Вы тут

«Самае галоўнае — заставацца простым чалавекам»: гутарка са старшынёй Саюза кінематаграфістаў Віктарам Васільевым


Віктар Васільеў пачаў свой творчы шлях з работы асвятляльнікам і механікам здымачнай тэхнікі на Свярдлоўскай студыі тэлебачання. Потым паступіў у Свярдлоўскі дзяржаўны інстытут тэатра і кіно, і панеслася — Уральскі тэатр драмы, Мінскі тэатр драмы і камедыі, Альтэрнатыўны тэатр Вітаса Грыгалюнаса, «Беларусьфільм». Бясконцыя ролі ў тэатры і кіно. У 2008 годзе Васільеў заняў пасаду старшыні Саюза кінематаграфістаў Беларусі і да сённяшняга дня застаецца на гэтым месцы. 


Наша інтэрв’ю з Віктарам Ігаравічам прайшло не ў самых звычайных абставінах — гутарылі мы падчас паездкі ў аграгарадок Сёмкава. Акцёр разам з сваімі студэнтамі і сябрамі саюза адправіўся туды ўшанаваць памяць ахвяр Вялікай Айчыннай вайны. Як адзначыў Васільеў, такія паездкі для Саюза кінематаграфістаў — частая з’ява. А як, калі не ўласнымі намаганнямі, выхоўваць гістарычную памяць? Бадай, месяц май найпрыгажэйшы ва ўсім годзе — так мы і гутарылі, любуючыся квітнеючымі яблынямі. Здаецца, за адну гадзіну Віктар Ігаравіч паспеў распавесці мне аб усім: і аб айчынным кінапрацэсе, і аб уласных думках, і аб моладзі, якой перадае свае веды і вопыт.

— Віктар Ігаравіч, распавядзіце, калі ласка, аб вашай першай ролі. 

— Самая першая роля ў нас усіх, калі мы нараджаемся — трэба не толькі выжыць і застацца на гэтай зямлі, але і зрабіць нешта добрае. А ў кіно мая першая роля здарылася, калі мне было 13-14 гадоў. Я ішоў па вуліцы, а ў гэты час там здымалі фільм. І рэжысёр захацеў, каб малады хлопец адчыніў калітку і хуткім крокам сышоў. Мне стала цікава — як гэта я так проста сыйду? Я выйшаў, спыніўся, паглядзеў на гадзіннік, агледзеў усё вакол і пайшоў. «Стоп!» — закрычаў рэжысёр, — «Навошта вам гэта трэба?». Вось так выпадкова я трапіў у кінематограф. 

А вось на экран я трапіў смешна — з адваротнага боку. У маладосці мы залазілі ў кінатэатр са службовага ўваходу, бо кіно ўжо паглядзелі, грошы патрацілі, а хочацца яшчэ. Я паслізнуўся і, падаючы, разарваў экран з верха да нізу. Маладосць — гэта цудоўна. У той час мы імкнуліся ў кінатэатры, нам было цікава ўсё. Вось прыкладна як цяпер моладзь паглыблена ў свае тэлефоны. Мы перастаем адчуваць бліжняга, перастаем думаць, любіць, паважаць. Самае страшнае, калі ўсё роўна. Выдатна, што дзяржава арганізавала Год гістарычнай памяці, таму што мы павінны ўспомніць не толькі тых, хто сыйшоў з гэтай зямлі падчас Вялікай Айчыннай вайны, але і ўсё добрае — трэба гэта прымножыць. Успомніць пра людзей, якія недаатрымалі, пра людзей, якім мы некалі не дапамаглі. Уласна я і мае сябры з Саюза кінематаграфістаў лічым, што год памяці — гэта час асэнсаваць усё, што мы не зрабілі, і што неабходна палепшыць. 

