Падстаў для сустрэчы з протаіерэем Фёдарам Поўным, старшынёй Сінадальнага аддзела Беларускай праваслаўнай царквы па супрацоўніцтве са свецкімі ўстановамі адукацыі, кіраўніком Нацыянальнага мемарыяльнага комплексу Храм-Помнік і прыхода Усіх Святых горада Мінска сабралася нямала, і частка з іх — у пытаннях гэтага інтэрв’ю. Аднак, каб гаварыць на тэмы духоўнасці, адукацыі, маральнасці, асаблівых нагод не трэба. Гэта заўсёды актуальна, заўсёды баліць, пошук адказаў ніколі не спыняецца.
— Айцец Фёдар, другі год у беларускіх школах вядзецца факультатыў «Духоўнасць і патрыятызм» — вынік узаемадзеяння Царквы і Міністэрства адукацыі, да якога вы маеце непасрэднае дачыненне. Якія першыя высновы можна зрабіць ужо сёння?
— Створана 67 інавацыйных пляцовак па факультатыве «Духоўнасць і патрыятызм» і больш за 80 — па патрыятычным выхаванні. Калі браць сам падручнік, то ў нас нічога падобнага і ў адукацыі, і ў Царкве не было. Мы атрымалі грыф Міністэрства адукацыі на тры вучэбна-метадычныя комплексы: для 5 (6) класаў (першая і другая частка), 7 (8) класаў (першая частка), і тры метадычкі. Ацэнка факультатыву самая высокая: бездакорна вывераныя тэмы і пытанні.
У гэтай справе адстойваю пазіцыю аб тым, што праваслаўе не трэба навязваць, трэба паказваць ягоную прыгажосць. Не трэба перагружаць дзяцей, і без таго перагружаных, датамі, падзеямі. Трэба сказаць тое і так, каб яны запомнілі на ўсё астатняе жыццё.
Нам удалося стварыць цікавы і займальны падручнік, не проста падручнік — вучэбна-метадычны комплекс з працоўным сшыткам, слоўнікам на дзвюх мовах, QR-кодамі, якія працуюць. Ён захоплівае не толькі дзяцей, але і дарослых. Думаю, мы нават крыху апярэдзілі час. Але самае галоўнае — ёсць дапаможнік для настаўнікаў, які дазваляе весці факультатыў практычна любому набожнаму педагогу, нават прадметніку…
— Не важна, якога веравызнання?
— Аўтарамі другога і трэцяга падручніка сталі таксама прадстаўнікі Каталіцкай царквы, іўдаізму і ісламу. І гэта справядліва.
— Падчас Адкрытага ўрока, які правёў кіраўнік дзяржавы 1 верасня, вы казалі пра неабходнасць стварэння новай навукі, якая служыць інтарэсам Беларусі. Чаму недастаткова гісторыі, культуры, грамадазнаўства? І чаму вы лічыце неабходным перагляд каштоўнасцяў, якія трансліруюцца сёння ў школе?
— Буду адказваць пытаннем на пытанне. Скажыце, якія каштоўнасці трансліруе школа, калі многія дзеці размаўляюць адзін з адным толькі нецэнзурнымі словамі, уступаюць у ранняе палавое жыццё, пра што сведчыць статыстыка медаглядаў? Яны не слухаюць ні бацькоў, ні настаўнікаў. Нічога не ведаюць аб маральнасці. Шукаюць лёгкіх грошай і жадаюць шмат спажываць, мала працуючы. Не кажу, што раней такога не было, але зараз асабліва кідаецца ў вочы.
Усё гэта — маральны аспект. На ўроку ў Прэзідэнта я казаў аб тым, што свет памяняўся. Цяпер няма рынкавых адносін. Ёсць санкцыі і манаполія карпарацый. Ды і не працуе рынак пры нашым менталітэце. Формула «гэта бізнес, нічога асабістага» не падыходзіць сумленнаму беларусу. Сёння няма ніводнай краіны з той дэмакратыяй, якую вывучаюць па падручніках як ідэал палітычнай сістэмы. І чаму яна — ідэал, калі для кожнага народа эфектыўная свая сістэма ўлады і кіравання?
Мусіць, надышоў час глядзець на свет з іншага ракурсу, з розных каардынат. Адкрыйце падручнік «Грамадазнаўства»: калі бачыць чалавека толькі як істоту біялагічную і сацыяльную, то пра якую маральнасць можна гаварыць? Пры гэтым раскладзе ўсе нашы паводзіны апраўдваюць фізіялогія і інстынкты. І дзеці гэта цудоўна разумеюць.
