Вы тут

Уладзімір Тужыкаў: Калі я не буду любіць тэніс, гэта ўжо буду не я


Уладзімір Уладзіміравіч Тужыкаў, здаецца, ведае аб тэнісе ўсё. За сваё шматгадовае жыццё на корце ён быў спартсменам, трэнерам і суддзёй. А яшчэ ён рос і развіваўся разам з любімым спортам. Уладзімір Тужыкаў — прадстаўнік першага пакалення беларускіх тэнісістаў, якія і фарміравалі гэты від спорту. Ён ведае, як гуляць самымі простымі ракеткамі, гумовымі мячыкамі і на непрыдатных для тэніса пляцоўках. Бо менавіта так яны пачыналі гэтую вялікую спартыўную гісторыю. Уладзімір Тужыкаў ведае, па якіх правілах мусіць працаваць тэнісны суддзя, бо з'яўляецца адным з іх стваральнікаў. Ён — адзін з першых прафесійных тэнісных суддзяў у Беларусі. Патрыярх беларускага тэніса з ракеткай не расстаецца і з корта не сыходзіць. Бо гісторыя павінна працягвацца...


Як усё пачыналася...

Я стаў займацца тэнісам тады, калі ён толькі нараджаўся ў Беларусі. З хлопцамі з двара мы недзе даведаліся пра такую гульню і пачалі гуляць. Адзін з нашых дваровых тэнісістаў мой сябар Аркадзь Эйдэльман сёння вядомы трэнер. Мы самі выкапалі сабе пляцоўку, нацягнулі металічную сетку, зрабілі драўляныя ракеткі і пасля школы ўсім дваром гулялі ў тэніс — на вуліцы Чырвонаармейскай у Мінску, дзе тады жылі. Можна сказаць, што менавіта там з'явіўся першы корт. Мячыкі ў нас былі гумовыя, а вельмі хацелася пагуляць сапраўднымі тэніснымі. Я быў самым маленькім, і мне даручылі выкрасці тэнісны мяч. Нармальныя корты тады былі на стадыёне «Дынама» — агароджаныя плотам, а за ім раслі туі. Часам падчас гульні мячы выляталі за плот. Мне трэба было дачакацца такога моманту, схапіць мяч і прынесці яго сябрам. Я некалькі гадзін сядзеў за гэтымі туямі, чакалі мяча. Мяч прыляцеў. Шчасцю не было мяжы.

Спартыўных секцый для дзяцей тады практычна не было, тым больш па тэнісе. Трэнераў таксама было мала. Вось мы самі па сабе і гулялі. Але аднойчы ў Мінск прыехаў Генадзь Антонавіч Пятроў, за ім — Міхаіл Шаевіч Яноўскі. Пазней — і Марат Мікалаевіч Звераў. Вось гэтыя тры чалавекі і пачалі развіваць тэніс у Беларусі. Зусім маладыя, гадоў па 25. Але добрыя спецыялісты.

Аднаго дня я сказаў сябрам, што трэба ісці займацца тэнісам разам з трэнерам. Не маглі ж мы ўсё жыццё як дваровыя бадзягі гэтымі драўлянымі ракеткамі гуляць. Дамовіцца з трэнерам даручылі мне. І мы пайшлі на «Дынама», там было пяць летніх кортаў з нядрэнным на той час пясчаным пакрыццём. Якраз працаваў Міхаіл Шаевіч Яноўскі, ён усіх нас узяў. Яму нават не прыйшлося нікога набіраць — да яго моладзь ішла сама. Як дашлі да яго брыгадай, так ён з намі і займаўся. Мы — першае пакаленне беларускіх прафесійных тэнісістаў. Адразу сталі ўдзельнічаць у турнірах, гуляць чэмпіянаты. Тэнісістаў было мала, а краіну трэба прадстаўляць. Мая першая паездка была ў Ленінград на зімовы чэмпіянат Савецкага Саюза. Наша дваровая «брыгада» амаль у поўным складзе ўвайшла ў зборную каманду БССР. А потым прыйшоў момант, калі трэба было заканчваць гуляць, тым больш ужо моладзь у спіну дыхала. А што робяць спартсмены пасля завяршэння кар'еры — пераходзяць на трэнерскую кар'еру. І мы амаль усёй сваёй брыгадай перайшлі на трэнерскую працу.

