Здаецца, яно добра знаёма кожнаму, незалежна ад узросту, полу, сацыяльнага і фінансавага статуcу. Часам мы яго шукаем, часам ад яго ўцякаем.
Чаму людзі ў сучасным свеце так часта церпяць з-за адзіноты? Ці здольныя сацсеткі выратаваць ад яе? Якія навыкі дапамагаюць лягчэй знаходзіць роднасную душу ў свеце людзей? Пра гэта — з кандыдатам псіхалагічных навук, дацэнтам кафедры інавацыйнага ўпраўлення Інстытута бізнесу БДУ, практыкуючым псіхолагам, коучам Наталляй Плаўнік.
— Стаўленне да адзіноты ў розных людзей адрозніваецца. Ёсць тыя, хто ўслед за Бэлай Ахмадулінай мог бы паўтарыць: «О, адзінота, як твой характар, круты!» А ёсць людзі, якія перакананыя ў тым, што «адзінота выдатная. Ісціна, як заўсёды, пасярэдзіне?
— У XXI стагоддзі псіхолагі пачалі ўважліва даследаваць гэты феномен і прыйшлі да высновы: адзінота — гэта суб’ектыўнае перажыванне чалавека з-за адсутнасці даверных адносін. Ёсць мужчыны і жанчыны, якія знаходзяцца ў шлюбе, маюць сям’ю, але пры гэтым адчуваюць адзіноту: у іх няма глыбокіх эмацыйных сувязяў, яны адчуваюць сябе ў псіхалагічнай і сацыяльнай ізаляцыі. А ёсць іншыя людзі, якія, не маючы сям’і, партнёраў, адкрыты свету, аптымістычна, добразычліва настроены да навакольных, падтрымліваюць кантакты на рабоце, у іх ёсць сябры, ім не бывае сумна з самімі сабой. Значыць, найважнейшае для чалавека не ў тым, ёсць побач хтосьці ці не, а як ён сябе адчувае ў свеце людзей.
— Іншымі словамі, адзіноту, ізаляцыю не трэба блытаць з адасабленнем?
— Так, гэта розныя станы. Ад адзіноты, як правіла, пакутуюць. А ад адасаблення атрымліваюць асалоду, яго шукаюць, каб аднавіць унутраныя рэсурсы. Нават безумоўныя экстраверты, нават тыя, у каго ёсць моцныя сем’і, выдатныя сябры, час ад часу імкнуцца застацца сам-насам з сабой, каб прывесці думкі і пачуцці ў парадак, правесці ўнутраную рэвізію. У гэтым сэнсе паказальная сітуацыя пры пандэміі COVID-19. Адны, пайшоўшы на ізаляцыю, аказаўшыся вымушана закрытымі ў чатырох сценах па-за калектыву, грамадства, востра адчулі адзіноту, пачалі сумаваць, іх працаздольнасць знізілася. А іншыя, наадварот, кайфавалі ад такога «раскладу», сталі працаваць больш эфектыўна, праяўлялі больш творчасці.
У розных людзей розныя зоны камфорту і запатрабаванне ў асяроддзі.
— Калі адзінота, на ваш погляд, перажываецца больш востра, балюча — у маладосці ці старасці?
— Вастрыня перажыванняў у большай ступені залежыць ад асобасных асаблівасцяў, а не ад таго, колькі чалавеку гадоў. Адзінота маладых і асоб сталага ўзросту адрозніваецца характарам, праявамі. Пажылыя адчуваюць яго, калі аказваюцца ў вымушанай ізаляцыі: дзеці і ўнукі аддзяліліся, сканцэнтраваны на сваіх інтарэсах, рэдка наведваюць; знаёмыя, сябры-аднагодкі або памерлі, або недаступныя для сустрэч і зносін, а магчымасці ўстанаўліваць новыя кантакты вельмі абмежаваныя. Нарастае адчуванне непатрэбнасці, пакінутасці. А ў моладзі няма праблем з тым, каб сустракацца, знаёміцца, мець зносіны з кім і дзе заўгодна. Яны глыбока пакутуюць з-за адсутнасці даверных адносін з кімсьці, каму не страшна раскрыцца, пасакрэціць.
— Хто лягчэй пераносіць адзіноту, жанчыны ці мужчыны?
— Жанчыны больш адкрыты, больш гатовы абмяркоўваць свае праблемы. Таму часам здаецца, што яны пакутуюць ад адзіноты часцей і мацней. Насамрэч гэта не так. Ізаляцыя нярэдка звязана з адхіленасцю, а яе мужчыны перажываюць нават вастрэй, чым мы.
— Часта людзі аддаюць перавагу адасобленасці, перажыўшы балючае растанне. Што дапамагае пераадолець страх новых адносін?
