Што самае складанае ў доглядзе ляжачых хворых

Гэта можа здарыцца ў любой сям'і. Ніхто не ведае наперад, але аднойчы блізкі чалавек можа апынуцца прыкаваным да ложка. З розных прычын. У розных абставінах. З надзеяй на аднаўленне ці не — залежыць ад дыягназу. Гаворка не пра хваробы. Гаворка пра тое, як спраўляецца сям'я з гэтым становішчам і як можа падтрымаць таго, чый лад жыцця змяніўся кардынальна і, магчыма, назаўсёды. Чалавека выпісваюць з медыцынскай установы, і пачынаецца шлях, на якім вы знаёміцеся наноў і мусіце адкрыць крыніцы бязмежнай любові, без якой немагчыма існаванне наогул. Хутчэй за ўсё, вы не захочаце пра гэта шмат гаварыць, а будзеце маўчаць, бо той, хто шукае клад, робіць гэта таемна. Таму што адна справа — сказаць: «Мы даглядаем хворую маму», а зусім іншая — «Мы вучымся любіць». Першае без другога будзе праўдай толькі напалову.

Віншаванні ды падарункі на святы, размовы па тэлефоне ў вольны час, паездкі да бацькоў у адпачынак, пацалункі, усмешкі, маміны слязінкі на ад'езд. Усё было як ва ўсіх. Але калі пасля інсульту ў выпісным эпікрызе значыцца: «поўная страта асобы», то знаёміцца прыходзіцца наноў, вучыцца любіць наноў і ёй, і нам — чалавека, які аказаўся бездапаможны і цяпер цалкам залежыць ад іншых.

— Прывітанне! Як цябе клічуць? А мяне? Хто я табе? А ты мне?.. — з таго часу я кожны дзень задаю ёй гэтыя пытанні. Тады ў яе не атрымалася сказаць, але падалося, што недзе ў глыбіні душы яна ведала адказы.

Аказалася, што ў бездапаможнасці шмат абліччаў. Усё залежыць ад ментальнага стану. Адна справа — чалавек, які можа ўсё сказаць і патлумачыць, зусім іншая — калі гэтага няма. Урачы былі скептычныя ў тым, ці зможа мама калі-небудзь размаўляць і наогул аднавіцца. Заставалася гнаць далей гэтыя думкі, бо тады вельмі складана не апусціць рукі (а права на гэта няма) і выконваць усе рэкамендацыі.

Тут адразу з'яўляецца нюанс. Таму што рэкамендацыі па леках і рэжыме даюць хворым. Але не даюць рэкамендацый іх родным, якія пакуль не разумеюць, што залежыць ад іх і як яны цяпер павінны змяніць сваё жыццё. Так, нейкія рухі падказвае элементарная логіка. Да чагосьці мы даходзілі самі. А штосьці падглядзелі ў рэабілітацыйным цэнтры.

Пасля інсульту чалавеку патрэбна рэабілітацыя, гэта прадугледжана дзяржавай. Але гарантаванай медыцынскай рэабілітацыяй мы вырашылі не абмяжоўвацца. Для нас было істотна, каб абудзіць імкнуліся не толькі цела, але і душу, каб да мамы маглі хадзіць святары — яна заўсёды верыла ў Бога. І аднойчы я назірала ў Цэнтры міласэрнасці, дзе стацыянары стасуюцца з храмам: калі да мамы прыйшоў святар і памазаў алеем лоб, яе твар асвяціла ўсмешка. Ні на кога яна так не рэагавала, нават на нас, дачок. А пасля я ў калясцы павезла яе на нядзельнае богаслужэнне. Пры першых жа гуках мама заплакала, слёзы не сціхалі, пакуль мы не вярнуліся ў палату. Гэта была яе маўклівая малітва. Акрыяла надзея: здавацца нельга найперш нам. Праўда, складана не згубіць надзею ў віры штодзённых клопатаў, якія да таго ж ідуць з пераменным поспехам.