Мая гульнявая кар'ера не надта задалася. У Савецкім Саюзе канкурэнцыя была вялізная, а ў нас у краіне тэніс толькі пачынаў развівацца. Для таго, каб выканаць нарматыў на майстра спорту, трэба было абгуляць трох гульцоў з сотні найлепшых або ўвайсці ў дзясятку найлепшых чэмпіянату Савецкага Саюза. Гэта было вельмі складана. Першым нарматыў майстра спорту ў Беларусі выканаў Генадзь Антонавіч Пятроў. Але яго так паважалі, што найлепшыя тэнісісты Савецкага Саюза, не паніжаючы сваёй кваліфікацыі, маглі прайграць Пятрову. Верагодна, гэта былі яго сябры з Ленінграда.

Са сваімі вучнямі аб'ездзілі ўвесь Савецкі Саюз. Разам з Георгіем Краўковым рыхтавалі каманду на Спартакіяду школьнікаў, тады гэта былі вельмі буйныя спаборніцтвы. І наша каманда на Спартакіядзе ў Данецку заняла другое месца. За гэта мне прысвоілі званне заслужанага трэнера СССР. Спартакіяда школьнікаў была вельмі сур'ёзным турнірам. Пасля Спартакіяды народаў СССР гэта быў другі па значнасці турнір. Але за такі поспех маёй каманды мне далі грамату, прысвоілі заслужанага трэнера — і ўсё, ніякіх прызавых, нічога. Мы працавалі толькі за заробак. Але адзначу, што ў мяне заробак быў добры — 150 рублёў, у той час калі людзі атрымлівалі 70—80 рублёў. Але мы працавалі з 9 раніцы да 9 вечара. Адны сыходзілі, іншыя прыходзілі. Каб атрымліваць столькі, як я, трэба было весці 10 гурткоў, у кожнай групе па 20 чалавек. Вось і ўся матэматыка.

У 1965—1967 гадах тэніс пачаў развівацца ў абласцях. Пабудавалі тэнісныя корты ў Віцебску, Гомелі, Магілёве. Аркадзь Эйдэльман у арміі служыў у Гродне, пачаў там тэніс развіваць. І паступова тэніс з'явіўся ва ўсіх абласных гарадах. На чэмпіянат Рэспублікі дапускалі па 16 хлопчыкаў і 16 дзяўчынак, і нават была канкурэнцыя, каму гуляць на чэмпіянаце БССР. Паступова тэнісных пляцовак рабілася больш і ў Мінску. Пабудавалі комплекс там, дзе зараз спартыўная школа «Змена». Спартыўныя таварыствы мелі свае пляцоўкі. «Буравеснік» — спартыўнае таварыства, і ў іх быў корт на тэрыторыі інстытута фізкультуры. Тэніс тады ўваходзіў у вучэбную праграму, была спецыялізацыя, вядома, студэнтам патрабавалася пляцоўка. З кожным годам у горадзе з'яўлялася ўсё больш кортаў. А наш Палац тэнісу стаў адным з найлепшых тэнісных комплексаў ва ўсім Савецкім Саюзе.

Тэнісам актыўна цікавілася вышэйшае кіраўніцтва Беларусі, яны ў яго гулялі. Таму ў нашага віду была добрая падтрымка і ў будаўніцтве залаў, і з правядзеннем спаборніцтваў. А калі ўжо з'явіліся нашы выдатныя тэнісісты, тады тэніс заняў сваё месца на найвышэйшым узроўні.

Трэнер заўсёды на перадавой. Уладзімір Тужыкаў пад час аднаго з тэнісных матчаў.

Мы вучыліся судзіць на сваіх памылках

Прафесійных судзейскіх брыгад раней не было. А як праводзіць матчы без суддзяў? Таму судзілі самі гульцы. Пераможца аднаго матча ішоў судзіць наступны. Які прайграў — засмучаны, хвалюецца. А пераможца задаволены, ён з рызыкай ідзе на вышку. Аднойчы і мяне запрасілі пасудзіць нейкі важны матч, цяпер ужо і не ўспомню, які. Мабыць, так добра зладзіўся, што мне прапанавалі актыўней заняцца судзействам. Так найлепшых суддзяў і адбіралі. У асноўным гэта былі дарослыя тэнісісты, якія нядрэнна разбіраліся ў гульні. Правілаў як такіх тады ж таксама не было, толькі лік. Цяпер ужо, вядома, шмат тонкасцяў, і суддзям складаней.

