ступені датуецца дзяржавай, але мы знаходзімся на поўным самазабеспячэнні, таму трэба шукаць ідэі новых праектаў і новыя формы прыцягнення гледачоў. Цяпер ідзе такі пошук, і, магчыма, сёння закладваецца новая сістэма каналаў камунікацыі. Мы і ўсе нашы калегі цяпер знаходзімся ў актыўным пошуку варыянтаў рашэння, як будзем існаваць у новых умовах.
— Але жывыя зносіны з мастацтвам — калі ты адчуваеш яго з усіх бакоў, прыходзячы ў залу...
— Поспех любой выстаўкі грунтуецца на некалькіх кітах. Гэта ўласна мастацтва, якое прадстаўлена аўтарам, памножана і дапоўнена думкай куратара, экспазіцыйнай работай. І яшчэ важны момант прасоўвання выстаўкі. Калі мы гаворым менавіта аб узаемадзеянні экспазіцыянера і мастацкага матэрыялу — гэта асобнае мастацтва, асобны талент. Любы добры мастацкі матэрыял можна знішчыць дрэнным экспанаваннем і наадварот — работы нават сярэдняга ўзроўню можна прадставіць вельмі дастойна. Мне здаецца, поспех і цікавасць гледачоў таго ж «Арт-Мінска» звязаныя менавіта з тым, што дастойна прадстаўлены добры, якасны, цікавы, разнастайны мастацкі матэрыял.
Іншая справа, што ёсць пытанні на будучыню, але яны ў большай ступені датычацца матэрыяльнага дастатку. Гэта звязана з тым, што сучасныя выставачныя праекты часта дапаўняюць мультымедыйным і іншага кшталту абсталяваннем. Вядома, любая экспазіцыя патрабуе пэўнага асвятлення, мультымедыйных рашэнняў — нам ёсць куды імкнуцца на ўзроўні падбору адпаведных твораў і якаснага экспанавання. Мне здаецца, мы ўжо нядрэнна спраўляемся. Іншая справа: высока падняўшы планку, мы ўвесь час думаем, чым здзівіць гледача. Здзіўленне — важны аспект успрымання экспазіцыі, менавіта таму рэальны кантакт з мастацтвам вельмі важны. Гэта ставіць перад арганізатарамі выставак новыя задачы, таму што глядач становіцца больш «нагледжаным», адпаведна, больш патрабавальным, і я яго разумею.
— На «Восеньскі салон» было пададзена шмат заявак — магчыма, гэта таксама вынік стомленасці ад ізаляцыі, ці актывізавалася наша творчая эліта?
— Сама па сабе яна не актывізавалася. Мы з году ў год фарміруем вялікую базу, выбудоўваем праект не як разавую з'яву. Актыўна запрашаем мастакоў, робім маштабныя рассылкі. На гэтыя два праекты мы стараемся максімальна стымуляваць мастацкую актыўнасць. Дзякуючы нашым партнёрам пераможцы «Арт-Мінска» (іх было каля 30 чалавек) атрымалі добрыя прызы, што для іх было нечакана. Але гэтыя выстаўкі выйшлі за межы матырэяльнай зацікаўленасці.
Не магу сказаць, што беларуская мастацкая прастора пасіўная. Тэмы, якія выбіраюць мастакі, шмат у чым вызначаюцца навакольным светам. Яны фіксуюць і прапануюць водгук на падзеі, якія адбываюцца ў рэальнасці. Бо мастак — гэта арганізм, які тонка адчувае жыццё. Людзі ствараюць цікавыя творы, іншая справа, што трэба выбудаваць з імі камунікацыю, пастаянна нагадваць ім аб неабходнасці ўдзелу ў выстаўках, паказваючы прыклады ў тым ліку і актыўнасці гледачоў. Таму што для мастака вельмі важна, каб яго творы набываліся ці прыцягвалі глядацкую ўвагу.
— Якога мастацтва сёння чакае глядач? Прыгожасці, каб здабыць унутраную гармонію? Ці ён чакае думкі, нейкай яршыстасці, асабліва ад моладзі?