Перад выпіскай дадому найперш трэба было рыхтаваць ложак. Цяпер няма праблем, каб набыць адмысловыя прылады для ляжачых хворых: ад пад'ёмнікаў, каб перасаджваць чалавека ў каляску, да спецыялізаваных медыцыйнскіх ложкаў. Іх варыянтаў безліч ад рэгуляваных да больш сціплых, але з адкіднымі борцікамі, каб чалавек не падаў. На любы бюджэт, у тым ліку па даступных цэнах — усё можна заказаць праз інтэрнэт нават з дастаўкай у любы пункт Беларусі. Ды матрацы супраць пролежняў таксама ў розных варыянтах. Патрэбнае я ўзяла на пракат у Мінску — было спадзяванне, што наша сітуацыя часовая. Перад вачыма быў прыклад суседкі па палаце. На нашых вачах за паўтара месяца Валянціна паступова ператварылася з ляжачай у сядзячую і нават навучылася перасоўвацца з хадункамі, і ўсё сама, бо дзеці былі ў іншай краіне, а яна моцна хацела вярнуцца дадому, дзе дапамогі не будзе.

Ішоў час, і аднойчы тата сказаў, што яны паедуць дадому. Да родных сцен. Спрачацца было немагчыма. Ён меў рацыю: як толькі каляска перасекла парог роднай хаты, наша матулька пачала азірацца па баках і радасна лямантаваць. Ніякія бальніцы і самыя сучасныя рэабілітацыйныя цэнтры з добрым доглядам, ні дзеці з іх моднымі кватэрамі на высокіх паверхах не заменяць вось гэтага адчування свайго месца, дзе прайшло ўсё жыццё, дзе кожны кавалак падлогі, кожная рэч прасякнутая энергіяй гаспадароў і гатовая яе вяртаць з лішкам, як аказалася. Дзецям бывае складана прыняць выбар бацькоў.

Тата сам прыстасаваў мамін ложак пад яе новы стан: ножкі ад колішняй раскладушкі ператварыліся ў здымныя поручні — каб яна магла адпачываць як каралева, і не прыходзілася перажываць, што ўпадзе. Ад медыцынскага ложка і нават матраца супраць пролежняў вырашылі свядома адмовіцца — яны насамрэч настолькі зручныя, што ёсць спакуса пакінуць маму ў спакоі, не напружвацца самім і яе лішні раз не варушыць, не ўзнімаць, не садзіць, карміць у ложку, тут жа ўмываць ды гігіенічныя працэдуры рабіць. А менавіта гэта шлях да спрашчэння нашага і яе ляноты ў выніку, што зусім не спрыяла рэабілітацыі і аднаўленню. Напрыклад, як здарылася з Нінай. З ёю я сутыкнулася ў бальніцы, куды жанчыну прывезла хуткая. Чатыры гады пасля інсульту ляжыць. Розум працуе, размаўляе, што ад пачатку дае прагноз на паспяховае аднаўленне, але... Яна не ходзіць і нават сама не паварочваецца ў ложку. Ніна прымусіла ўсіх медсясцёр у аддзяленні завіхацца вакол сябе — а жанчынка не маленькая. Дома ў яе ложак з сегментамі, якія рэгулююцца, лепшы, чым у бальніцы. Паклапацілася дачка, што даглядае матулю: корміць, мые, варочае, што яшчэ трэба?.. Складана бывае зразумець: шмат чаго акрамя гэтага.