— Вас ведаюць як чалавека, які іграў у вядомых серыялах, сёння вы часта з’яўляецеся на беларускай тэатральнай сцэне. Але ў вашым творчым жыцці быў не менш цікавы перыяд — вы працавалі ў Альтэрнатыўным тэатры Вітаса Грыгалюнаса, сённяшняга мастацкага кіраўніка Белдзяржцырку. Айчынныя тэатральныя крытыкі апісваюць той яго тэатр як цікавы феномен для беларускай культурнай прасторы. 

— На той момант я працаваў ва Уральскім драматычным тэатры. Маскоўскі рэжысёр, які ставіў нам спектакль, сказаў, што трэба з’язджаць — спачатку ў Мінск, а потым у Ленінград ці Маскву. Ён параіў нам паспрабавацца ў мінскім Рускім тэатры. Мы з сябрам паказалі выдатны ўрывак, але падтрымаў нас толькі адзін чалавек, сказаўшы, што гэтых хлопцаў ён бы ўзяў. Гэта быў Расціслаў Янкоўскі. Але яго «задавілі». Вяртаючыся, мы з сябрам сустрэлі Грыгалюнаса, які прапанаваў нам застацца ў Мінску і працаваць у яго тэатры. 

Гэта быў цудоўны час, адвольная энэргія, чыстыя адносіны, выдатныя акцёры — Света Нікіфарава, Артур Шуляк, Ганна Лягчылава, Лена Бірукова, Артур Федаровіч, Мая Мартыненка... Без душы нічога не зробіш, будзь ты таленавіты хоць дзесяць разоў, але душу не прычэпіш — або яна ёсць, або яе няма. 

Грыгалюнас вельмі моцны, заўсёды нас абараняў. Час быў цяжкі, але ён заўсёды быў побач — хай толькі нехта пакрыўдзіць. І таленавіты. Спекталі былі прасякнуты і гумарам, і драматургіяй, і акцёрскай свабодай. Гэта быў першы тэатр, у якім рэжысёру можна было паказваць свае напрацоўкі — асобна створаныя сцэнкі. Вітас дазваляў — у ім не было заціску свабоды, наадварот, нібы калодзеж, чэрпайце ўсё.

Пры Альтэрнатыўным тэатры існаваў клас-клуб — гэта была вельмі вялікая арганізацыя. Кожны тыдзень да нас прыязджалі знакамітыя акцёры і рэжысёры. Я іграю спектакль, выходжу ў другой дзеі, а мне кажуць: «У зале сядзіць Смактуноўскі». І, канешне, неабходна было сябе пераадолець. Пасля заканчэння спектакля ён зайшоў да мяне ў грымёрку. Быў у нас і акцёр Яўген Ляонаў — я тады выконваў ролю Уладзіміра Леніна. Мы вельмі доўга з ім размаўлялі, чамусьці ён вылучыў менавіта мяне. Мусіць таму, што яго жонка была з Урала, як і я.

— Вы выкладаеце ў Акадэміі мастацтваў, чытаеце курс аб працы рэжысёра з акцёрам. Распавядзіце, калі ласка, якім пастулатам вы вучыце сваіх студэнтаў?

— «Што бы ні здарылася». Калі вы заняты важнай справай, не звяртайце ўвагу на паралельныя рэчы. Прывучайце сябе да гэтага, не трэба распыляцца, усё патрэбнае рана ці позна прыйдзе.

А яшчэ — заставацца простым чалавекам. Мы з сабой нічога адсюль не забярэм, можам падарыць іншым самае цудоўнае — адносіны. Шчасце, што ёсць студэнты, што ёсць магчымасць ім выкладаць, бачыць, чуць і ахоўваць іх. Бо яны — будучае нашай краіны. Ніхто не ведае, кім яны стануць — лёс вырашыць сам. Але трэба, каб студэнты адчувалі клопат і павагу як да асобы. Менавіта тады мы захаваем нацыю.

— А чаму вас навучылі студэнты?

— Дабрыні, чысціні, шчырасці. Мы ж забываемся, з гадамі ўсё камянее, наш дом астывае. Часам яны так зірнуць на цябе, што адразу хочацца зрабіць нешта вялікае і цікавае.

