Амар Хаям: «Згадайце добрым словам...»

Болей 60-ці гадоў назад навучэнец Магілёўскага медыцынскага вучылішча Сяргей ПАНІЗНІК стварыў партрэт усходняга паэта, фізіка, матэматыка, астранома Амара ХАЯМА

«Сябры, як разам нас збярэцца многа,/ Давайце цешыцца красой адзін з другога,/ Мяне, як магаў, абнясуць віном,/ Згадайце добрым словам: быў нябога» (Пераклад Рыгора БАРАДУЛІНА). 

Што мной кіравала пры выбары персанажа для малюнка?.., — перапытвае Сяргей Сцяпанавіч, паэт, празаік, публіцыст, перакладчык, чыя першая кніга вершаў — «Кастры Купалля » — пабачыла свет яшчэ ў 1967 годзе. — Увогуле, нягледзячы на спецыяльнасць, звязаную з медыцынай, мяне цікавіла культура. Магілёў са сваім Падміколлем, іншымі цікавымі мясцінамі ўражваў вясковага юнака з Віцебшчыны. І першыя вершы мае чытаў у «Магілёўскай праўдзе» Аляксей ПЫСІН, і настаўнікі ў мяне былі яркія, адукаваныя, здольныя шмат чым падзяліцца... І хацелася, паверце, абхапіць увесь свет... Спрыяў гэтаму, зразумела, малады імпэт, спрыяла творчае натхненне…

Партрэт і зараз цікавы. Галоўны персанаж у накінутым на плечы жоўтым халаце, прама глядзіць у вялікі свет. «Ці ёсць куток той, дзе знайсці спакой,/ Ці ўсё ісці дарогаю цяжкой?/ Хоць праз сто тысяч год бы мець надзею/ З зямлі травою прарасці жывой» (Пераклад Рыгора Барадуліна). 

Да пераўвасаблення рубаі вучонага і паэта Амара Хаяма звярталіся беларускія творцы Уладзімір Клішэвіч, Рыгор Барадулін, Віктар Шніп, Генадзь Аўласенка... Пабачылі свет у Беларусі тры асобныя кнігі паэзіі ўсходняга мастака слова — «Рубаі» (1989), «Выбраныя рубаі» (2016; кніга выдадзена ў адмысловай серыі «Паэты планеты»), «Выбраныя старонкі» (2022 год; Выдавецкі дом «Звязда»). Цэлы шэраг кніг Амара Хайма выйшаў у Беларусі і на рускай мове. 

... — З таго, магілёўскага, перыяду майго жыцця, — згадвае Сяргей Панізнік, аўтар многіх вершаваных і празаічных кніг, — у мяне засталося шмат малюнкаў. Захаваліся выявы магілёўскіх вуліц. Я не толькі вучыўся пісаць рэцэпты, ставіць дыягназ... Мяне вучылі маляваць. Засталіся ў архіве малюнкі наваколля горада. Вось малюнак, які нагадвае наведванне вёскі Пашкава ў маі 1960 года. Уразіла там брацкая магіла савецкіх воінаў: пахаваны 61 салдат...З верасня 1960 года мы праводзілі стажыроўку, збор ураджаю ў вёсцы Ржаўка. І, канешне ж, маляваў і там. У памяці — вёска Любуж. Замаляваў дарогу на вёску. Даведаўся тады, што ў 1600 годзе там былі манахі Спаскага манастыра. У 1713 годзе ў Любужы быў створаны фальварак... А яшчэ намаляваў партрэты Аляксандра Сяргеевіча Пушкіна, Антона Паўлавіча Чэхава... І зараз захоўваю партрэт Рабіндраната Тагора, лаўрэата Нобелеўскай прэміі ў галіне літаратуры за 1913 год, аўтара гімна Бангладэш. Індыйскі, бенгальскі пісьменнік — і зараз у полі майго творчага зроку. Хаця і існавалі пераклады яго верша «Мая залатая Бенгалія» на беларускую мову, здзейсненыя Сяргеем Грахоўскім, Алесем Разанавым, Язэпам Семяжонам, Галінай Шаранговіч, і я пераўвасобіў яго неўміручы твор... 

Амар Хаям і праз стагоддзі крочыць па свету. Сваімі мудрымі паэтычнымі радкамі ён прысутнічае ў жыцці чытача і амаль праз тысячу год пасля свайго нараджэння. Відаць, сёлета, 18 мая, у іранскім горадзе Нішапур, родным горадзе паэта і вучона, адзначаць чарговы яго юбілей: 975 год з дня нараджэння... Будуць чытаць творы Амара Хаяма, будуць пераказваць старонкі яго жыцця... «Можа, варта патраціць на розум гады/ І ў навуку цяпер не абходзіць масты, / Твой настаўнік — твой лёс, як базарны хітрун,/ Прыйдзе час, абдзярэ — і ўсё вывучыш ты» (Пераклад Віктара Шніпа). 

Ці даляціць да Нішапура, да іранскай правінцыі Харасан-Рэзаві графічнае прывітанне Сяргея Панізніка з 1960 года, ці даляцяць словы Амара Хаяма ў беларускім гучанні, можа быць, мы і не даведаемся пра гэта. Але тое, што ў Сусвеце ўжо сустрэліся з вялікім усходнім творцам яго беларускія асэнсаванні, — гэта ўжо здзейсненая рэчаіснасць... 

Мікола БЕРЛЕЖ