— У псіхалогіі ёсць паняцце «развіццё праз траўматызацыю». Многія, праходзячы праз разводы, разрывы партнёрскіх адносін, успрымаюць гэта як урок, робяць для сябе высновы і ідуць далей. Яны не замыкаюцца, не адчуваюць сябе ахвярай, а працягваюць узаемадзейнічаць са светам з улікам набытага досведу. Для мяне застаецца адкрытым пытанне — чаму для некаторых растанне становіцца настолькі моцнай, непераадольнай траўмай, што яны не знаходзяць у сабе сіл зладзіцца з ім і вырашаюць адгарадзіцца ад свету жалезнай заслонай? Можа, яны не прайшлі праз юнацкія расчараванні, нешчаслівыя першыя закаханасці, здрады з боку сяброў і не сталі дарослымі? Сталая асоба не стане пазбаўляць сябе шанцу сустрэць дастойнага, блізкага па духу партнёра і жыць з ім шчасліва.
— Калі партнёры адчуваюць «адзіноту ўдваіх», лепш растацца?
— Калі чалавек фарміраваўся ў бацькоўскай сям’і, дзе «адзінота ўдваіх» было нормай, то верагоднасць паўтарэння гэтай мадэлі ва ўласным саюзе вельмі вялікая. Тым, каго такія адносіны катэгарычна не задавальняюць, трэба разбірацца, чаму так склалася, як гэта можна выправіць. Напэўна мужчынам прыйдзецца памяняць базавыя, засвоеныя ў дзяцінстве ўстаноўкі. У гэтых выпадках вельмі важная гатоўнасць абодвух партнёраў працаваць над сабой, і, як правіла, ім патрабуецца дапамога спецыяліста.
— У нашай культуры шмат у каго пакуль адсутнічае разуменне і павага асабістых межаў іншага. Часта сваякі, а часам калегі і нават суседзі проста могуць спытаць: «Чаму ты ўсё яшчэ адна (адзін)? Не можаш сабе нікога знайсці?». Даюць парады, як, дзе шукаць спадарожнікаў жыцця, прапануюць свае паслугі ва ўладкаванні асабістага жыцця. Як правільна рэагаваць на падобныя бестактоўнасці?
— Што датычыцца калег, то правілы дзелавога этыкету забараняюць задаваць такія пытанні. А вось цікавасць да асабістага жыцця з боку родных і блізкіх звычайна тлумачыцца іх клопатам, шчырымі перажываннямі за дарагога ім чалавека. Думаю, у такіх выпадках лепш падзякаваць за праяўлены ўдзел і супакоіць: «У мяне ўсё ў парадку» або «У мяне зараз няпросты перыяд, я не хацеў (ла) бы яго абмяркоўваць». Гэта якраз пра сумленнасць і пра адстойванне сваіх меж.
— Наталля Канстанцінаўна, а чаму для чалавека так важныя даверныя адносіны?
— Без іх немагчыма духоўна-асобаснае развіццё. Наш мозг заточаны на тое, каб мець глыбокія міжасобасныя сувязі. Дзякуючы ім выпрацоўваецца аксітацын — адзін з гармонаў шчасця. Адзінокія людзі маюць дэфіцыт гэтага гармона, што падрывае іх фізічнае і ментальнае здароўе. Не выпадкова адзінокія жывуць менш, часцей хварэюць і пакутуюць на парушэнні сну, для іх характэрна павышаная трывожнасць, дрэнны настрой, песімізм.
— Ад чаго залежыць здольнасць выбудоўваць глыбокія даверныя адносіны? Якім людзям гэта даецца лёгка, а каму — праз вялікую работу?
— Ёсць пункт гледжання: калі ў дзіцяці былі стабільныя і цёплыя адносіны з бацькамі, то стаўшы дарослым, чалавек паспяхова ўстанаўлівае кантакты, спакойна перажывае перыяды адзіноты, калі яны здараюцца. А вось дзеці, абдзеленыя любоўю, увагай, клопатам з боку бацькі і маці, вырастаюць з завышаным узроўнем трывогі і прыніжанай самаацэнкай, гэта перашкаджае ўстанаўліваць кантакты — яны не ўсведамляюць сваіх добрых якасцяў, не вырашаюцца праявіць ініцыятыву, нават адчуваючы цікавасць да іншых людзей.
— Але, здаецца, сучасныя бацькі часцяком больш адказна ставяцца да сваіх абавязкаў, граматнейшыя, чым пакаленне «бацькоў». А між тым праблема адзіноты не становіцца менш актуальнай.
