Па слядах Джэральда Дарэла ў Бярэзінскім біясферным запаведніку

Выбітнаму англійскаму натуралісту, пісьменніку, заснавальніку Джэрсійскага заапарку і Фонду аховы дзікай прыроды Джэральду Дарэлу сёлета ў студзені споўнілася б 97 гадоў.

Пад канец 2021 года ў Маскве ў выдавецтве Першага грамадскага экалагічнага тэлебачання выйшла кніга «Дарэл у Расіі». Гэты ўпершыню афіцыйна перакладзены на рускую мову твор «Durrell in Russia». Англамоўны арыгінал, апублікаваны яшчэ ў 1986-м, стаў вынікам падарожжаў вядомага знаўца і знаўцы прыроды Джэральда Дарэла па СССР. У новай кнізе атрымалася перадаць лёгкі склад, аўтарскія параўнанні і нязменна іскрысты гумар, характэрныя для яго захапляльных тэкстаў.

37 гадоў таму Джэральд разам з жонкай Лі ўпершыню пабываў на тэрыторыі цяперашніх краін былога СССР: Расіі, Беларусі, Украіны, Туркменістана і Узбекістана. Мэтай іх візіту была здымка дакументальнага тэлевізійнага серыяла пра незнаёмых тады заходняму гледачу прыродных кутках Савецкага Саюза. Цягам дзесяці месяцаў Дарэл разам з аператарамі канадскай кампаніі наведалі 11 самых вялікіх і знакамітых запаведнікаў СССР.

Яны пачалі сваё знаёмства з савецкімі асабліва ахоўнымі тэрыторыямі з Прыокска-Тэрасавага і Каўказскага запаведнікаў у кастрычніку 1984 года. Вясной 1985-га здымачная група наведала Дарвінскі, Баргузінскі і Рэпетэкскі запаведнікі, а таксама Каракумы, Ташкент, Бухару і Самарканд. Вярнуўшыся летам 1985 года, яны працягнулі здымкі ў Астраханскім і Бярэзінскім запаведніках, а таксама ў запаведніку Асканія-Новая і на Таймыры.

Вынікам падарожжаў ад арктычнай тундры да сярэднеазіяцкай пустыні стаў аднайменны 13-серыйны фільм «Дарэл у Расіі». Вядоўцамі былі самі нястомныя вандроўнікі Джэральд Дарэл і яго жонка Лі — таксама навуковец-заолаг, яго блізкі калега і сааўтар кніг. Прэм’ера адбылася ў красавіку 1986 года на чацвёртым канале Брытанскага тэлебачання. Гэты тэлесерыял меў велізарны поспех у гледачоў! У СССР першую серыю паказалі на галоўным канале Цэнтральнага тэлебачання ў 1988-м. Адзінаццатая серыя «Дзеці на прыродзе» (Children in Nature) апавядае пра Бярэзінскі біясферны запаведнік і пра экалагічнае выхаванне маладога пакалення.

Сюжэты з гэтай серыі знайшлі сваё адлюстраванне і ў кнізе: «Мы хацелі ўбачыць і захаваць рускую раку ва ўсёй яе летняй пышнасці і пад канец чэрвеня адправіліся ў Беларусь, у Бярэзінскі запаведнік. Каб туды трапіць, трэба было ляцець самалётам да Мінска, а потым пару гадзін ехаць на машыне па выдатнай узгорыстай мясцовасці ўздоўж змешаных лясоў і палёў». Аднагодак запаведніка на Бярэзіне Джэральд Дарэл збіраўся знайсці тут жывёл, дзякуючы якім была створана гэта асабліва ахоўная прыродная тэрыторыя — рачных баброў. Падчас сплаву на лодках па канале і рацэ Дарэлаў суправаджалі на той момант навуковыя супрацоўнікі запаведніка Д. Д. Стаўроўскі і А. Д. Цішачкін.

Таксама ў планах у здымачнай групы было ўбачыць і зняць сучаснага птэрадактыля — чорнага бусла. На тэрыторыі запаведніка ў той час было сем улічаных гнёздаў і налічвалася каля 20 пар гэтай чырванакніжнай птушкі. Супрацоўнікам запаведніка атрымалася адшукаць жылое гняздо чорнага бусла з аднамесячнымі птушанятамі ў месцы, дзе зручна было праводзіць здымкі: «два пухленькія птушаняці бусла... пазіралі на нас урачыста і сумна, быццам усе клопаты свету ляжалі на іх згорбленых плечыках». Па сюжэце фільма карціну, на якой адлюстраваны чорны бусел у гняздзе, маляваў самадзейны мастак і ляснічы запаведніка А. У. Бухаркін.

Дарэлы таксама азнаёміліся з працай адзінай у Беларусі станцыі фонавага маніторынгу «Бярэзінскі запаведнік», наведалі Музей прыроды. Але асноўны пасыл серыі, якую здымалі тут, — паказаць, як тут вучаюць будучыя пакаленні клапаціцца пра свет прыроды.

Вучні мясцовай школы разам з настаўнікам М. Ф. Паўсам, які быў тут перакладчыкам Дарэлаў, прадэманстравалі ім гэтыя навыкі на практыцы. Дзеці з задавальненнем бралі ўдзел у нарыхтоўцы скошанай травы ў садзе, якой пакармілі дзікіх жывёл, якія змяшчаюцца ў лясным заапарку. А разам з батанікам запаведніка Л. А. Стаўроўскай дзеці паказалі гасцям «скарбу пад полагам лесу» — расліны, занесеныя ў Чырвоную кнігу.

На жаль, шмат хто, з кім сустракалася пара Дарэлаў падчас свайго падарожжа, у тым ліку і ў Бярэзінскім запаведніку, ужо пайшлі з жыцця. Некаторыя былыя супрацоўнікі, якія суправаджалі здымачную групу, раз’ехаліся па розных кутках Зямлі. Аднак ёсць і тыя, хто застаўся жыць і працаваць на запаведнай зямлі, і, атрымаўшы веды аб прыродзе са школьных гадоў, дзеліцца імі з дзецьмі і ўнукамі. Іншыя, нават жывучы ўдалечыні ад прыроды, праз творчасць геніяльнага пісьменніка-натураліста і вялікага заалагічнага абаронцы Джэральда Дарэла спазнаюць любоў і беражлівыя адносіны да яе. А каго-небудзь яго кнігі аднойчы натхняць на тое, каб звязаць сваё жыццё з ахоўнымі прыроднымі тэрыторыямі і захаваннем біялагічнай разнастайнасці.

Аўтары кнігі «Дарэл у Расіі» выказалі сваю глыбокую ўдзячнасць супрацоўнікам і мясцовым жыхарам Бярэзінскага біясфернага запаведніка, якія падалі свае фатаграфіі і каментарыі да яе: М. В. Кудзіну, Д. Д. Стаўроўскаму, Да. У. Паус, У. А. Бухаркіну, С. Ф. Машкевіч.

Анастасія РЫЖКОВА,

начальнік навуковага аддзела ДПУ «Бярэзінскі біясферны запаведнік»

Фота аўтара і з асабістых архіваў жыхароў запаведніка

Друкуецца ў часопісе «Родная прырода»