— У вас ёсць інтэрв’ю, цалкам прысвечанае Міжнароднаму фестывалю «Кіно — дзецям», што ладзіцца ў Самары. Гутарка выйшла чатыры гады таму. Віктар Ігаравіч, ці змянілася за гэты час сітуацыя з дзіцячым і падлеткавым кіно ў Беларусі? 

— Хачу сказаць адразу: Саюз кінематаграфістаў — гэта арганізацыя, якая не дае супакоіцца ні кінастудыі, ні Міністэрству культуры, ні іншым інстытуцыям. Наконт адсутнасці дзіцячага кіно мне кажуць: «Мы ж снялі адну стужку, гэтага дастаткова». А я кажу аб тым, што ў гэты цяжкі час мы павінны перапрафілявацца менавіта на дзіцячае і юнацкае кіно, дзеля таго, каб наша моладзь выхоўвалася на аснове кінематографа. Гэта вельмі моцны рычаг. У нас ёсць цудоўныя рэжысёры такога кіно — Аляксандр Анісімаў, Алена Турава, выпускнікі Акадэміі мастацтваў, якія здымаюць дзіцячыя казкі. Таму што калі мы не праб’ем гэтую сцяну, то не захаваем традыцыі нашай краіны. Гэта будзе такі прабел... Лічу, што гэта злачынства, за якое хтосьці павінен адказаць — у нас так шмат выдатных маладых рэжысёраў, якіх папросту не дапускаюць.

— У такім выпадку, куды пасля атрымання адукацыі ідуць нашы выпускнікі-рэжысёры?

— Здагадайцеся... Пачнем з таго, што адбываецца ў іх душы. Чалавек, які некалькі гадоў вучыўся прафесіі, сутыкаецца з тым, што ён не запатрабаваны. У яго ўзнікае пачуццё непавагі да тых, хто кіруе кінематографам. «Гэта значыць, што мы тут увогуле не патрэбны? Вы лічыце, што мы слабае звяно?» Тады яны знікаюць і з’яўляюцца ў зусім іншых краінах, становячыся там моцным звяном.

— У нас таксама маецца патрэба ў якасных сцэнарыях. Ці прапануюць маладыя пісьменнікі і сцэнарысты сапраўды годныя сцэнарыі? 

— Так, сцэнароў не хапае, менавіта таму ў гэтым годзе ў Акадэміі мастацтваў абвешчаны набор сцэнарыстаў. Тыя драматургі, якія ёсць — альбо з’ехалі, альбо сышлі на пенсію, альбо заштампаваліся. 

У нас бяда ў тым, што нават калі ёсць добры сцэнарый, яго не запусцяць. Самае страшнае — рэжысёр не выбірае сцэнарый. Таксама не хапае інфармацыі — аб’яўляць тэму трэба хаця б за год. Напісаць сцэнарый — гэта значыць пражыць чужое жыццё, для гэтага трэба быць прафесіяналам

— Хацелася б паразмаўляць і аб жывых класіках — Галіне Адамовіч, Ігары Волчаку, Анатолі Алаі... Спіс, вядома, не канчатковы. Нажаль, калі не патрапіць на іх стужкі падчас фестываляў, потым убачыць работы будзе складана. 

— У савецкі і постсавецкі час у Міністэрстве культуры працаваў адзел па прапагандзе і папулярызацыі беларускага кіно. Супрацоўнікі якраз гэтым і займаліся, яны ездзілі па кінатэатрах, распавядалі. Цяпер гэтыя адзелы скарочаны. Праблема ў тым, што сістэма выбудавана такім чынам, што ўвесь час усё памяншаецца і рэарганізоўваецца. Але ж кіно — гэта не бульбу перабраць, гэта чалавечыя душы, таленты.