— У нас ёсць глядацкае галасаванне, але казаць пра перавагі публікі складана. Гэта можа быць цікавасць да інсталяцыі сацыяльнай скіраванасці. Гэта могуць быць і нацюрморты ці гіперрэалістычныя работы Алесі Скарабагатай. Галоўнае, каб мастацтва было ўнікальнай з'явай, а не стварала пэўны паўтор, нейкае капіраванне. Той жа пейзаж можа быць з'явай унікальнай, як у Аляксандра Даманава, а можа быць трывіяльнай, што людзі бачылі не раз. Таму не прыходзіцца казаць пра выразны трэнд на праблемна-сацыяльнае мастацтва або на тое, што ўлагоджвае.
— А чаго чакае моладзь? Яе, відаць, больш складана знаёміць з мастацтвам...
— Трэці элемент пасля зместу і стварэння экспазіцыі — прасоўванне, тут надзвычай важны. Цяпер мы знайшлі даволі эфектыўныя каналы камунікацыі, менавіта таму «Восеньскія салоны» і «Арт-Мінск» прыцягваюць новую хвалю гледачоў. Чаго маладыя людзі жадаюць? Мне падаецца, і тут не ўсё адназначна. Яны чакаюць цікавага баўлення часу. Яны жадаюць разважанняў пра творы. Яны хочуць знайсці адказы на пытанні па сур'ёзных сацыяльных тэмах. Яны ідуць, каб зрабіць цікавае сэлфі. Як у жыцці: хтосьці канцэнтруе сваю ўвагу на глыбокіх рэчах, хтосьці жадае захаваць жыццё ў моманце. Мы цяпер фактычна фарміруем новае пакаленне гледачоў, якія бачаць, што наведванне выставачных прастор — гэта прывабная магчымасць цікава правесці час. Мы заўсёды казалі аб тым, што канкурыруем не паміж выставачнымі заламі, а з кафэ, з кінатэатрамі і ў прынцыпе з любымі іншымі формамі баўлення вольнага часу. Вось і цяпер мы паказалі ў тым ліку і самі сабе, што, падбіраючы цікавыя, шматпланавыя і зразумелыя рознай аўдыторыі творы (а мы даволі шырока прэзентуем беларускае мастацтва, імкнучыся пазбягаць зашоранага погляду, запрашаем мастакоў розных пакаленняў, стыляў, жанраў), мы выхоўваем новае пакаленне гледачоў, якія атрымліваюць пазітыўны досвед узаемаадносін з мастацтвам. Мне здаецца, наша моладзь адукаваная, цікавіцца жыццём ва ўсіх яго праявах. Таму ў мяне няма песімізму пры знаёмстве з гледачамі новага пакалення. Абнадзейвае тое, што на адкрыцці «Арт-Мінска» было тры тысячы наведвальнікаў розных пакаленняў, але для іх пункт збору быў менавіта ў прасторы галерэі.
— Выстаўкі-продажы прадугледжваюць наяўнасць кліента. Як з гэтым цяпер?
— Апошнія два гады для галерэйнай справы не самыя ўдалыя, але «Арт-Мінск» і «Салон» паказалі нядрэнныя вынікі. Іншая справа, што на пэўнай мяжы яны застылі, і цяпер трэба працаваць, каб вывесці продажы на якасна новы ўзровень. Але гэта лагічны паказчык таго, як цяпер пачуваецца галерэйны бізнес: два мінулыя гады для яго шмат у чым сталі выпрабаваннем. Бо закрыліся граніцы, іншаземных наведвальнікаў у краіне стала значна менш. Ва ўсім свеце ў людзей упалі даходы, а прадметы мастацтва ўсё ж не адносяцца да першачарговых пакупак. Гэта вельмі цікавы і перспектыўны від дзейнасці, але трэба разумець, што мы не гаворым аб набытках, якія адбываюцца ў перыяд лішку сродкаў, а не ў моманты глабальных фінансавых выпрабаванняў.
Таму трэба думаць, як пашыраць камунікацыю ў гэты перыяд. Калі з мастакамі і гледачамі мы яе наладзілі, то цяпер стаіць пытанне, як кантактаваць з патэнцыйнымі пакупнікамі. Пашырэнне кліенцкай базы — пытанне ўжо нашага прафесійнага росту. Але мне здаецца, што гэтыя два праекты ідуць правільнай дарогай, яны шмат у чым сталі стрыжнем выставачнага жыцця не толькі галерэі Палаца мастацтва, але Мінска і Беларусі.
