Лекаванне… пяром і словам! Што цікавага знайшлі ў рукапісах Караткевіча

Рэдактар і лекар… Здавалася б, што можа быць агульнага ў дзвюх такіх розных прафесіях? А, між тым, азнаёміўшыся з асобнымі фрагментамі рукапісаў Уладзіміра Караткевіча і параўнаўшы іх з адпаведнымі кавалкамі ў друку перыяду 1960—1980-х гадоў, дакладна магу сказаць: агульным павінен быць прынцып «не нашкодзь».

Экскурс у гісторыю рэдактарскай справы і аналіз усіх яе аспектаў і асаблівасцей зроблены ў манаграфіі Пятра Жаўняровіча «Рэдагаванне твораў Уладзіміра Караткевіча: сігніфікацыя і экстралінгвістыка» (работа летась пабачыла свет у сталічным выдавецтве БДУ).

Без Караткевіча ўявіць айчынную літаратуру сёння нельга. Незвычайны талент пранікнуць у любую гістарычную эпоху і паказаць яе сутнасныя характарыстыкі і асаблівасці неадрыўна ад сучаснасці і пры гэтым займальна, захапляльна і з вялікім эмацыянальна-пачуццёвым напалам — вось у чым неардынарнасць і нават геніяльнасць творцы. Але яго імкненне ўплываць на працэсы сучаснасці, давесці народу пра найлепшыя рысы ўласнага менталітэту, прыгажосць беларускай душы і яе адметнасць у сусветнай супольнасці не заўсёды знаходзіла паразуменне ў працэсе падрыхтоўкі твораў пісьменніка да выдання.

Аўтар манаграфіі, кандыдат філалагічных навук, дацэнт кафедры медыялінгвістыкі і рэдагавання БДУ, даследчык тэорыі і практыкі рэдагавання Пятро Жаўняровіч, акрамя ўсяго, з’яўляецца караткевічазнаўцам: здаўна вывучае яго творчасць, перакладае на рускую мову раманы, аповесці, эсэ і вершы У. Караткевіча, уклаў асобныя тамы 25-томнага Збору твораў.

У манаграфіі П. Жаўняровіч зрабіў акцэнт на шматбаковасць рэдагавання, разглядзеў праведзеныя змены ў творах У. Караткевіча з улікам часу іх напісання і выдання, прымяніўшы прынцыпы дыскурснага аналізу шляхам супастаўлення рукапісаў, машынапісаў з тэкстамі, надрукаванымі ў кнігах, часопісах і газетах. Аўтар класіфікаваў адрозненні па экстралінгвістычных і лінгвістычных параметрах. Экстралінгвістычныя змены П. Жаўняровіч даследаваў з экстрапаляцыяй на тагачаснае сацыяльна-эканамічнае становішча ў краіне і панаванне адпаведнай ідэалогіі. Усё, што праходзіла ў друк у часы Савецкага Саюза, кантралявалася Галоўлітам. Дакументы, якія былі створаны ў рабочым працэсе гэтых органаў і па якіх мы можам меркаваць аб асаблівасцях працы тагачасных рэдактараў, сёння знаходзяцца ў Нацыянальным архіве Рэспублікі Беларусь. Даследаванне аўтарам гэтых дакументаў стала адным з аспектаў аналізу рэдагавання ў савецкія часы. Так, калі шырока праводзілася антыалкагольная кампанія і прапагандаваўся здаровы лад жыцця, з тэкстаў выкрэсліваліся, здавалася б, самыя бяскрыўдныя згадкі аб ужыванні віна падчас застолляў ці ў іншых урачыстых момантах. П. Жаўняровіч не дае ніякіх ацэнак, галоўная яго мэта — зафіксаваць, канстатаваць тое, што было, патлумачыўшы акалічнасці і магчымыя прычыны.

Важнай тэарэтычнай часткай даследавання з’яўляецца тое, што аўтар паказаў на прыкладах, чым адрозніваецца рэдактарскі аналіз і рэдактарская праўка, макраўзровень і мікраўзровень аналізу ў працэсе падрыхтоўкі твора да друку, разгледзеў асаблівасці рэдагавання ў блогасферы і ў СМІ Беларусі. Акрамя таго, даследчык давёў, чаму тэрмін «літаратурнае рэдагаванне» патрабуе ўдакладнення і дапрацоўкі, спыніўся на асаблівасцях тэрміналогіі ў замежных дапаможнікаў па рэдагаванні, вылучыў асноўныя падыходы да працы з тэкстам будучага твора. Колькі існуе рэдактараў у рэдакцыях сродкаў масавай інфармацыі, выдавецтвах, але нямногія з іх разумеюць розніцу ўжывання паняццяў «крытыка маўлення» і ўласна «рэдагаванне», праблемнасць тэрміну «аўтарэдагаванне».

Манаграфія Пятра Жаўняровіча будзе вельмі карысная любому рэдактару для прафесійнага ўдасканалення і росту, а таксама зацікавіць усіх неабыякавых да творчасці Уладзіміра Караткевіча дый увогуле аматараў прыгожага пісьменства.

Яна БУДОВІЧ