Я судзіў усе спаборніцтвы ў Савецкім Саюзе: чэмпіянаты, універсіяды, спартакіяды. Пасля фіналу зімовага чэмпіянату Савецкага Саюза 1963 года мне прысвоілі званне суддзі ўсесаюзнай катэгорыі. А мне на той момант было ўсяго 23 гады, такога ні ў адным відзе спорту не было. Звычайна такую ??катэгорыю атрымліваюць у 30—35 гадоў, а тут я ў 23. Гэта вельмі высокае званне. Суддзя Усесаюзнай катэгорыі судзіў на вышцы галоўныя спаборніцтвы СССР. На працягу 10 гадоў я ўваходзіў у тройку найлепшых тэнісных суддзяў Савецкага Саюза. Мы вучыліся судзіць на сваіх памылках. Правілы судзейства ў тэнісе распрацоўвалі метадам спроб і памылак.

На працягу 43 гадоў я быў старшынёй рэспубліканскай калегіі суддзяў. У нашай краіне такога ні ў адным відзе спорту не было. Гэта вельмі вялікі аб'ём працы. Прызначыць суддзяў на матчы. Правесці з імі нарады, разабраць учарашнія памылкі, расставіць суддзяў. Праца вялізная. Пазней з'явілася Усесаюзная федэрацыя суддзяў, якая перад буйнымі турнірамі выдзяляла кожнай краіне пэўную колькасць месцаў для суддзяў. І мы падбіралі людзей. На буйныя турніры — вопытных, на спаборніцтвы, ніжэйшыя узроўнем, — тых, каму трэба было павучыцца. І пры гэтым справядліва, каб нікога не пакрыўдзіць. І выбраць найлепшых: суддзя ж таксама краіну прадстаўляе. Галоўным крытэрыем было судзейства на вышцы. Глядзелі, колькі разоў памыляецца, як паводзіць сябе падчас матча: гульцы ж розныя бываюць — могуць і пакрычаць. Я стараўся ўсім хлопцам даць дарогу. На буйныя спаборніцтвы адпраўляў дасведчаных. На спаборніцтвы прасцей — моладзь, прыцягвалі студэнтаў. Усе нашы гульцы вучыліся ў інстытуце фізкультуры: куды ж ім яшчэ ісці! Нават была спецыялізацыя па тэнісе. І каб атрымаць дыплом, трэба было мець судзейскую катэгорыю. Вось і яны імкнуліся матчы судзіць. Дзіцячыя спаборніцтвы толькі студэнты і судзілі. Да таго ж хлопцам за гэта давалі талоны на харчаванне, па рублі, па паўтара рубля. За ўсе дні. Ён пойдзе іх абмяняе — і вось у яго ўжо 10 рублёў. Для студэнта, маладога чалавека гэта нядрэнныя грошы.

Для суддзяў самае важнае — парадак і дысцыпліна. Гулец адразу адчувае, калі суддзя не ў форме. На суддзі, асабліва на важных матчах, вялізная адказнасць: на корце два моцныя гульцы, роўныя паміж сабой. І адна памылка суддзі можа моцна нашкодзіць камусьці з іх. Ёсць варыянт перайграць мяч, але да гэтага звяртаюцца вельмі рэдка. Вось і даводзіцца некалькі гадзін запар сядзець максімальна засяроджаным, нягледзячы ні на што.

Аднойчы я судзіў матч чэмпіянату Савецкага Саюза ў Ташкенце. Матч зацягнуўся на чатыры гадзіны — на залітым сонцам корце. А што рабіць — усе чатыры гадзіны з вышкі не сыходзіў. Суддзя на вышцы — вельмі важны чалавек на матчы, з ім пастаянна раіцца рэферы. Мусіць, таму суддзяў на вышцы рэдка караюць. Лінейнага суддзю можна лёгка замяніць, а суддзю на вышцы — толькі па рашэнні рэферы. А калі я на вышцы дапусціў сур'ёзную памылку, на наступны матч магу не трапіць. Усе лічаць сябе вялікімі суддзямі, вось і сочаць за сваімі паводзінамі. У асноўным падбіраюць суддзяў, якія не дапускаюць простых памылак. Калі суддзя на вышцы памыляецца, то сам гэта ведае і адчувае. Дасведчаны суддзя зразумее, што рабіць.

