Боль, увекавечаны ў камені

На Гомельшчыне ў сярэдзіне сакавіка адзначаць 79-ю гадавіну трагедыі вязняў Азарыцкага лагера смерці, арганізаванага нямецка-фашысцкімі захопнікамі на тэрыторыі Калінкавіцкага раёна. Сёлета ў Год міру і стваральнай працы жыхары рэгіёна ў якасці чарговага народнага патрыятычнага праекта абралі абнаўленне менавіта гэтага мемарыяльнага комплексу ў памяць ахвяр расправы гітлераўцаў. У Гомелі прапановы архітэктараў па рэканструкцыі знакавага месца памяці разгледзелі на сумесным пасяджэнні абласнога мастацка-эскізнага савета і савета па пытаннях гісторыка-культурнай спадчыны.

Праект абнаўлення «Мемарыяльнага комплексу вязням Азарыцкага лагера смерці» прадставілі супрацоўнікі інстытута «Гомельграмадзянпраект». Аўтарскі калектыў архітэктараў установы ў 2021 годзе быў адзначаны прэміяй Прэзідэнта Беларусі «За духоўнае адраджэнне» за стварэнне мемарыяльнага комплексу «Ала» ў Светлагорскім раёне. Адзін з лаўрэатаў Сяргей Пярвіцкі цяпер выступае ў якасці галоўнага архітэктара праекта рэканструкцыі мемарыяла ў Азарычах. На стварэнне канцэпцыі і эскізы спатрэбілася больш за паўгода. Чарговы народны праект, на думку архітэктара, будзе не менш цікавы і маштабны.

— Мемарыял набудзе іншыя памеры і размесціцца на пляцоўцы прыблізна 100 на 200 метраў. Комплекс будзе насычаны мемарыяльнымі элементамі, — адзначыў галоўны архітэктар праекта «Рэканструкцыя мемарыяльнага комплексу вязням Азарыцкага лагера смерці» Сяргей Пярвіцкі.

Праектам прадугледжаны рэстаўрацыя існуючага пахавання і ўзвядзенне новых элементаў, якія будуць сімвалічна адлюстроўваць маштабы трагедыі генацыду беларускага народа
ў Азарычах.

Нагадаем, што з 10 да 19 сакавіка 1944 года ў канцлагерах пад агульнай назвай Азарычы арміі вермахта на невялікую плошчу ў багністай мясцовасці сагналі каля 50 тысяч грамадзянскага насельніцтва — жыхароў Гомельскай, Магілёўскай, Палескай абласцей Беларусі, а таксама Смаленскай і Арлоўскай абласцей Расіі. Пад адкрытым небам ад холаду, смагі і голаду ўсяго за дзесяць дзён у лагеры памерла звыш 15 тысяч чалавек. Вядома, што канцлагеры такога тыпу былі выкарыстаны толькі ў Беларусі. Упершыню ў гады Другой сусветнай вайны вязняў выкарыстоўвалі ў якасці біялагічнай зброі: спецыяльна звозілі хворых на сыпны тыф і іншыя хваробы, заражалі людзей з разлікам, што пасля інфекцыя перакінецца на часці Чырвонай Арміі, што наступаюць.

— На мемарыяльным комплексе таксама будзе ўзведзены памятны знак у гонар подзвігу савецкіх ваенных медыкаў, якім пасля вызвалення палонных удалося спыніць эпідэмію тыфу, — растлумачыў Сяргей Пярвіцкі.

З гісторыі вядома, што калі савецкія байцы вызвалялі вязняў, велізарная нагрузка лягла на ваенных медыкаў 1-га Беларускага фронту, санітарную службу. Была створана каранцінная зона, разгорнута сетка шпіталяў, дэзынфекцыйных пунктаў, амбулаторый.

Аб усіх дэталях жудаснай трагедыі на беларускай зямлі наведвальнікі змогуць даведацца ў музеі, які прадугледжаны праектам рэканструкцыі мемарыяльнага комплексу. Запланавана ўзвядзенне і такіх новых элементаў, як «Вежа памяці», «Сцяна смутку», «Камень прасвятлення», памятны знак воінам-вызваліцелям, стылізаваныя слупы агароджы з архіўнымі фатаграфіямі.

Між тым, існуючы абеліск на месцы Азарыцкага лагера смерці быў узведзены ў маі 1965 года. Тры стэлы, на якіх высечаны вобразы вязняў — жанчын, дзяцей, старых — вынік ажыццяўленне ідэі архітэктараў па аднаўленні мемарыяла ў 1974 годзе. У канцы 2021 года праект рэканструкцыі мемарыяльнага комплексу «Лагер смерці Азарычы — боль і памяць» на конкурс грамадзянскіх ініцыятыў Гомельскай абласной асацыяцыі мясцовых Саветаў дэпутатаў прапанавала ініцыятыўная група Азарыцкага сельвыканкама. Ідэю актывістаў падтрымалі на ўсіх узроўнях. Цяпер абнаўленне і рэканструкцыя мемарыяльнага комплексу вязням Азарыцкага лагера смерці абяцаюць стаць чарговым народным патрыятычным праектам, як мемарыялы «Ала», «Партызанская крынічка». Падтрымаць рэканструкцыю месца памяці ў Калінкавіцкім раёне на Гомельшчыне плануюць прафсаюзныя арганізацыі ўсіх раёнаў рэгіёна і абласнога цэнтра.

Наталля КАПРЫЛЕНКА