Пахвала — важны момант у фарміраванні асобы. Калі дзіця недастаткова атрымлівае прызнанні з боку бацькоў і блізкіх, то гэта правакуе няўпэўненасць у сабе, трывожнасць і нерашучасць. Бо менавіта праз хвалу мы пацвярджаем яго значнасць і каштоўнасць. Мы шмат усяго гаворым нашым дзецям, але ёсць чароўныя словы, здольныя зрабіць іх мацнейшымі, разумнейшымі, дабрэйшымі і дадаць упэўненасці ў сабе. Безумоўна, дзецям заўсёды прыемна атрымліваць падтрымку ад бацькоў. Яны шчаслівыя, калі заўважаюць іх дзейнасць і шануюць старанні. Часам пахвалу дзеці самі ж і выпрошваюць. Але варта памятаць, што пахвала не толькі дапамагае развіваць лепшыя якасці, але пры няправільным яе выкарыстанні можа нават нашкодзіць. Дык як жа правільна хваліць і заахвочваць, каб захаваць правільны баланс і не разбэсціць?
Каб дзіця адчувала ўпэўненасць у сваіх сілах, выказвайце сваю ўхвалу як мага часцей, але па аб’ектыўнай прычыне.
Мы заўсёды хвалім за тры рэчы:
Раскажыце падрабязна, што вам падабаецца ў працы дзіцяці ці яго ўчынку. Пры пахвале важна адзначыць, што менавіта дзіця зрабіла «добра» і чаму гэта добра (апісаць яго дзеянне), а затым неабходна выказаць сваё стаўленне да гэтага дзеяння. «Ты малайчына», «Мне падабаецца, што ты такі настойлівы», «Мне прыемна, калі ты даводзіш справу да канца», «Ты здолеў у гэтым разабрацца». «З кожным днём у цябе атрымліваецца ўсё лепш», «Мы ведалі, што табе гэта па сілах». Гэта фармуе адэкватную самаацэнку ў дзіцяці. Акрамя таго, гэта дапамагае вызначыць арыенцір у тым, што з’яўляецца «добра», а што «дрэнна», як трэба сябе паводзіць і як не варта. Калі вы апісваеце дзіцяці тое, што бачыце ці адчуваеце, гэта аказвае амаль магічнае дзеянне на яго. Сваімі словамі вы не толькі пацвярджаеце каштоўнасць прыкладзеных намаганняў малога, але і надаяце яму ўпэўненасці. І тым самым матывуеце яго на далейшыя старанні.
Пасля такой правільнай пахвалы дзіця пачне думаць: «Так, я трэніраваўся да таго часу, пакуль у мяне не атрымалася ...», «Чым больш я малюю, тым лепш у мяне атрымліваецца...», «Я магу быць добрым», «Я ўмею жартаваць...». Далей, апішыце дзіцяці свае пачуцці і ўражанні. Тым самым вы не толькі пакажаце яму, што вам сапраўды падабаецца вынік, але і зможаце замацаваць у ім упэўненасць у сваіх магчымасцях.
Хваліце шчыра. Дзеці добра ўмеюць адрозніваць праўду ад хлусні. Часам бацькі могуць быць стомленымі ці нечым засмучанымі, што ім цяжка выказаць сваю радасць. Тут можна патлумачыць дзіцяці прычыну сваёй рэакцыі: «Прабач, я так сёння стаміўся, што мне складана неяк яскрава паказаць свае эмоцыі, але я, сапраўды, ганаруся табой».
Часцей нагадвайце дзіцяці аб мінулых дасягненнях. Размаўляйце аб тым, што ў яго раней атрымалася, што вы заўважылі і што вас парадавала. І не мае значэння, аб чым ідзе гаворка: аб вучобе, вашых адносінах або поспехах у гуртках.
Калі дзіця не хваляць зусім, то яно становіцца плаксівым, клапатлівым, схільным да дрэнных паводзін, у яго развіваюцца трывожнасць і неўрозы.
Чаго нельга рабіць, калі мы ацэньваем паводзіны дзіцяці?
Не параўноўвайце з навакольнымі. Калі мы параўноўваем дзіця з іншымі дзецьмі, мы звяртаем яго ўвагу не на тое, да чаго варта імкнуцца, а на тое, што яно асабіста нас не задавальняе. Гэтымі словамі мы паведамляем, што нейкі іншы хлопчык быў бы лепшым для нас дзіцем, чым наш уласны:"Ты мог бы справіцца з гэтай задачай значна лепш, чым Міша«.
Не нагадвайце аб мінулых няўдачах. Гэта значыць, хвала павінна быць паўнавартаснай, без элементаў крытыкі. Няправільна: «Ты сёння так добра навёў парадак у пакоі, не так, як у мінулы раз».
Не выкарыстоўвайце прыстаўку «самы». «Ты самы разумны, таленавіты, прыгожы». Выключэнне: «ТЫ ДЛЯ МЯНЕ самы разумны, здольны....», «Як табе гэта ўдалося», «Што ты зрабіў для таго, каб гэта атрымалася? », «Я захапляюся тваёй настойлівасцю.