А «Гісторыя»? Гісторыя нашага народа падаецца ў адрыве ад славянскага адзінства. Але нашы землі ўсе стагоддзі з’яўляюцца арэнай барацьбы Захаду і Усходу. І скажыце, як можна вывучаць гісторыю, абмяжоўваючыся акружнасцю, якая не тлумачыць ні правіл гульні суб’ектаў, не знаёміць з міжнароднымі гульцамі, не вывучае іх хады, відавочныя і таемныя, іх матывы і стратэгію? Як можна выкідваць рэлігійны фактар ??з гісторыі? Калі менавіта рэлігія была ідэалогіяй дзяржаў аж да сярэдзіны XVІІІ стагоддзя. Калі часам стаўленне да рэлігіі з’яўлялася вызначальным крытэрыем пры ацэнцы: вораг/сябар.
Наша навука зараз будуецца цалкам па навязаным замежным узоры. Мы пад ціскам мяккай і жорсткай сілы вырашылі, што Еўропа прагрэсіўная і яе ўсё трэба капіраваць. Рэчаіснасць паказвае: зусім не ўсё.
Таму, калі мы гаворым аб новай навуцы, — гэта сур’ёзна. Ужо адбылася навукова-практычная канферэнцыя на гэтую тэму ў Інстытуце нацыянальнай бяспекі Рэспублікі Беларусь. Там прагучалі вельмі сур’ёзныя разважанні, глыбокі аналіз сітуацыі. Я аказаўся тым, хто, сам таго не ўсведамляючы, трапіў у яблычак. Праблема надзвычай наспелая.
— Але хіба хрысціянізацыя грамадства гарантуе бяспеку і росквіт? Візантыя пала, Расійская імперыя не пазбегла перавароту і грамадзянскай вайны…
— Дзе ў Евангеллі гаворыцца пра тое, што Хрыстос абяцаў палітычную стабільнасць? Нідзе. Ён абяцаў выйсце з эканамічнага крызісу? Не. Ён папярэджваў аб войнах. Хрыстос — не дэпутат. Ён — Сын Божы. Ён абяцаў Царства Нябеснае тым, хто паверыць у Яго. Ён абяцаў дараванне грахоў. Простае, без усялякага гандлю. Проста папрасі прабачэння, пакайся — і ты ўжо дараваны. Ён абяцаў любоў. Дык Ён выканаў абяцанне! Ён узяў грэх свету і памёр за людзей, каб яны маглі размаўляць з Богам. Скажыце, што можа быць болей? Ён абяцаў перамогу над смерцю, Ён і ўваскрос. І мы ўваскрэснем услед за Ім.
Мне здаецца, што ёсць часы, калі вера ў Хрыста сапраўды дае росквіт. Мы бачым гэта на прыкладзе Візантыі часоў імператара Канстанціна, Русі часоў князя Уладзіміра і яго святых нашчадкаў. Але часам прыходзяць эпохі, такія як наша (і мы не першыя), калі зло апалчаецца і спрабуе знішчыць тых, хто верыць у Хрыста. Тады нашай задачай становіцца ўзысці з Ім на Крыж. Ахвяра Аляксандра Перасвета абумовіла перамогу ў Кулікоўскай бітве. Тыя, хто, не задумваючыся, кідаліся на амбразуру і закрывалі чаргу кулямёта, абумовілі Вялікую Перамогу. Калі мы ўсё робім у імя Хрыста, нам усё роўна, якія часы ў матэрыяльным вымярэнні — шчаслівыя ці не.
А падзенне цывілізацый адбываецца якраз з-за духоўнай змярцвеласці. Калі намінальна вера ёсць, Царква ёсць, але ў людзях яе святло не гарыць. Калі людзі перастаюць мець патрэбу ў Богу і хаваюцца ад Яго любові. Гэта адказ і на тое пытанне, якое вы задавалі раней. Калі нічога Божага ўжо няма, але ўсе прыкрываюцца імем Божым. Калі чалавек не падымаецца да Хрыста, а апускае Яго да сваіх інтарэсаў, становіцца абрадаверам: гэтая свечка за адно, гэтая — за другое. А калі не атрымлівае тое, што просіць, то абураецца. Думаю, прыйшоў час скалануцца ўсім, духоўна мабілізавацца. Гэта самая галоўная мабілізацыя.