Калі нешта патрэбна ўласна вам, то вы можаце замовіць фільм, прыйсці на кінастудыю і паглядзець яго. Што тычыцца масавага — то неабходна цэлая дзяржаўная праграма. Вось рэжысёр зняў фільм — а што далей? Ён ужо сняў, а яшчэ ніхто не чуў аб стужцы. Гэта ўжо памылка. Грошы павінны закладвацца для таго, каб ужо падчас працы расказваць аб працэсе, у кінатэатрах гэта павінна анансавацца. Фільм зняты. А яго кладуць на паліцу да пэўнага дня, рэдка могуць заварушыцца і правезці па раёнах. Няўжо гэта праца? Так што ўсе кіраўнікі павінны разумець — калі яны хочуць папулярнае кіно, то трэба ўкладваць час, здароўе і грошы. Хочаце кіно, якое будзе выхоўваць маладое пакаленне — змагайцеся, ідзіце ў вышэйшыя інстанцыі. Але не змагаюцца. 

Нажаль, ніхто не стаіць у чарзе за нашым айчынным кіно. А чаму? Таму што здымаюць немаладыя рэжысёры. Маладых, як я ўжо казаў, не пускаюць. Але яшчэ крыху, і яны стануць дарослымі людзьмі, якія зусім па-іншаму ўспрымаюць і адчуваюць жыццё. 

— Віктар Ігаравіч, у адным з інтэрв’ю вы казалі, што калі занялі пасаду старшыні Саюза кінематаграфістаў, то першае, чым заняліся — гэта захавалі саму арганізацыю і прыбралі ўсе канфлікты ўнутры яе. Распавядзіце, калі ласка, чым зараз жыве саюз.

— Саюз існуе 60 гадоў, а я кірую ім ужо 15. Тая мэта — захаваць саюз і людзей, засталася ранейшай. Саюз кінематаграфістаў — гэта арганізацыя, якая дзейнічае. У складаныя дні 2020 года, калі ўсё прыпынілася, саюз стаў адзіным фронтам — ніхто не падвёў краіну і ідэю развіцця нашай радзімы. Не здрадзілі. За паўтары гады ў нас сышло з жыцця 20 чалавек — ужо няма ветэранаў Вялікай Айчыннай вайны, засталіся толькі ветэраны кінематографа Алай, Зайцаў, Ямхоў, Рыбараў. Ім патрэбна элементарная ўвага. Часам адбываецца і такое — бярэм чалавека, вязем яго ў лазню, кормім, поім на тую драбязу, якая ў нас ёсць. Увага — гэта так добра. 

Трэба захаваць генафонд. Мы аб’язджаем кінатэатры нашых абласцей — паказваем кіно дзецям. Нядаўна вярнуліся з Вілейкі — цудоўны горад. А якія там дзеці! Распавядаючы аб кінематографе, мы ўсё пераводзім у ранг выхавання. Кажам аб тым, што трэба любіць маці і тату, сваю радзіму. Без пафасу, па-простаму. І некаторыя з дзетак абдымаюць цябе і кажуць: «Будзь маім татам». Значыць, у душы дзіцёнка, у яго сям’і нешта не так. 

І фестывальны рух. Каб вы ведалі, «Лістапад» ствараў Саюз кінематаграфістаў. Да гэтага часу спрабуюць сцерці гэты факт — але да пэўнага года ні горад, ні іншыя арганізацыі не мелі да фестывалю ніякага дачынення. Я не супраць удзелу іншых, толькі не выцясняйце нас з нашай тэрыторыі. У снежні саюзу будзе 60 гадоў, падчас «Лістапада» мы правядзем мерапрыемствы — з розных рэспублік да нас прыляцяць старшыні саюзаў кінематаграфістаў. Мы зладзім сустрэчы на кінастудыі, у Акадэміі мастацтваў, у розных гарадах. 

Ёсць тыя, хто кажа — Саюз кінематаграфістаў ужо не той, што раней. Канешне, не той. Вы ж нам нічога не пакінулі, акрамя пустога пакоя і сябраў саюза, якія хацелі сыходзіць канчаткова. А мы іх захавалі. І вялікі дзякуй тым, хто мне ў гэтым дапамог. 

Арына КАРПОВІЧ

Фота Лізаветы ГОЛАД

Выбар рэдакцыі

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».