Умоўны лад. Гэта не пра дзеяслоў, гэта пра жыццё

Перад светлым вялікім святам думаеш пра многае, пачынаеш капацца ў душы і ўспамінах. Аналізуеш уласныя ўчынкі і словы, згадваеш учынкі і словы блізкіх і не вельмі людзей, якія нейкім бокам цябе датычыліся. Думаеш пра тых, каго ўжо няма на гэтым свеце побач з табой, з нейкім прыцішаным страхам разумееш, што іх па той бок непераадольнай мяжы з кожным годам усё больш. Успамінаеш ужо свае словы і дзеянні ў адносінах да іх — тых, у каго назаўсёды позна прасіць прабачэння. Чапляешся за гэтае прывіднае «калі б», за ўмоўны лад — яго б лепш назваць безнадзейным, бо яго не церпіць і не прымае ні гісторыя, ні лёс, ні Неба. І ўсё ж вяртаешся ў мінулае, уяўляеш, як яно было б — шчаслівей і лепш, — калі б у пэўны момант ты штосьці зрабіў і сказаў інакш або не зрабіў і не сказаў зусім. Жывеш нейкі час у гэтай прыдуманай рэальнасці, а пасля — бы абухом па галаве — вяртаешся ў рэальнасць сапраўдную, якую — «хоць сэрца аб зоры разбі» — ужо не перапішаш.

Зрэшты, пра гэта лепш за ўсё пачытаць у Булгакава (а менавіта ў перадвелікодны тыдзень гісторыя Іешуа і Понція Пілата ўспрымаецца асабліва, зусім па-іншаму). Памятаеце сон пракуратара Іудзеі, у якім ён робіць так, што не было суда, не было распяцця, і ён ідзе з вандроўным філосафам па светлай дарозе ды аб чымсьці размаўляе, спрачаецца... А потым прачынаецца і разумее, што ўсё было — і суд, і распяцце, і тое ён сам мог зрабіць, каб гэтага не было, ды не зрабіў. І толькі ў кнізе за яго — праз дзве тысячы гадоў — папрасілі, і пайшоў-ткі ён з філосафам па той светлай дарозе... Мы ж жывём, заблытаныя ў гэты пракляты ўмоўны лад, якога лепш бы не было зусім. Бо навошта ўяўляць тое, чаго быць не можа, навошта ведаць хоць на імгненне, што ўсё магло быць інакш?..

Майскім надвячоркам сужэнцы пасварыліся на лецішчы. З-за нейкай незразумелай дробязі, нібы хто венік у хату ўкінуў, як кажуць у народзе. Слова за слова — і жонка, ляпнуўшы дзвярыма, памчала на апошнюю электрычку, што ішла ў горад. Хоць муж ужо прымірэнча казаў: «Заставайся, чаго ты ўсхадзілася. Мы ж яшчэ заўтра градкі збіраліся рабіць... Ну прабач, калі што не так сказаў». Але кабеце трэба было паказаць, хто ў доме гаспадыня, і яна ўсё-ткі паехала. За ноч ачомалася, падумала, што і праўда дарэмна зладзіла вэрхал, што з яе ўся сварка гарэла. Раніцай пайшла купіла торт, хуценька сабралася на вакзал — ехаць было недалёка, паспелі б і памірыцца, і градкі пасадзіць. Тэлефонны званок застаў яе на выхадзе з кватэры. Званілі з міліцыі — у яе ўжо не было ні дачы, ні мужа. Пасля высветлілася: мужчына на эмоцыях ад жончыных «коней» купіў у суседкі бутэльку гарэлкі і з гора, пэўна, выпіў усю. Заснуў, перавярнуў газавую лямпу (электрычнасць яны яшчэ не паспелі правесці). Як на зло, яшчэ і засаўка на дзвярах была тугая. Каб цвярозы быў, пэўна б, адчыніў. А так... Пажарныя, патушыўшы фактычна папялішча — лёгкі садовы домік згарэў хутка, бы саламяны — каля тых дзвярэй яго, скурчанага, абвугленага, і знайшлі.

Яму, калі загінуў, было сорак шэсць. Яна перажыла яго амаль на трыццаць гадоў. І аднойчы, ужо перад смерцю, прызналася родным: «Не было таго дня, каб я не падумала, што ўсё магло б быць інакш, калі б я тады не з'ехала. А як убачу ў парку, што двое старых ідуць, адно аднаго падтрымліваючы, такая зайздрасць бярэ. Уяўляю, што і мы б маглі вось так хадзіць, пад ручку, ціхенька аб чымсьці размаўляючы...»

Дачка забірала на зіму пажылую ўжо маці да сябе. Вясковая немаладая жанчына з цяжкасцю прыстасоўвалася да гарадскога жыцця, асабліва да сучаснай тэхнікі, якой у кватэры было шмат. І калі з індукцыйнай плітой бабуля навучылася нарэшце спраўляцца, дык з радыётрубкай хатняга тэлефона была проста бяда. Седзячы амаль цэлы дзень дома, бабуля часта званіла сваім вясковым сяброўкам ды гарадскім сваякам. Гэта была не праблема — бясплатныя званкі ўваходзілі ў абаненцкую плату. Праблема была ў іншым: яна часта забывала націскаць на трубцы кнопку «адбой», і лінія тады была занятая. Дачка, хвалюючыся за маці, у якой былі праблемы з сэрцам, тэлефанавала ёй з работы па некалькі разоў на дзень. І калі хатняя трубка (мабільнікам бабуля карыстацца адмаўлялася прынцыпова) была занятая некалькі гадзін, дачка не знаходзіла сабе месца, урэшце зрывалася, прасіла службовую машыну ці выклікала таксі і неслася дадому з аднаго канца горада ў супрацьлеглы. І бачыла маці, якая спакойна займаецца сваімі справамі, і не адключаны ёю тэлефон.

У той дзень дома таксама ўвесь час было занята. Але да канца працоўнага дня заставалася тры гадзіны, службовай машыны не было, а аператар таксі з-за непагадзі падняў цэны ўдвая. І яна рашыла не ехаць. А калі прыехала з работы на грамадскім транспарце — было ўжо позна. Маці ляжала з тэлефоннай трубкай у руцэ. Яна паспела толькі яе ўключыць. Можа, хацела выклікаць «хуткую», можа, пазваніць дачцэ, сказаць, што блага. Не паспела. Урачы сказалі: каб хаця на гадзіну раней, яе можна было б выратаваць...

З таго часу мінула ўжо гадоў восем. А дачка, немаладая цяпер жанчына, выпіўшы з сяброўкамі келіх віна, зноў і зноў паглыбляецца і цягне астатніх у свой роспачны ўмоўны лад: «Калі б я тады не пашкадавала грошай на таксі... Мама і сёння б яшчэ жыла, ёй жа толькі семдзесят было тады...»

Мы моўчкі слухаем, нічога не адказваем. У кожнага на плячах цяжарам — большым ці меншым — вісіць свой асабісты ўмоўны лад. Якога не церпяць ні гісторыя, ні лёс. Ні Неба — колькі ні маліся, колькі ні прасі...

Алена ЛЯЎКОВІЧ

Прэв’ю: pexels.com