— Вы сказалі аб славянскім адзінстве. Але зараз гэтая фраза гучыць горка. Што ўвогуле, на ваш погляд, адбываецца паміж Расіяй і Украінай? Што будзе далей? Як нам з гэтым жыць і што рабіць?
— Мой прынцыповы адказ (кажу ўсім, хто глядзіць TіkTok, Facebook і падобнае): сябры мае, а ў вас ёсць час памаліцца, пакаяцца і папрасіць за тых, ад каго залежыць значна больш, чым ад нашага меркавання? Каб Гасподзь паслаў ім мудрасць, сілу духу і моц. Мы ж вельмі мала ведаем, насамрэч, што адбываецца. А ўсе нашы страхі — не ад Бога. Амаль на кожнай старонцы Евангелля мы чуем словы Хрыста: «Не бойцеся!»
Беларусы — мірныя людзі. Але і мір трэба бараніць. Што рабілі нашы продкі, калі ішлі вайной на іх? Яны ўставалі на малітву. Уставалі да станка на заводзе, з аўтаматам ішлі на фронт. Юнак пакідаў каханую, сын — маці, муж — жонку. Толькі так яны абаранілі мір. Няўжо можна было дамовіцца з Гітлерам, у якога была мэта знішчыць усё славянства: на нашай зямлі пакінуць дваццаць пяць адсоткаў насельніцтва ў якасці прыслугі і рабоў? Хіба можна дамовіцца з д’яблам аб міры, калі ён выступае супраць Бога? Гэта значыць, супраць міру.
Вакол раздаюцца галашэнні: як жа хрысціяне могуць ваяваць з хрысціянамі? Але ўспомніце крыжовы паход на праваслаўную Візантыю. І зараз паглядзіце: што ва Украіне робяць з праваслаўнымі храмамі? У сябе ў краіне, якая дала сотні святых, дзясяткі цудатворных абразоў Багародзіцы, апаганьваюць храмы, святароў катуюць і забіваюць.
Так, Хрыстос шмат гаворыць аб свеце, але ў Святым Пісанні ёсць і Апакаліпсіс. І Біблія бянтэжыць няспелага чытача пастаяннымі войнамі, якія пасылаюцца як гнеў Божы. А ў святцах мы знойдзем шмат імёнаў кананізаваных архістратыгаў, пераможцаў, стратылатаў. У тым ліку славянскіх князёў, якія заўжды былі галоўнакамандуючымі. Архангел узначаліў анёльскае воінства ў бітве з д’яблам.
І нам таксама трэба бараніць сваю веру і сваю зямлю. Калі мы верым у Бога, мы абавязаны быць за Божую праўду. А праўда ў тым, што нацызм — гэта д’ябальская ўхмылка. Праўда ў тым, што з намі Бог і Ён нам патрэбен. А на нас ідуць тыя, хто з Богам змагаецца. Як святар, скажу ўсім верным: трэба духоўна мабілізавацца і быць гатовымі да ўсяго. Трэба прымаць рэальнасць, а не падман. Не трэба чакаць, вобразна кажучы, пакуль вораг дойдзе да Масквы, патаптаўшы нас, каб зразумець, што трэба было бегчы да Бога пазаўчора.
І яшчэ. Так, у нас няма мабілізацыі. Намінальна мы — іншая дзяржава. Але гэта не значыць, што мы можам піць, есці, весяліцца, пакуль нашы браты (а мы ж так сябе пазіцыянуем у Саюзнай дзяржаве) ідуць абараняць не толькі сябе, але і нас. Брат прыкрывае нас шчытом, а ў яго самога ляцяць кулі. Мы хоць крышачку ўдзячныя за гэта? Мы хаця б молімся аб загінулых? Ведаем іх імёны? Ці мы будзем потым казаць гучныя словы аб тым, што ніхто не забыты?
Цяпер за нас усіх мабілізаваны, засяроджаны і вельмі сур’ёзны наш Прэзідэнт. Гэта не пафасныя словы. Дык ці надоўга хопіць яго сэрца хаваць нас за сваёй спінай? Мы ж не немаўляты.
— Што, на ваш погляд, удалося зрабіць у справе вяртання веры ў Хрыста на нашай зямлі за апошнія 30 гадоў?
— Атрымалася стварыць усе ўмовы для таго, каб чалавек мог верыць. Самыя камфортныя і спрыяльныя ўмовы: кнігі, святары, храмы, богаслужэнні, манастыры, паломніцтвы, сумоўі, факультатыў у школе... Афон адкрыты і даступны — Святая гара! А зараз скажыце: вы шмат вакол сябе сапраўдных хрысціян бачыце?
