Вы тут

Не для падручніка гісторыі. Чаму нам дагэтуль баліць вайна


Апошнія некалькі дзён я пішу адзін дзённік. Не свой асабісты — у ім словы людзей, якіх ужо няма на гэтым свеце. Не для сябе, не для «наступных пакаленняў». Я пішу яго для сваёй стрыечнай сястры. Яна жыве ва Украіне, у Палтаўскай вобласці. Ёй пяцьдзясят два гады, яна выкладае матэматыку ў каледжы. Мы з ёй унучкі ветэрана вайны. Наш дзед, пайшоўшы з беларускай вёсачкі ў армію ў 1939-м, трапіў у Баку, у артылерыйскае вучылішча. Адтуль, у статусе малодшага камандзіра, — у самае пекла вайны. Прайшоў са сваім артылерыйскім разлікам ад Сталінграда да Прагі. Пасля яшчэ давялося паваяваць у Манчжурыі... Памёр рана, у 1960-х, таму пагаварыць з ім, распытаць не давялося. Але мы з сястрой заўсёды ўспаміналі яго з гонарам і ўдзячнасцю і з Днём Перамогі адна адну віншавалі гэтаксама абавязкова, як і з Новым годам, і з днём нараджэння.


Усё памянялася... не, не з пачаткам СВА — нашмат раней. У маі 2014-га, калі на маё віншаванне яна адказала штосьці накшталт «для каго свята, для каго — не». За таго часу мы шмат спрачаліся, пакуль я не пакінула гэту безвыніковую справу: у чалавека (дарослага матэматыка — чаго ж тады чакаць ад іншых?) настолькі забітыя мазгі наратывамі майдана, «Квартала-95», «Слугі народа»..., што дастукацца да рацыянальнага мыслення проста немагчыма.

І ўсё ж сёлета я зноў паспрабую 9 мая. Віншаваць не буду — ведаю, што будзе ў адказ. Я проста пашлю ёй словы людзей, якія ведалі тую вайну. Тое, што мне расказвала мама (яе родная цётка), суседзі, аднавяскоўцы...

«Калі каму кажу, што вайну памятаю са сваіх двух гадоў, як толькі яна пачалася, — ніхто асабліва не верыць. А я памятаю, як нямецкія самалёты бамбілі Станькава, а мы з матуляй хаваліся ў беразе Усы. Зямля вакол калацілася, усё вакол гуло і завывала...»

«Прыйшлі ў хату немцы, забралі маму, павялі кудысьці. Мы з братам вельмі плакалі, баяліся, што мама не вернецца. Яна вярнулася ўвечары, плакала, расказвала дзеду, як яны пад аўтаматамі капалі магілу койданаўскім яўрэям, як яны яшчэ не паспелі адысці, а тых ужо пачалі расстрэльваць...»

«Была аблава, немцы па вёсцы шукалі партызан. Адзін, у чорным, з аўтаматам, забег да нас у хату. Мы з братам сядзелі на ложку, дарослых нікога не было. Немец наставіў аўтамат на нас. Мы адно да аднаго прыціснуліся і сядзелі як скамянелыя, нават паварушыцца не было сілы ад страху. А немец, нешта крыкнуўшы, паласнуў з аўтамата па столі ў нас над галовамі. Адтуль пасыпалася кастрыца, зацерушыла нам вочы. Мы з тыдзень нічога не бачылі — вочы апухлі і пяклі...»

«У апошні год вайны было зімой вельмі голадна. А ваўкі зграямі хадзілі вакол вёскі і накідваліся нават на людзей. Нашага сабаку з'елі каля ганку — толькі ланцуг застаўся... А вясной, як снег сышоў, мы хадзілі збіраць на полі пышкі — перамерзлую гнілую бульбу. Мама яе чысціла ад лупін і пякла аладкі. Сма-а-ачныя!...»

«Мы з маім Юстынам і дочкамі (адной два гады было, другой — тры) жылі ў яго бацькоў у Якутах. У той дзень немцы злосныя былі, хадзілі па вёсцы, шукалі партызан. Нікога не знайшлі, тады загадалі сабрацца ў цэнтры ўсім мужчынам, нібы для праверкі дакументаў. А там падзялілі іх, як на Страшным судзе: адных — па правую руку, другіх — па левую. Тых, хто справа стаяў, адпусцілі, тых, што злева, пастралялі, а пасля скідалі ў хлеў і падпалілі. Мой Юстынка злева стаяў... Я яго пасля адразу пазнала, ён не надта абгарэў. Пайшла па людзях прасіць, каб труну зрабілі, трэба ж пахаваць па-чалавечы. Не хоча ніхто, баяцца: раптам тыя нелюдзі вернуцца. Я тады прасцінку ў куфры чыстую знайшла, у прасцінку яго загарнула і на могілках сама закапала...»

«Як пачалі паліцаі паліць нашу хату, мы стаялі ды плакалі. А яны п'яныя былі. Мама да аднаго, якога ведала, — ён з суседняй вёскі быў — кінулася прасіць: дазволь хоць што з хаты забраць, мы ж у чым былі стаялі. Той кіўнуў: ідзі. Мама толькі на ганак зайшла, а другі паліцай і секануў ёй з аўтамата ў спіну. Там на ганку яна і ўпала...»

«Мне трынаццаць гадоў было, як у Германію адправілі. Не паспела ўцячы, як моладзь хапалі... Завезлі кудысьці за Дзюсельдорф. Жыла ў хляве са свіннямі, ела з імі з карыта. Гаспадыня злосная была — увесь час біла і за валасы любіла цягаць. У мяне каса была — у вёсцы ўсе дзівіліся, з руку таўшчынёй. А вярнулася адтуль — амаль лысая...»

...Я абавязкова пашлю ёй гэтыя ўспаміны. Шчыра: я не ведаю, ці атрымаецца дастукацца да яе розуму і памяці. Дзеля чаго ж тады пісаць і пасылаць? Каб ведала і разумела, што ёсць іншая рэальнасць, дзе памятаюць і дагэтуль адчуваюць боль той вайны і менавіта таму зробяць усё магчымае, каб ніколі больш не перажыць падобнага. Каб уявіла, як маленькі хлопчык — яе бацька — плача, выціраючы засыпаныя калючай кастрыцай вочы. Каб задумалася, каб хаця на хвіліну апрытомела і задумалася...

Зрэшты, гэта патрэбна найперш і мне самой. А раптам штосьці здарыцца і з маімі сумленнем і памяццю? Ці з сумленнем і памяццю тых, хто прыйдзе пасля? Напісанае ж, кажуць, застаецца. Нават калі гэта не падручнік гісторыі.

Алена ЛЯЎКОВІЧ

Прэв’ю: pixabay.com

Выбар рэдакцыі

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».