— Даверныя адносіны патрабуюць часу. Гэта доўгатэрміновая інвестыцыя, клапаціцца аб іх трэба з дзяцінства. Раней камунікатыўныя навыкі развіваліся ў шматдзетных сем’ях, дзе жылі разам розныя пакаленні, і дзіця з малых гадоў вучылася мець зносіны з бацькамі, бабулямі і дзядулямі, братамі і сёстрамі. Сёння сем’і сталі нуклеарнымі, маладзетнымі. Культура зносін з людзьмі розных пакаленняў і палоў шмат у чым губляецца. Так, сучасныя бацькі часта ўкладаюць у сваіх спадчыннікаў шмат часу, сіл, сродкаў. Дзеці з ранняга ўзросту наведваюць масу гурткоў, секцый. Гэта, безумоўна, развівае, але ў іх зусім не застаецца часу, каб устанаўліваць сувязі са сваімі аднагодкамі, як гэта было раней, калі дзеці выходзілі на двор і знаходзілі сабе таварышаў па гульнях, прыяцеляў, сяброў. Акрамя таго, кантакты ў мегаполісе да мінімуму скарачае рытм жыцця. Узровень стрэсу становіцца вышэй. Дадайце да гэтага сацсеткі, якія прыкметна ўздзейнічаюць на фарміраванне поглядаў, прыярытэтаў, паводзін... Пакуль яшчэ мы да канца не ўсвядомілі наступстваў таго, у якой рэальнасці апынуліся. Але калі паслухаць такіх буйных і аўтарытэтных навукоўцаў, як Таццяна Чарнігаўская, будучыня чалавечых адносін выклікае пэўную трывогу.
— Сацсеткі дапамагаюць пераадолець адзіноту або абвастраюць праблему?
— З аднаго боку — сацсеткі, інтэрнэт у цэлым дораць магчымасць неверагодна пашырыць кола зносін, а пры жаданні, калі знікла цікавасць, — без праблем, без драм і разборак спыніць кантакты. З іншага боку, новыя тэхналогіі, безумоўна, нясуць новыя рыскі. З-за здрад сяброў, непадзеленага першага кахання пакутавалі заўсёды. Але пра чужыя сакрэты, перажыванні перш даведваўся вузкі круг. Сёння нашы пачуцці, промахі могуць стаць здабыткам усяго свету. Колькі гісторый пра тое, як юнакі і дзяўчаты ў адплату сваім былым умілаваным выкладваюць у сацсеткі канфідэнцыйную інфармацыю, і тыя падвяргаюцца найжорсткаму тролінгу. Вось ужо сапраўды — «па сакрэце ўсяму свету»! Нярэдка пасля такіх «атак» ахвярам для рэабілітацыі патрабуецца прафесійная дапамога. І зразумела, чаму некаторыя пасля падобнага досведу выбіраюць адзіноту як стратэгію самазахавання і выжывання. Але гэта тупіковая стратэгія.
— Такім чынам, каб знайсці сяброў, партнёраў і не нажыць сабе праблем, сёння трэба вучыцца правільна будаваць адносіны і ў рэальным, і ў віртуальным свеце?
— Безумоўна. Са школьных гадоў дзіця павінна ведаць, што пра сябе можна, а чаго не варта расказваць. Разам з тым трэба тлумачыць падрастаючаму пакаленню: як бы ні складаліся адносіны з іншымі людзьмі, выкарыстоўваць канфідэнцыйную інфармацыю для посты недапушчальна. І, канешне, у дзяцей трэба выпрацоўваць камунікатыўныя навыкі. Эвалюцыя стварыла ў нашым мозгу сістэму люстраных нейронаў, якая развіваецца толькі пры жывых, непасрэдных зносінах, твар у твар. Як і любы фізіялагічны орган, яна патрабуе рэгулярнай нагрузкі. Інакш дэградуе, і тады развіваецца дэпрэсіўны стан, апатыя, а гэта правакуе адчуванне адзіноты. Без умення мець зносіны, устанаўліваць глыбокія кантакты на аснове даверу цяжка здабыць сяброў і каханых. А без іх нашым «спадарожнікам» непазбежна стане адзінота.
— Што можна зрабіць для пераадолення адзіноты?
— Адна стратэгія заключаецца ў тым, каб ператварыць адзіноту ў свой рэсурс, навучыцца яго шанаваць, атрымліваць выгаду з той свабоды, якую яна дорыць. Напрыклад, нараўне з работай развіваць сваё хобі, вывучаць мовы, падарожнічаць, заняцца валанцёрствам. Сам-насам чалавек добра спазнае свае сапраўдныя патрэбы. А іншая стратэгія ў тым, каб адшукаць у сабе дэструктыўныя ўстаноўкі (напрыклад, перакананні, што я недастаткова добры, цікавы для процілеглага полу) і пазбавіцца ад іх. Такія ўстаноўкі перашкаджаюць даверным адносінам. Іншымі словамі, неабходна павысіць сваю самаацэнку, стаць самадастатковым і пачаць пошук блізкіх па духу людзей.
Вольга ПАКЛОНСКАЯ
А разам з імі навучанне, сацпакет і нават жыллё.
Беларусь — адзін з сусветных лідараў у галіне здабычы і глыбокай перапрацоўкі торфу.
«Мы зацікаўлены, каб да нас прыязджалі».