— Не ведаю. А вы?
— Мне ж Бог даў радасць мець зносіны са святымі людзьмі ў дзяцінстве і ў юнацтве, і ў сталасці. І зараз сустракаю шмат праведнікаў. Колькі святых дасць нам наш час, мне не вядома, але я бачу ў храме за богаслужэннем вельмі шмат маладых асоб, людзей сярэдняга ўзросту. Пажылых людзей, бабуль зараз меншасць. А храм поўны.
Тое, што многія маладыя пачынаюць шукаць Бога і знаходзяць Яго, шмат у чым залежыць ад святара і ад месца, куды яны прыходзяць. У нашым прыходзе, калі заканчваецца літургія, ніхто не сыходзіць, таму і шацёр каля ўвахода стаіць. Людзі застаюцца з дзецьмі, абедаюць, гутараць, ім не хочацца сыходзіць. Таму і кажу: праваслаўе трэба паказваць. Не проста пра яго прыгожа з амбона расказваць. У жыцці павінен быць працяг тых слоў, якія вымаўляюцца на амбоне.
Я ж нездарма сказаў аб святых людзях, якіх сустракаў у сваім жыцці, рэальна прылічаных да ліку святых, як матушка Манефа Гомельская. Гэта рэальныя зносіны, у зямным вымярэнні. Для мяне ў гэтым шэрагу і прыклад маіх бацькоў: у той цяжкі час (не тое, што наш), калі, будучы толькі сынам святара, ты аўтаматычна быў асобай другога сорту ў грамадстве, але ні мяне гэта не ўзлавала, ні маіх братоў. Чаму? Бо мы бачылі прыклад жыцця бацькоў. Калі слова, вымаўленае бацькам з амбона, ніколі не разыходзілася са справай, з жыццём. І якое было роўнае, роўнапаважлівае стаўленне і да вернікаў, і да нявернікаў, і да камуніста, і да атэіста! І ўзаемна ўсе паважалі айца як святара. А мама? Гэта ж унікальны прыклад сапраўднай хрысціянкі, якая ніколі нікога нават словам не пакрыўдзіла.
— У чалавечым жыцці выпадае нямала выпрабаванняў: хтосьці губляе блізкіх, хтосьці цяжка хварэе... Зрэшты, заўсёды знаходзяцца тыя, хто, падобна сябрам біблейскага Іава, скажа: значыць, усё ж нешта ты рабіў не так, раз бяда цябе напаткала…
— Чуў такі жарт, з якім цалкам згодзен, і ён датычыцца ўсіх праваслаўных: рускі чалавек не з’яўляецца рускім, калі не чакае канца свету і не мае планы пасля яго. Асабліва важная другая частка. Хрышчэнне і вера ў Хрыста гарантуюць такія планы на вечнасць тым, што чалавек ужо на зямлі, праз удзел у таінстве Еўхарыстыі, знаходзіцца ў Царкве Хрыстовай. Ён ужо адной нагой знаходзіцца ў Царстве Божым.
Вернікі не адны, а з Хрыстом праходзяць выпрабаванні. У ахрышчаных дзейнічае Дух Святы, і Ён ім дае сілу і мудрасць прыняцця ці барацьбы. Ён мяняе іх унутраны склад сэрца. І таму чалавек пачынае разумець сутнасць падзей добрых і дрэнных. Проста добрага сэрца недастаткова, каб сышла з нас шалупіна, каб мы змяніліся. Не, зусім недастаткова. А змагаемся мы са злом у сабе, вучымся любові і молімся не таму, што нам патрэбны дабрабыт, а таму, што любім Хрыста. І па-іншаму не можа быць. У любым выпадку, з верай ці без, скруха — неад’емная частка зямнога жыцця. Інакш мы былі б у раі і чалавек быў бы несмяротны, без хвароб. Трэба памятаць, што без Бога няма сэнсу ні ў горы, ні ў радасці — толькі страшная пустата і асуджанасць, невыноснасць быцця. А з Богам самой смерці няма, ёсць нараджэнне ў вечнасць, на якую яшчэ на зямлі чалавек меў, ды і мае вялікія планы.
Вольга МЯДЗВЕДЗЕВА
Набор на бюджэтныя месцы павялічыцца.
Колькі ж каштуе гэты важны кампанент здаровага рацыёну зараз?
Не выявіць ні секунды абыякавасці.