Трэба сказаць, што калі перад вамі стаяць задачы па дапамозе нямогламу чалавеку, то ўсё аказвацца цалкам вырашальным. Калі вы думаеце пра гэта шмат і скіраваныя на вынік, то і розум актывізуецца, творча працуе, і рукі не лянуюцца. Яшчэ з падгледжанага ў рэабілітацыйным цэнтры: маму спрабавалі навучыць стаяць — у адмысловай тумбе-вертыкалізатары. Купіць штосьці падобнае для нас было нерэальна (пры тым, што прапановы такіх прылад ёсць). «Я магу змайстраваць сам», — запэўніў тата. У яго тумбе ўсё аказалася прадумана: пад'езд і ўздым з каляскі, рост, абхват, каб мама стаяла шчыльна да спінкі, нават мяккія падлакотнікі. А яшчэ займелі трэнажор для рэабілітацыі — веласіпедныя педалі, якія дапамагаюць распрацоўваць ногі і рукі. Справа ў тым, што калі вы апынаецеся дома, то ўзнікае думка, што рэабілітацыя скончана, можна на гэтым спыніцца. Тут трэба зразумець: гэты працэс будзе працягвацца ўвесь час, толькі цяпер трэнерамі становіцеся вы. Прыйдзецца асвоіць новы навык. І пагадзіцца з тым, што ваш фітнес цяпер у трэніроўках іншага чалавека — насамрэч на гэтым можна спаліць шмат калорый, бо вы ўвесь час у руху: засвойваеце тэхнікі, як перакласці нерухомага, як пасадзіць, узняць у гару і паставіць на ножкі ды перасадзіць у каляску чалавека, які важыць больш, чым вы (дзякуй інтэрнэту, дзе можна паглядзець відэа, як правільна гэта рабіць). Але і мама ў руху: зразумеўшы, што нам цяжка, яна хоць трошкі, але імкнецца напружвацца, здаровай рукой сама можа есці за сталом разам з усімі, сама варочаецца, і ў нас няма нічога блізкага да пролежняў. Відавочна, ёй падабаецца вяртаць хоць малыя прыкметы здаровага жыцця, падабаецца, калі важныя для сям'і моманты абмяркоўваюцца пры ёй — актыўна рэагуе і вачыма, і ўсмешкамі, і гукамі. Нават словамі.

— Як тваё імя? А маму тваю як звалі? А тату?.. — з дня ў дзень мы спрабуем аднавіць страчаную інфармацыю і вучымся вымаўляць словы. Хутчэй запамінаем і вывучаем іх наноў. Калі вы думалі, што цярплівасць — не самая моцная ваша рыса, то прыйдзецца паглядзець на сябе іншымі вачыма. Цярплівасць — ваша другая сутнасць, калі жыццё падпарадкаванае дарагому чалавеку.

Мы стараемся не называць маму хворай — прынялі, што цяпер яна знаходзіцца ў асаблівым стане, калі ёй патрэбная дапамога. Дапамога пастаянная, кругласутачная па магчымасці — і нейкі час вы жывяце цалкам яе жыццём, без права на разняволенне. Уся сям'я гуртуецца вакол адной задачы. Няма больш нічога, ніякіх падзей, ніякіх людзей навокал, вы фактычна адмяняеце ўласнае жыццё. І ў гэтым вялікая памылка, як бы гэта дзіка ні гучала: у кожнага з нас свой лёс. А ў такой сітуацыі, асабліва калі доўгі час няма відавочнага прагрэсу, ёсць рызыка ўпасці ў дэпрэсію і абрасці шэрагам уласных болек. Хто тады будзе ёй дапамагаць наогул? Берагчы сябе — гэта адна з галоўных задач блізкіх ляжачага хворага, вельмі няпростая для выканання. Бо ёсць не толькі любоў, але і сумленне, якое пастаянна трымае ў тонусе: трэба клапаціцца пра бацькоў. Безумоўна, трэба, але клопат можа быць розны. Можна знаходзіцца ў палоне стэрэатыпаў, але не быць пры гэтым карысным. Правільна размяркоўваць свае сілы і вызначаць прыярытэты — таксама клопат пра бацькоў, але пакуль атрымаецца гэта наладзіць, можа здарыцца так, што і вам будзе патрэбная дапамога ды лячэнне. Таму даваць сабе адпачынак, не браць залішняй нагрузкі — не раскоша, а неабходнасць. Няпроста бывае прызнаць сваю слабасць.