Не варта хваліць дзяцей за ўсе праяўленыя дзеянні. Па-першае, гэта ўваходзіць у звычку і перастае аказваць належны эфект на ўспрыманне. Па-другое, такім чынам мы фармуем устойлівую ўсталёўку: «Я заўсёды павінен адпавядаць пахвале, якую мне нагаварылі». І што атрымліваецца? Хутчэй за ўсё, дзіця стане баяцца брацца за цяжкія справы і задачы, каб не страціць гэты статус — «разумны». Бо дзеці баяцца не адпавядаць чаканням бацькоў, не апраўдаць іх надзеі. І па меры сталення ім усё больш складана ўзяцца за нешта новае і невядомае. Таму бацькі павінны спакойна рэагаваць на памылкі дзіцяці. Вы ж і самі часта памыляецеся, ці не так? Памятайце пра гэта.
Важна: Калі дарослыя паводзяць сябе адчужана, не заўважаюць дасягненняў і старанняў, дзеці адчуваюць сябе непатрэбнымі і нялюбымі.
Не крытыкуйце! Памятайце, у кожнага ёсць свае ўнікальныя здольнасці! Пастаянная крытыка толькі правакуе комплексы. Таму дзіця для вас заўсёды — добрае! Дрэнным можа быць толькі ягоны ўчынак. Бо мэта выхавання — знайсці прычыны гэтага ўчынку і пазбавіцца. «Я заўсёды веру ў цябе», «Я разумею, што табе будзе крыху складана, але я побач, і заўсёды падкажу, дапамагу або параю, як лепш правільна ўсё расставіць або скласці».
Адэкватна рэагуйце на поспехі і няўдачы дзіцяці. Напрыклад, «Тут у цябе не атрымалася, давай паспрабуеш яшчэ раз», «Гэтае рашэнне няправільнае. Як ты лічыш, як можна яшчэ зрабіць?, «Гэта няпроста, але ў цябе абавязкова атрымаецца», «Мы любім і будзем любіць цябе, не гледзячы нават на твае адзнакі».
Што пры гэтым адчувае дзіця? Ён усведамляе, што жыццё, яно рознае: часам нешта атрымліваецца вельмі лёгка, а часам наогул нічога не выходзіць. Што часам людзі могуць моцна памыляцца, але ж гэта зусім не сорамна і, тым больш, адчайвацца не варта. У гэтым выпадку дзеці разумеюць, што бацькі абсалютна спакойна рэагуюць і прымаюць іх памылкі і няўдачы, не высмейваюць, не саромеюцца і не хвалююцца.
«Я цябе люблю». Прызнанні ў каханні — гэта не проста словы. Дзецям вельмі важна чуць, як іх шануюць і як любяць. Чым часцей бацькі абдымаюць і цалуюць сваіх дзяцей, тым мацнейшай паміж імі будзе сувязь. Для правільнага развіцця дзіцяці няма слоў важнейшых, але іх неабходна падмацоўваць дзеяннямі: разам гуляць, смяяцца, песціцца, пускаць мыльныя бурбалкі, абдымацца, абмяркоўваць праблемы і падтрымліваць пры неабходнасці.
Паказаць дзіцяці, што вы заўважаеце яго старанні можна і так:
Занадта частая пахвала абясцэньвае паводзіны. Рэдкая пахвала стварае эмацыянальную няўпэўненасць. Таму важна падтрымліваць баланс.
Ці трэба хваліць без прычыны? Па-першае, трэба арыентавацца на ўзрост і здольнасці дзіцяці. Не варта надаваць увагу нязначным учынкам, якія малое і так павінна выконваць. Калі хвала дастаецца лёгка, то, вядома, спачатку самаацэнка павысіцца. І гэта добра. Але пасля гэтага дзіця прыходзіць да высновы, што для таго, каб заслужыць ухвалу, нічога не трэба рабіць, няма чаго старацца. І гэта ўжо праблема.
Самаацэнка фарміруецца толькі дзякуючы падтрымцы з боку блізкіх людзей. «Бачу, што ты знерваваўся і разумею, як табе балюча. «Як мы можам разам усё выправіць?», «Давай мы паспрабуем падняць табе настрой?», «Сёння ў цябе атрымалася нашмат лепш, працягвай так далей».
Дзіця — вынік нашага выхавання. І правільная ацэнка блізкіх да яго людзей фармуе адэкватную ўпэўненасць у сабе, развівае стрэсаўстойлівасць.Тое, што з ім адбываецца, — прамое следства ўздзеяння навакольных. Памятайце, дзіця заўсёды мае права на нашу падтрымку і прыняцце, — нават у дарослым узросце. Ужыванне гэтых фраз дапаможа вам штодня паляпшаць адносіны з дзецьмі, навучыць іх слухаць, чуць і разумець!
Псіхолаг Алена ШАЎЧЭНКА
Расказаў першы намеснік старшыні Дзяржаўнага камітэта па навуцы і тэхналогіях Рэспублікі Беларусь Дзяніс Каржыцкі.
Як вакцыны выратоўваюць жыцці і чаго можа каштаваць іх ігнараванне?
Аляксандр Курэц – самы малады народны выбраннік у сваім сельсавеце і адзіны дэпутат сярод сваіх калег па службе.
Васілеўскія такія: на Зямлі і ў космасе ліхія!
