Жыццялюбства, летуценнасць, рэалізм, і надзея - «Леанід Шчамялёў. Прысвячэнне...»

Да 19 сакавіка ў галерэі «Палац мастацтва» працуе рэспубліканская выстаўка «Леанід Шчамялёў. Прысвячэнне...». Між тым афіша і назва праекта могуць збянтэжыць: толькі за гэты год адкрылася некалькі выставак, прысвечаных творчасці народнага мастака: напрыклад, да 2 красавіка можна ўбачыць экспазіцыю ў Нацыянальным мастацкім музеі. Куды больш для мінскага гледача? Насамрэч, у Палацы мастацтва прадстаўлена толькі некалькі работ майстра. Астатняе — карціны жывапісцаў, для якіх мастацкі метад Леаніда Шчамялёва не чужы. Засяродзім увагу на некаторых характарыстыках асобы мастака і прадставім некалькі найбольш яркіх работ «Прысвячэння». Узнёсласць.

«Яго талент вызначальны сваёй жыццядзейнай сілай: мастак быў здольны перадаць сваё ўсхваляванае адчуванне прыгажосці ад кожнага схопленага імгнення, ад сустрэчы з чалавекам, ад беларускіх даляглядаў дзівосна светлымі і яркімі фарбамі», — кажуць ставаральнікі экспазіцыі пра Леаніда Шчамялёва. Між тым на выстаўцы «Прысвячэнне» было даволі складана адшукаць твор, блізкі да той узнёсласці, якую зацвярджаў у сваёй творчасці народны мастак. Калі і сустракаліся падобныя матывы, то зусім не радавала рэалізацыя… Адметна, што ўзнёсласці думак і пачуццяў знайшлося месца ў невялічкім творы, ледзь не эцюдзе «Адвячорак» (2021) Інгі Карашкевіч. Гэта просты нацюрморт-пейзаж са сланечнікамі, якія, трэба заўважыць, удаюцца не кожнаму — з іх жывым цяплом і радасным святлом нялёгка саўладаць. Аднак калі ў кампазіцыі захавана гармонія, знойдзены кантраст, адшуканы свой рытм — яна прываблівае.

Жыццялюбства. Тут без доўгіх тлумачэнняў. Адчуванне прыгажосці зямлі і чалавека, імкненне спазнаць свет, задумацца аб яго сутнасці і сваім прызначэнні — усё гэта складнікі карцін Леаніда Шчамялёва. Ён лічыў: мастацтва павінна несці чалавеку жаданне жыць. І куды тут без суб’ектыўнасці? Аднаго можа натхніць сціплы нацюрморт, а іншы засмуціцца ад знаёмства з выразнай і насычанай яркімі вобразамі тэматычнай карцінай… Вось і прыклад з выстаўкі «Прысвячэнне»: у экспазіцыі шмат пярэстых нацюрмортаў, светлых, не перагружаных нічым абстракцый, галерэя яркіх партрэтаў… А прывабіў сціплы на колеры пейзаж Андрэя Кальгі «Мір» (2020). Дзіва, як з дапамогай нешматлікіх мастацкіх сродкаў можна перадаць такую любоў да жыцця і свайго краю.

Летуценнасць. У Леаніда Шчамялёва часта пыталі: чаму на працягу столькіх гадоў ён малюе коней? Было шмат здагадак, але праўда аказалася іншай: конь — сімвал міру, прыгажосці, грацыі — для мастака быў яшчэ і сімвалам мары… Пошук сімвала, вечнага і блізкага душы, уласцівы і Зоі Літвінавай, якая, здаецца, да сёння вандруе па свеце фантазій і па крупінках збірае свае шматслойныя кампазіцыі — знайсці ў змесце зразумелае і асэнсаваць сказанае кожны павінен самастойна. Яркая дэталь твораў Зоі Літвінавай — золата, якое лічыцца знакам боскай сілы, мудрасці і высакароднасці… Аднак нават гэтыя сур’ёзныя катэгорыі не перашкаджаюць лічыць мастачку летуценніцай. Вобразы і нават колеры, якія выкарыстоўвае Зоя Літвінава, адлюстроўваюць імкненне да невядомага, прагу свабоды і лёгкасці, пошук асаблівай прасторы. Як галоўны доказ — птушкі, якія часта сустракаюцца на яе палотнах (на выстаўцы гэта «Інспірацыя» 2022 года і «Залаты танец» 1989-га з цыкла з красамоўнай назвай «Людзі і птушкі»).

Рэалізм. Так ці інакш, Леанід Шчамялёў адлюстроўваў рэальнае жыццё, але, як любы мастак, рабіў гэта па-свойму. Ды тая ж Зоя Літвінава сцвярджае, што яна рэаліст… Аднак адзін з першых сучасных беларускіх мастакоў, хто ўспамінаецца ў кантэксце гэтага кірунку, — Аляксандр Даманаў, чыё палатно «Вячэра» (2022) прадстаўлена ў экспазіцыі. Твор уваходзіць у серыю «Малыя галандцы», і яе назва цалкам тлумачыць тое, аб чым разважае мастак і што знаходзіцца сёння ў цэнтры яго ўвагі. Дзякуючы ўласнаму майстэрству жывапісец прыўносіць у традыцыі еўрапейскага мастацтва новыя матывы, даволі містычныя і нават змрочныя. Аднак і яны не перашкаджаюць любавацца дасканалымі, нават гіперрэалістычнымі выявамі, у якіх адлюстравана любоў да навакольнага свету.

Надзея. Убачыць свет лепшым, чым ён ёсць, — задача, на думку, Леаніда Шчамялёва, вартая мастака, але, вядома, надзвычай складаная. Аптымізм, важны для майстра, здольны перахапіць не кожны творца, прытым гэта не асаблівасць сучаснасці. Аднак надзеі работы беларускіх жывапісцаў не пазбаўлены: яна гучыць у многіх творах — недзе ціха, недзе гучна, а месцамі нават заглушае ўсё астатняе, што не ідзе на карысць. Хапае ідэалізацыі — а можа, у гэтым ёсць спроба паказаць свет іншым, чым мы яго лічым? Прынамсі, у жывапісца Віктара Нямцова атрымалася няблага: пейзаж «Цэнтр сусвету» (2021) увабраў у сябе некаторыя рысы сентыменталізму і даў падставу для разважанняў аб магчымасці паўнавартаснага звароту сённяшніх жывапісцаў да гэтага кірунку.

Яўгенія ШЫЦЬКА