Пагадзіўшыся на тым, што ніхто не будзе даглядаць маму лепш, чым мы самі, доўга пазбягалі размоў пра пакаёўку, хоць дзяржава прадугледжвае аплату для асоб, якія працуюць у сем'ях інвалідаў першай групы. Ды і тата быў супраць, каб у хату прыходзіў чужы чалавек. Ён баяўся даверыць каму-небудзь нават змену памперсаў — ну, вось нарэшце яны з'явяцца ў маім допісе. Спакойна можна было апусціць пікантны момант, бо гэта насамрэч зусім нескладана. Ні фізічна (калі паўтарыць гэтае дзеянне некалькі разоў, усё далей ідзе аўтаматычна — справа тэхнікі). Ні псіхалагічна: калі перад вамі дарагі чалавек, то вы любіце ў ім усё. Як бацькі клапоцяцца пра сваіх немаўлят, імкнуцца трымаць іх чысценькімі ды радуюцца, што ў іх арганізме ўсё нармальна, так жа гэта працуе і ў адваротны бок: вось гэтаму безабароннаму чалавечку вы можаце быць карысны менавіта зараз, менавіта такім чынам, і дай Бог, каб гэта быў самы вялікі клопат. Таму што ёсць шмат сітуацый, калі вы не можаце зразумець, што баліць, што не так, чаму стогне — не распавядзе. І не можаце ніяк аблегчыць пакуты, толькі нервуецеся. Памперс, наадварот, дзейнічае заспакаяльна: у нас усё ў парадку. Гэта неабходны рытуал, сакральнае дзеянне любові і пяшчоты. Таму мы стараемся рабіць гэта самі пры тым, што ўжо ёсць на каго абаперціся.

За год адкінулі стэрэатыпы і гордасць, што з усім справімся самі, — і у нас з'явілася Іра, не столькі пакаёўка, колькі памочніца, надзейная, моцная і добрая жанчына. Дзякуючы ёй сталі вучыць маму хадзіць, падтрымліваючы і перастаўляючы ёй ногі — важна ж нагадаць, як гэта калісьці было, а раптам прачнецца такое жаданне?.. Цуды магчымы, упэўнена Іра. Суседка і былая настаўніца, якую мама добра ведае, бо разам хадзілі ў царкву, акрамя добрых рук, каб размінаць цела, мае шмат кніг з малітвамі. Яна чытае іх каля ложка, а мама ўважліва слухае. А то і сама вучыцца чытаць, дапамагае ў гэтым дзіцячая Біблія, што засталася ў спадчыну ад унучкі. Кніжка з вялікімі і прыгожымі літарамі ды малюнкамі, сутнасць якіх мы тлумачым уголас, як аказалася, мае вялікую сілу, дазваляе актывізаваць інтэлект. Наогул, калі мама бачыць і чуе словы, якія жывуць глыбока ў яе душы, то вельмі стараецца вымаўляць іх. Урачы кажуць: мову інсультнікам вяртаюць песні. Не наш выпадак. Нашмат больш ахвотна, чым спявае, матуля моліцца. І кожны вечар перад сном мы разам прагаворваем «Ойча наш...» ды «Багародзіцу». Яна заўсёды малілася за нас, гэта вядомая ёй справа, якую яна ахвотна робіць нават у сваім новым стане — яна любіць, і гэтая яе сутнасць нікуды не знікла. І як жа ўрачыста гучаць гэтыя словы з яе вуснаў — адчувае, дзе сапраўдная дапамога?..

— Ваша імя, імя па бацьку, прозвішча? — запытаўся ўрач, які прыйшоў кантраляваць стан хворай на каранавірус (не абышоў ён бацькоў). Мама старалася адказваць сама, наколькі было магчыма, хоць з-за тэмпературы свядомасць была зблытаная, а тут яшчэ інсульт у анамнезе. Яна ўласным прыкладам нібыта абвяргала любыя развагі: што лепш для такіх хворых і ці варта змагацца за іх жыццё. А калі здарыўся момант, што стала цяжка дыхаць, пальцы рэзка пасінелі, а на аксіметры лічбы зніклі наогул, яна схапіла тату за руку і не адпускала, пакуль не прыехала «хуткая». Яна чапляецца за жыццё. І кожны раз у складанай сітуацыі дэманструе нам: не трэба здавацца. Не губляць веру!

Вось гэта найбольш складана для блізкіх — знайсці крыніцу веры і не адыходзіць ад яе, не спакушацца на ляноту, на «потым», на «як ёсць». Але раніцай, калі матулька міргае сваімі чыстымі блакітнымі вачыма і кажа «прывітанне», вы радуецеся, таму што разумееце: новы Божы дзень дадзены нездарма.

Ларыса ЦІМОШЫК

Прэв’ю: pixabay.com