— Цяпер не самы лепшы час для пакупак, а пры гэтым мастакі трымаюць цэны на высокім узроўні, як быццам не было гэтых двух гадоў... У дадзеным выпадку кошт — гэта частка іміджу?
— Мы ўвесь час кажам пра тое, што ёсць пакупніцкія магчымасці, і ёсць запыты мастакоў. Пошук збалансаванага значэння — ключавы для развіцця рынку мастацтва. Заяўленыя цэны ў пэўным сэнсе — пазіцыя аўтараў. Пакупнік можа агучыць сваю пазіцыю, часам яны могуць прыйсці да паразумення, тады і ажыццяўляецца продаж. Часам работы аўтараў зразумелыя і даступныя — такія прапановы прадаюцца ў першую чаргу. Далей уключаецца камунікацыя паміж кліентам і мастаком, чаму мы садзейнічаем, таму што для нас канчатковая цана продажу важная ў меншай ступені, чым сам факт продажу. Мы не на баку пакупніка і не на баку мастака, мы прыкладаем усе сілы, каб была сфарміравана разумная цана твора.
Магчыма, выхад на замежныя рынкі дазволіць мастакам, чые цэны для беларускага рынку высокія, знаходзіць сваіх пакупнікоў. У рэшце рэшт, нельга судзіць аўтара за тое, што ён высока цэніць свае творы. Іншая справа, што выстаўка-продаж — гэта не выстаўка-купля. Мастак таксама фарміруе свой лёс, у тым ліку фінансавы, за кошт таго, якія цэны ён выстаўляе. Таму калі чалавек жадае прадаць работу, ён разумее магчымасці пакупнікоў. Калі чалавек хоча захаваць узровень цэн на свае работы і кажа, што яго твор не можа каштаваць танней за нейкую суму, то ён павінен разумець, што толькі малая частка патэнцыйных пакупнікоў у Беларусі зможа сабе дазволіць такі набытак. А мы будзем і надалей думаць пра тое, каб знайсці магчымасць рэалізацыі для кожнага твора.
Гэты працэс даволі складаны. Бо жыццё твораў не заканчваецца на выстаўках. Я ведаю выпадкі, калі работы з экспазіцыі былі прададзены праз паўгода, паколькі людзі выспявалі для сур'ёзнага набытку. Гэта таксама важны момант. Так, ён не працуе на поспех самой выстаўкі, але дазваляе прэзентаваць работу ў маштабным праекце, пазнаёміць мастака з вялікай колькасцю гледачоў. Могуць быць і адкладзеныя пакупкі. Мы актыўна не ўмешваемся, толькі часам рэкамендуем цэнаўтварэнне, але не цэнзурыруем мастакоў.
— Гэта значыць, цікавасць да набыцця мастацтва ў нас ёсць?
— Безумоўна. Але ні адзін нацыянальны рынак не існуе сёння ў адрыве ад рынку сусветнага. Асноўныя перспектывы дарагіх пакупак для беларускіх мастакоў звязаныя з прэзентацыямі іх у сусветнай прасторы. Мы павінны ісці з прапановамі туды, дзе ёсць калекцыянеры і фінансавыя магчымасці. Перспектывы развіцця рынку мастацтва — у яго інтэграцыі ў міжнародны рынак. «Арт-Мінск» у дапандэмійную пару і рабіў упор на тое, каб крок за крокам інтэгравацца ў прастору міжнародных арт-кірмашоў. Актыўная работа з нацыянальным рынкам не супярэчыць таму, каб прэзентаваць сябе рынку сусветнаму. Хоць нацыянальныя мастакі часцей за ўсё зразумелыя свайму пакупніку, але наш рынак — з не самым высокім сярэднім прыбыткам на душу насельніцтва. І ўсё ж трэба прэзентаваць дома якаснае беларускае мастацтва. «Арт-Мінск» і «Восеньскі салон» у гэтым сэнсе ўжо сталі самадастатковымі з'явамі з гісторыяй. А мне падаецца, што і з будучыняй.
Ларыса ЦІМОШЫК
А разам з імі навучанне, сацпакет і нават жыллё.
Беларусь — адзін з сусветных лідараў у галіне здабычы і глыбокай перапрацоўкі торфу.
«Мы зацікаўлены, каб да нас прыязджалі».