Як правіла, суддзяў караюць за парушэнні дысцыпліны. Памятаю, у Мінску праходзіў чэмпіянат Савецкага Саюза. Тады яшчэ быў суддзя, які «судзіў сетку», гэта значыць сачыў, калі мяч зачапіў сетку пры падачы, а прыбораў жа не было. І вось масквіч судзіць сетку, а я з вышкі бачу, што ён паліць. Матч быў цяжкі, зацяжны. «Валодзя, хачу курыць не магу», — кажа мне. Відавочна, гэта бачыў толькі я, але ж і гледачы маглі заўважыць дым. Я як галоўны суддзя тады адразу ж яго адхіліў. Некаторыя суддзі могуць ужыць напоі мацней, што, вядома, недапушчальна. Але адзін вып'е сто грамаў, і па ім будзе не відаць. А другі моцна захопіцца — і тады даводзіцца караць. У такіх выпадках проста адхілялі ад судзейства. Аднойчы на матчы ў Данецку быў такі люты холад, што на вышцы немагчыма было сядзець. І нам налівалі па сто грамаў. Выключна ў медыцынскіх мэтах.

«Часы мяняюцца, а тэніс у Беларусі застаецца папулярны»

Некаторы час я займаў пасаду дзяржаўнага трэнера па тэнісе — раней была такая пасада. Дзяржаўны трэнер займаецца арганізатарскай працай. Ён кіруе ўсімі трэнерамі, праводзіць спаборніцтвы, рыхтуе ўсе патрэбныя дакументы, збірае дакументы для выезду спартсменаў на міжнародныя старты. Звычайная кабінетная праца. Я быў на гэтай пасадзе, у 1990-я. Гэта быў час развалу Савецкага Саюза. Столькі праблем з афармленнем дакументаў... каб спартсмены маглі выехаць за мяжу, трэба было абысці некалькі міністэрстваў, абараніць у чэргах у пасольствы. Вельмі шмат нерватропкі. Мне камфортней на корце.

Колькі б гадоў я ні правёў у тэнісе, кожны раз, калі гляджу матчы, атрымліваю задавальненьне. Сачу за ўсімі турнірамі, калі не атрымліваецца паглядзець трансляцыю, гляджу статыстыку. Бачу, як працуе спартсмен, наколькі ён рухомы, адразу вызначаю ступень стомленасці. Сёння тэнісісты добра падрыхтаваны фізічна. Раней жа — нейкія аднабокія. Андрэй Патанін, чэмпіён СССР, не ўмеў забіваць злева. Максім Мірны ўвогуле не мог гуляць ззаду. А зараз гуляюць і справа, і злева. І, вядома, у сучасных тэнісістаў зусім іншая матывацыя і магчымасці. Усе ўмовы для працы ёсць, грошы плацяць вялікія. Памятаю, я калі грамату на спаборніцтвах выйграў, быў самым шчаслівым. Пад кашуляй нёс яе ў школу, каб усім паказаць. Што парабіць... Часы мяняюцца.

Ды радуе, што часы мяняюцца, а тэніс у Беларусі застаецца папулярным і з кожным годам толькі дадае. Беларускіх тэнісістаў Максіма Мірнага, Віку Азаранку, Арыну Сабаленку ведае ўвесь свет. У якіх яшчэ гульнявых відах у нашай краіне такое ёсць?!

Да 80 гадоў я трэніраваў аматараў. І ганаруся, што многім людзям прынёс карысць, навучыў іх гуляць у тэніс. Гэта выдатны від спорту, карысны для здароўя, ён прыносіць вялікае задавальненне. Мае дзеці, унукі таксама гуляюць у тэніс. Я іх усіх навучыў. Але ведаю, што такое прафесійны спорт, што такое тэніс. І не хачу, каб яны займаліся прафесійна, не хачу, каб пакутавалі ў вялікім спорце. Прафесійныя тэнісісты жывуць на корце, у дзяцінстве яны свету белага не бачаць — толькі трэніроўкі. Але спорт у жыцці кожнага мусіць быць. Таму мы з унучкай абавязкова гуляем у тэніс, але выключна ў сваё задавальненне.

Калі чалавек не будзе любіць тое, што робіць, — у яго нічога не атрымаецца. Як у шлюбе: спачатку ўлюбляешся, потым пачынаеш нешта рабіць для аб'екта кахання, аддаеш яму ўсё. Я люблю тэніс, таму я ўсё жыцьцё ў ім. Калі не буду яго любіць, то гэта ўжо буду не я. Мне падабаецца важдацца з машынамі, ёсць іншыя захапленні, але такога кахання, як да тэніса, у мяне больш няма ні да чога. Я аддаў яму ўсё жыццё. Я нідзе больш не працаваў, нічым іншым не займаўся. Я ўсё жыццё быў з тэнісам. Куды мы адзін ад аднаго дзенемся?!

Валерыя СЦЯЦКО

Выбар рэдакцыі

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».